Ngoại trưởng John Kerry (phải) trò chuyện với nhà làm phim tài liệu Ken Burns về cuộc chiến Việt Nam tối 27-4 (ảnh chụp từ vietnamwarsummit.org/live/)

“Hội nghị thượng đỉnh về chiến tranh Việt Nam”, tổ chức tại Thư viện Lyndon Baines Johnson (thành phố Austin, bang Texas, Mỹ) trong ba ngày từ 26-4, nhận được sự quan tâm đặc biệt của công chúng Mỹ và người Việt Nam khắp thế giới.

Ngoại trưởng John Kerry đã có một bài phát biểu xúc động ngày 27-4, trong đó ông kể về những kinh nghiệm bản thân trong cuộc chiến tranh Việt Nam, về di sản và bài học của nó để lại cho hôm nay.

Ông Kerry cũng đề cập đến hợp tác Việt - Mỹ trong lĩnh vực an ninh, về tăng trưởng kim ngạch giao thương, số lượng du khách Mỹ đến Việt Nam...

“Đây là di sản chung của hai nước, tôi hi vọng chúng ta sẽ tiếp tục tăng cường nó hơn nữa trong những năm sắp tới” - ông Kerry bày tỏ.

Diễn ra ngay trước thềm chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Barack Obama đến Hà Nội, “Hội nghị thượng đỉnh về chiến tranh Việt Nam” có thể xem như đúc kết lại những gì của quá khứ để mở ra một tương lai tươi sáng hơn.

Biểu tượng phản chiến

Ngoại trưởng Mỹ John Kerry có thể nói là một biểu tượng sống của cuộc chiến Việt Nam tại Mỹ. Ông đăng ký tham gia hải quân chỉ một thời gian ngắn trước khi tốt nghiệp Đại học Yale và phục vụ trong đội tuần tra vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Khi đó, trung úy John Kerry đã được trao thưởng một ngôi sao đồng, một ngôi sao bạc và ba huân chương Purple Heart. Nhưng sau những trải nghiệm đau thương trên chiến trường Việt Nam, ông rời quân ngũ và trở thành một trong những nhà chính trị phản chiến nổi tiếng nhất thời bấy giờ.

Ông John Kerry từng dẫn đầu phong trào tuần hành phản chiến đáng nhớ ở thủ đô Washington vào năm 1971. Xuất hiện trong phiên điều trần trước Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ cùng năm đó, ông Kerry đã dám lên tiếng mô tả cuộc chiến tranh Việt Nam là “man rợ”.

“Làm sao các ông có thể yêu cầu một người lính trở thành người cuối cùng phải hi sinh vì một sai lầm?” - ông Kerry chất vấn các thượng nghị sĩ Mỹ.

“Những ai tỏ ra quan ngại về cách cuộc chiến tranh Đông Dương được tiến hành là hoàn toàn có lý do chính đáng. Có những sai lầm trong lãnh đạo, sai lầm trong giao tiếp/trao đổi thông tin, sai lầm về chiến lược. Lại càng có nhiều sai lầm lớn trong những nhận định cơ bản về cuộc chiến” - đây là những lời nổi tiếng của ông John Kerry cách đây 45 năm khi đứng điều trần trước Thượng viện Mỹ.

Sau đó, ông Kerry tiếp tục thăng tiến trong sự nghiệp chính trị và trở thành thượng nghị sĩ đại diện cho bang Massachusetts, rồi giữ chức chủ tịch Ủy ban Đối ngoại. Ông làm việc suốt 10 năm để giúp Mỹ bình thường hóa quan hệ với Việt Nam vào thập niên 1990.

Nhưng quan điểm của ông Kerry về cuộc chiến Việt Nam cũng từng khiến ông chịu nhiều chỉ trích, đặc biệt trong cuộc chạy đua giành ghế tổng thống hồi năm 2004.

Trong bài phát biểu tối 27-4, ông Kerry tỏ ra nghẹn ngào khi nhắc lại niềm mong mỏi bấy lâu của bản thân, đó là một lúc nào đó cuộc chiến Việt Nam đối với nhiều người Mỹ sẽ không còn là “một ký ức cay đắng”. Nhưng với ngoại trưởng Mỹ, đây hẳn là một trải nghiệm đầy cảm xúc mà ông sẽ không bao giờ quên được.

Bài học từ cuộc chiến Việt Nam

Ngoại trưởng John Kerry nhận định cuộc chiến Việt Nam có một bài học rất quan trọng có thể áp dụng cho các cuộc xung đột đẫm máu đang diễn ra ở Iraq, Afghanistan, Syria và những điểm nóng khác.

Theo ông, người Mỹ phải đặt bản thân vào hoàn cảnh của người dân ở những nơi đó và “nhìn đất nước của họ như cách họ nhìn”.

“Chúng ta không thể nhìn vào những quốc gia khác chỉ qua lăng kính của người Mỹ” - ông Kerry đúc kết.

“Chúng ta có chừng sáu cuộc chiến đang diễn ra ở Syria. Không dễ gì tìm ra một giải pháp cho hòa bình, nhưng trước tiên hiểu được văn hóa nước ngoài là một điều quan trọng” - ông Kerry nhấn mạnh.

Ngoại trưởng Mỹ cho biết ông luôn giữ những ký ức về cuộc chiến Việt Nam khi đi tìm giải pháp hòa bình cho các quốc gia bị xung đột tàn phá như Syria, hoặc trong cuộc chiến với các tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS), Boko Haram...

So với lần phản biện về cuộc chiến Việt Nam trước Thượng viện Mỹ cách đây 45 năm, bài phát biểu của Ngoại trưởng Kerry lần này mang một cái nhìn lạc quan về tương lai.

“Không ai có thể tưởng tượng Mỹ và Việt Nam bắt tay cùng mười quốc gia khác để đạt được một cơ hội giao thương vô giá” - ông Kerry đề cập đến Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) vừa được ký kết.

“Không ai có thể hình dung ra đất nước Việt Nam như ngày hôm nay. Việt Nam, một cựu thù của Mỹ, bây giờ lại là một đối tác có mối quan hệ nồng ấm với Mỹ, trên cả bình diện con người lẫn quốc gia” - ngoại trưởng Mỹ phát biểu đầy xúc động.

Ông Kerry cũng lưu ý rằng tuy quan hệ giữa Mỹ và Việt Nam có thể chưa hoàn hảo nhưng mọi thứ đang tốt hơn bao giờ hết. “Bên cạnh đó vẫn còn câu hỏi: vậy mọi thứ đã như chúng ta mong muốn chưa? Câu trả lời là chưa. Mỹ và Việt Nam vẫn có những khác biệt, nhưng tin tốt lành là chúng ta đang thảo luận với nhau về điều đó” - ông Kerry kết luận.

Ngoại trưởng Kerry sẽ tháp tùng Tổng thống Barack Obama trong chuyến thăm Việt Nam vào tháng 5 tới, đánh dấu một cột mốc đáng nhớ khác cho quan hệ hai nước.