Hải quan Hải Phòng khám xét một số container phế liệu có dấu hiệu vi phạm tại cảng IDC Nam Hải - Ảnh: V.TR

Những bằng chứng mà phóng viên Tuổi Trẻ thu thập được cho thấy nhu cầu nhập nhựa để sản xuất là có thật.

Tổng cục Hải quan mới siết chặt kiểm soát vài tháng mà nhiều doanh nghiệp (DN) nhựa rơi vào tình trạng thiếu nguyên liệu trầm trọng.

Lời dưới 30 triệu/container không làm!

Tháng 8-2018, tại khu vực cảng Cát Lái, ông Lành (tên đã thay đổi, một đầu nậu tại TP.HCM) tiết lộ nguyên tắc làm ăn "lời dưới 30 triệu/container thì không làm".

Tôi hỏi tiếp: "Còn DN tái chế nhựa lời cỡ nào?".

Ông Lành cười: "Theo tôi biết mấy thằng bạn làm DN sản xuất hạt nhựa lời không dưới 100 triệu đồng/container".

Theo ông Lành, thời gian qua nhu cầu nguyên liệu tái chế nhựa rất lớn, nhưng không phải tất cả DN đều có giấy phép nhập khẩu phế liệu nên đầu nậu mới có đất sống.

Đó là những người mua bán phế liệu quốc tế, có mối quan hệ với nhiều nhà cung cấp ở nước ngoài. Họ thuê (hoặc mượn) giấy phép của các DN được phép nhập phế liệu để nhập hàng về cung cấp cho những DN không có giấy phép.

Một DN nhựa cũng xác nhận giá cho thuê giấy phép trước đây chỉ 1-2 triệu đồng/container, những tháng đầu năm 2018 đã tăng lên 4-5 triệu đồng.

Từ tháng 6-2018 đến nay Tổng cục Hải quan siết chặt kiểm soát đã khiến rất nhiều đầu nậu điêu đứng. Hầu hết container tồn đọng ở cảng chứa phế liệu không đủ điều kiện nhập khẩu hoặc thuộc danh mục cấm.

Khoảng 80 container của ông Lành đang nằm phơi nắng ở cảng trị giá khoảng 560.000 USD (khoảng 12,8 tỉ đồng).

Các DN nhựa mà chúng tôi gặp đều từ chối cung cấp thông tin lợi nhuận thực của ngành này bởi đây là bí mật kinh doanh.

Theo PGS.TS Phùng Chí Sỹ (chuyên gia lĩnh vực phế liệu), tỉ lệ tái sinh hạt nhựa từ phế liệu nhựa đạt tiêu chuẩn nhập khẩu lên tới 95-98%. Giá bán hạt nhựa tái sinh rao bán công khai trên mạng tại VN hiện nay 15.000 - 30.000 đồng/kg, tùy chủng loại.

Như vậy, giá trị thành phẩm một container phế liệu nhựa sau khi tái chế có thể bán được 300 - 500 triệu đồng. Rõ ràng lợi nhuận từ tái chế nhựa không hề nhỏ!

Quá trình điều tra đường đi của phế liệu từ nước ngoài về VN, phóng viên Tuổi Trẻ ghi nhận toàn bộ các lô hàng sau khi thông quan đều được chở về các nhà máy tái chế nhựa để giặt giũ, sản xuất hạt nhựa và tái chế thành các sản phẩm nhựa khác.

Chúng tôi không tìm được bằng chứng cho thấy DN nhận tiền của nước ngoài để đem về VN chôn lấp.

Phế liệu nhựa (dù là ve chai, thải) được DN ở VN coi là thứ hái ra tiền nên mua về bao nhiêu đều đưa hết vào nhà máy để tái chế dù việc này có gây hại đối với môi trường và sức khỏe con người.

Lọc tìm vàng và kim loại quý

Thời gian qua hải quan bắt giữ rất nhiều container phế liệu nhập về VN có giấu các sản phẩm điện tử cũ nát.

Với phế liệu điện tử, một chuyên gia lĩnh vực xuất nhập khẩu tại TP.HCM cho biết nhiều nước không cho tái chế vì rất độc hại. Người dân vứt bỏ các loại đồ điện tử cũ còn phải trả tiền xử lý rác thải.

Loại hàng này cũng nằm trong danh mục cấm nhập khẩu vào VN nhưng nhiều DN vẫn lén lút nhập dù biết có thể bị xử lý hình sự.

Theo Tập đoàn Umicore (Mỹ, chuyên về xử lý rác thải điện tử), cứ 1 tấn bo mạch chủ của máy tính, họ tách được 250gr vàng. Trong khi đó, để khai thác 5gr vàng tại một mỏ có hàm lượng cao, cần đào bới, vận chuyển, sàng lọc 1 tấn đất đá.

Các nghiên cứu cũng cho thấy với 1 triệu chiếc smartphone, người ta có thể thu hồi được 24kg vàng, 250kg bạc, 9kg palladium cùng hơn 9 tấn đồng bằng công nghệ phân kim hiện đại.

Trong các bộ phận máy tính như CPU, RAM, bo mạch chủ, ổ cứng, đĩa CD, DVD đều có vàng và những kim loại quý khác như bạc palladium.

Ngoài ra, trong các linh kiện điện tử còn có đồng, hợp kim đồng, thiếc, nhôm, chì. Điều này giải thích tại sao trong hàng ngàn container phế liệu tồn đọng ở cảng biển hiện nay rất nhiều container có cất giấu thiết bị điện tử cũ, đĩa CD...

Những món hàng tưởng như vứt đi này có giá trị gấp hàng chục, hàng trăm lần phế liệu nhựa mà DN nhập về.

Rác được lấy ra từ hai container ở cảng IDC Nam Hải (Hải Phòng) - Ảnh: VÂN TRƯỜNG

Nguy cơ lớn nếu để doanh nghiệp "lách"

Một cán bộ hải quan ở TP.HCM (đề nghị không nêu tên) tiết lộ trước đây DN để thiết bị điện tử cũ "nguyên đai nguyên kiện" giấu trong container. Bây giờ họ đối phó bằng cách cho đập thiết bị điện tử thành mảnh vụn rồi giấu trong container phế liệu.

Khi làm thủ tục thông quan, chẳng may bị phát hiện thì chỉ bị coi là phế liệu nhựa không đạt chuẩn và chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính và buộc tái xuất. Nếu thông quan trót lọt, đống linh kiện điện tử vẫn cho khối lượng vàng, bạc không khác gì hàng nguyên khối.

Nhập lậu linh kiện, thiết bị điện tử cũ về để phân kim lấy vàng, bạc và các kim loại quý giúp DN làm giàu, nhưng hậu quả về môi trường người dân phải gánh chịu.

TS Đỗ Thanh Bái (chuyên gia hóa học) phân tích: "Muốn lấy vàng, bạc, đồng, palladium ra khỏi linh kiện điện tử thì phải dùng các axit rất mạnh, các dung môi hữu cơ độc. Việc phân kim không chỉ gây nguy hiểm cho công nhân mà còn gây ô nhiễm không khí và nguồn nước.

Nước thải của hoạt động phân kim có chứa crom, cadimi - những chất có khả năng gây ung thư. Các làng nghề, các cơ sở phân kim nhỏ thì không thể nào xử lý nước thải triệt để được".

Theo báo giá của Công ty Di Trade LLC (Mỹ), nhựa ABS được lấy từ máy tính đã băm nhỏ có giá rất cao: 650 USD/tấn. Như vậy, hầu như mọi thứ từ thiết bị điện tử cũ, kể cả đã băm nát, đều có giá trị sử dụng không nhỏ.

Nếu các phi vụ cất giấu hàng điện tử cũ trót lọt thì DN sẽ thu lợi nhuận cực lớn.

TTO - Việc nhập khẩu, mua bán phế liệu tại VN trong một thời gian rất bát nháo. Một số doanh nghiệp (DN) vô tư sử dụng giấy phép, hồ sơ, địa chỉ giả mà không hề bị phát hiện.