Nấm tươi đóng gói với hàng chục chủng loại có xuất xứ từ Trung Quốc tràn ngập ở các chợ - Ảnh: Nguyễn Trí

Còn người tiêu dùng ra chợ là gặp nấm Trung Quốc (TQ).

Theo nhiều doanh nghiệp, nấm tươi có xuất xứ từ TQ khá rẻ, lại lâu hư hỏng hơn so với thông thường khiến nhiều doanh nghiệp đau đầu với bài toán cạnh tranh.

Nấm tươi TQ tràn lan

Tại hầu hết quầy sạp ở các chợ hiện nay, lượng nấm tươi có xuất xứ từ TQ đang áp đảo với hàng trăm loại nấm nhưng không phải người bán nào cũng thừa nhận điều này. Quan sát tại năm gian hàng kinh doanh nấm ở chợ Bà Chiểu (Q.Bình Thạnh, TP.HCM), dù hơn 80% là nấm tươi đóng gói có dòng chữ “đóng gói tại TQ” nhưng khi được hỏi nấm sản xuất tại đâu thì có đến bốn gian hàng khẳng định là sản phẩm của VN. Chỉ duy nhất một người bán thừa nhận là hàng TQ do một công ty trong nước nhập về phân phối. “Gần hai năm qua tôi chỉ lấy hàng từ một công ty, sáng sớm họ chở tới một thùng 100 bịch nấm bán cho một ngày. Ở đây ai bán nấm tươi cũng lấy của họ, vì giá rẻ hơn nhiều so với các trại nấm trong nước, nấm lại đẹp nên dễ bán hơn” - chị bán hàng tại đây khẳng định.

Trong khi đó, theo chị H. - tiểu thương kinh doanh nấm tươi tại chợ Tân Định (Q.1), nấm tươi TQ thường rẻ hơn 30% so với nấm VN, lại có cả trăm loại thay vì vài loại như VN. “Nấm đùi gà lấy của TQ chỉ có 60.000 đồng/kg, trong khi VN rẻ nhất 90.000 đồng, nấm đông cô TQ chỉ 90.000 đồng/kg, còn VN lên đến 120.000-150.000 đồng/kg. Trong khi người mua phần lớn không quan tâm đến xuất xứ nên chúng tôi phải ưu tiên thứ dễ bán” - chị H. nói.

Dù lượng nấm có xuất xứ từ TQ không nhiều hơn ở chợ lẻ, nhưng tại chợ lớn, siêu thị hay cửa hàng tiện lợi, nấm tươi của TQ phần lớn đều có một điểm chung dễ nhận thấy là trên bao bì không ghi đơn vị phân phối hay đóng gói, phần thông tin xuất xứ được ghi rất nhỏ.

Theo bà Lê Hà Mộng Ngọc - giám đốc Công ty Nấm Việt (Củ Chi, TP.HCM), hiện gần 70% thị trường nấm tươi rơi vào tay TQ và chiếm lĩnh tuyệt đối ở phân khúc nấm lạnh, nấm cua và linh chi, 5% đến từ Hàn Quốc và Nhật Bản, thị phần còn lại 25% dành cho nấm Việt. Mặc dù nghề trồng nấm có mặt tại VN hàng trăm năm nay nhưng vẫn lép vế so với nấm TQ một phần do giá bán của họ quá thấp.

“Nấm đùi gà sản xuất trong nước giá thành rẻ nhất cũng phải trên 70.000 đồng/kg, trong khi nhiều người nhập hàng TQ chỉ khoảng 50.000 đồng/kg, nấm kim châm, đông cô phải trên 150.000 đồng/kg mới có lời nhưng hàng TQ được bán trên thị trường chỉ 100.000-120.000 đồng/kg” - bà Ngọc dẫn chứng.

Sản xuất phôi nấm hơn 10 năm nay tại xã An Nhơn Tây, Củ Chi, anh Trần Thanh Hải cho rằng hiện VN chỉ sản xuất phổ biến nấm bào ngư trắng và nâu, nấm rơm, còn lại phần lớn nấm các loại có xuất xứ từ TQ. “Những loại như kim châm, đông cô, đùi gà... trong nước sản xuất rất ít do là những loại nấm xứ lạnh, VN muốn trồng phải đầu tư vốn lớn cho nhà trồng hệ thống lạnh, nhiều người đã trồng thử nhưng chất lượng không cao, giá không cạnh tranh lại TQ dẫn đến thua lỗ nặng” - anh Hải nói.

Không chỉ thiếu vốn...

Ông Lê Quang Khôi, phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu ứng dụng và dịch vụ khoa học công nghệ Tiền Giang, cho rằng phần lớn khu vực tại ĐBSCL thích hợp để trồng nấm bào ngư, nấm rơm và linh chi vì độ ẩm cao (khoảng 80%), phụ phẩm rơm rạ tại chỗ nhiều, tuy nhiên người trồng nấm còn quá ít.

“Cây nấm khá nhạy cảm với môi trường và nhiệt độ, giống quyết định 50% thành bại sản xuất nấm nhưng cả ĐBSCL chỉ Tiền Giang có trung tâm nghiên cứu nấm và cung cấp meo nấm. Nông dân thiếu meo, phôi chất lượng và sản xuất theo phong trào dẫn đến năng suất thấp nên ít người mặn mà” - ông Khôi nói.

Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp sản xuất nấm cho biết hiện sở hữu một máy trộn phôi nấm Hàn Quốc phải tốn ít nhất 500 triệu đồng, trong khi đầu tư một phòng thí nghiệm nấm tệ thì cũng đến 3 tỉ đồng, loại tốt có thể đến 5-7 tỉ đồng, hệ thống lạnh giá 4 tỉ đồng, giá cao do toàn phải nhập trong khi cạnh tranh giá quá lớn với TQ nên họ rất ngại đầu tư.

Theo ông Khôi, dù VN xem nấm là sản phẩm quốc gia nhưng chúng ta chưa có một cơ quan chuyên trách về nấm, ở các trường ĐH cũng không có một ngành nào đào tạo chuyên về nấm, nên nguồn nhân lực trong ngành nấm vẫn còn khá thiếu và yếu.

Là người có hàng chục năm nghiên cứu về nấm, ông Đỗ Duy Thắng - giảng viên Trường ĐH Khoa học tự nhiên TP.HCM - cho rằng nhiều năm nay Thái Lan, Malaysia và Indonesia đã nhập máy móc, công nghệ sản xuất nấm theo hướng công nghiệp của Hàn Quốc, Đài Loan nên hiện tại họ có những nhà máy có sản lượng hàng ngàn tấn nấm mỗi năm, từ đó kéo giá thành sản xuất nấm xuống rất rẻ.

“Ở TQ họ đầu tư nhà máy nấm chỉ 2 triệu USD nhưng cho năng suất đến 12 tấn nấm tươi/ngày, sau một năm họ thu tiền từ bán nấm được 7 triệu USD và chỉ thu hoạch trong vòng năm ngày/lứa phôi, trong khi VN cần từ 2-3 tháng” - ông Thắng khẳng định.

Cũng theo ông Thắng, ở VN Nhà nước rót cho mỗi tỉnh một cục tiền, cứ thế tự mày mò nên chuyển giao đứt đoạn, không tạo được một “cú đấm” đủ mạnh. Trong khi Hàn Quốc thành lập đến năm phòng thí nghiệm nấm, mỗi phòng được cấp 5 triệu USD/năm để nghiên cứu và chuyển giao từ kỹ thuật trồng đến thị trường đầu ra, giúp nông dân biết sản xuất meo nấm tự trồng, còn nông dân VN chỉ biết trồng và đôi khi trồng còn không đúng cách.