Quan hệ Úc - ASEAN: Điểm hẹn Melbourne

TTCT - Đám cưới vàng kỷ niệm 50 năm, không phải ai cũng có diễm phúc được hưởng, huống hồ là giữa các quốc gia. Bởi thế, chuyện Úc và ASEAN vừa kỷ niệm 50 năm quan hệ đối tác là một sự kiện trọng đại.

Một ngày trước khi Thượng đỉnh Đặc biệt Úc - ASEAN kết thúc hôm 6-3 tại Melbourne, Thủ tướng nước chủ nhà Anthony Albanese đã tâm sự với báo giới về một đặc điểm bất lợi của nước Úc: Khoảng cách diệu vợi với các thị trường lớn của thế giới như châu Âu hay Mỹ.

Thế nhưng, cũng theo lời ông, nước Úc lại có một cơ hội đáng kinh ngạc: Nằm kề cận, thậm chí ngay giữa, "khu vực tăng trưởng nhanh nhất thế giới trong lịch sử loài người" là ASEAN.

Sách lược Đông Nam Á mới của Úc

Ông Albanese đã dành phần mở đầu cuộc họp báo để biểu dương một nhân vật mà trước khi tham chánh vào năm 2022, từng là cựu giám đốc điều hành Ngân hàng Macquarie, người đã đề ra sách lược kinh tế mới với ASEAN:

"[Sách lược] này xuất phát từ bản phúc trình và những đóng góp tuyệt vời của Nicholas Moore, từ việc ông đến thăm mọi nước ASEAN và có hơn 75 cuộc họp ở tất cả các nước đó, từ hàng trăm đề án, tất cả đều nói về cách chúng ta có thể xây dựng quan hệ đối tác và mối quan hệ đến một mức độ thậm chí còn mạnh mẽ hơn".

Nhân vật Nicholas Moore mà ông Alabanese biểu dương hiện là Đặc phái viên về Đông Nam Á của Chính phủ Úc (từ tháng 11-2022). Ông Moore được giao nhiệm vụ "chủ trì phát triển chiến lược quốc gia nhằm tăng cường thương mại và đầu tư giữa Úc và Đông Nam Á", như ông mô tả trong lời đề tựa báo cáo "Sách lược kinh tế Đông Nam Á của Úc cho tới năm 2040".

Đặc phái viên Moore tóm tắt một năm qua lại tìm hiểu các nước ASEAN bằng nhận xét: "Thịnh vượng và an ninh của Úc có mối liên hệ mật thiết với thịnh vượng và an ninh của các nước láng giềng, và an ninh và thịnh vượng của họ cũng có mối liên hệ tương tự với chúng ta".

Có thể thấy rõ đây là quan điểm của nước Úc về quan hệ qua lại hai chiều sòng phẳng, bình đẳng, trên hai nền tảng là thịnh vượng và an ninh, gắn bó chặt chẽ với nhau.

Tính sòng phẳng "có qua, có lại" (reciprocity) này ít được đề ra một cách trang trọng trong các mối quan hệ đối tác khác giữa các nước bé với các nước lớn. Có những quan hệ đối tác không dựa trên tính qua lại, thậm chí có khi chủ trương thịnh vượng và an ninh của nước này là trên hết, bất chấp nước kia.

Cách ấn định kiểu quan hệ làm lệch cán cân như thế thường là giữa các nước có những kích thước dân số, diện tích, kinh tế, quốc phòng hoàn toàn có thể "lấp miệng" các nước đối tác nhỏ hơn.

Trong điều kiện chênh lệch éo le đó, làm sao có thể sòng phẳng "có qua, có lại", làm sao có thể có chung ngày mai?

Có thể tin rằng nước Úc, qua thí dụ sứ mệnh tìm hiểu các đối tác ASEAN kỳ công của đặc phái viên Moore, có cách tiếp cận khác hơn, mà nền tảng chính là sự đồng cảm văn hóa, theo báo cáo đã dẫn:

"Các quốc gia trong khu vực chúng ta vô cùng đa dạng, nhưng điều thống nhất giữa họ là ý thức sâu sắc về việc trở thành láng giềng, bao gồm cả tầm quan trọng của họ với cấu trúc khu vực mạnh mẽ tập trung vào ASEAN".

Có thể thấy Úc ý thức rõ "hai mặt của đồng xu" nơi ASEAN. Từng thành viên ASEAN có nhiều khác biệt văn hóa độc đáo riêng của mỗi nước, hầu như không thể đụng chạm đến, song các láng giềng đó vẫn muốn tập hợp trong cấu trúc chung là ASEAN. Điều này, trong các văn bản của ASEAN gọi là "Thống nhất trong đa dạng" (Unity in diversity).

Trên cơ sở ba nhận thức nền tảng này (thịnh vượng, an ninh, thống nhất trong đa dạng), hôm 6-3, Chính phủ Úc đánh dấu kỷ niệm 50 năm quan hệ Úc - ASEAN bằng việc thông qua Tuyên bố về tầm nhìn của các lãnh đạo chung ASEAN - Úc và Tuyên bố Melbourne, tái khẳng định cam kết chung đảm bảo hòa bình, ổn định, thịnh vượng và một tương lai bền vững cho khu vực.

Nhân dịp này, ông Albanese loan báo việc thành lập Quỹ tài trợ đầu tư Đông Nam Á trị giá 2 tỉ USD để tăng cường đầu tư của Úc vào khu vực trong các lĩnh vực quan trọng như cơ sở hạ tầng và chuyển đổi năng lượng sạch.

Úc châu và Việt Nam

Trong "Sách lược" nêu trên, có thể đếm được tới 198 lần Việt Nam được nêu tên. Có thể thử so sánh với vài nước ASEAN khác: Thái Lan, 123 lần; Malaysia, 163 lần; và Indonesia tới 239 lần.

Cần biết, Sách lược kinh tế mới với Đông Nam Á này của Úc không chỉ vạch hướng thương mại và đầu tư, mà còn gồm những mô tả, nhận xét ưu khuyết của từng nước, đồng thời đề ra khuyến nghị cho các nước này trong từng lĩnh vực.

Tạm lấy thí dụ một khuyến nghị trong phần "Việt Nam: Quan hệ thương mại và đầu tư với Úc - Nông nghiệp và thực phẩm":

"Khi nền kinh tế phát triển mở rộng, nhu cầu về thực phẩm và đồ uống cao cấp sẽ tăng lên. Thương mại hai chiều trong nông nghiệp, thủy sản và lâm nghiệp đã vượt 6 tỉ đô la Úc vào năm 2022. Úc và Việt Nam cam kết mở rộng tiếp cận thị trường, bao gồm cả trái cây tươi. Cơ hội cho các nhà đầu tư mở rộng sản xuất thực phẩm và gia tăng giá trị cho các ngành chế biến ở hạ nguồn".

Chuyện Úc và Việt Nam đang mở rộng thị trường trái cây, cũng là điều mà Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Phạm Minh Chính muốn thấy ở New Zealand khi ông đến thăm Viện Nghiên cứu cây trồng và thực phẩm (PFR) hôm 10-3.

Nhân dịp này, một Dự án 5 năm do Chính phủ New Zealand tài trợ giúp Việt Nam xây dựng ngành xuất khẩu chanh dây sinh lợi hơn đã được thủ tướng hai nước chính thức khởi động tại Wellington.

Thủ tướng New Zealand Christopher Luxon còn công bố khoản đầu tư 6,24 triệu đô la New Zealand vào lĩnh vực trồng trọt của Việt Nam - "Dự án chuỗi giá trị trái cây thông minh với khí hậu của Việt Nam", hay VietFruit, theo PFR.

PFR cũng cho biết VietFruit sẽ được triển khai dựa trên thành tích kéo dài hàng thập niên về giải quyết vấn đề và tạo ra ảnh hưởng nhờ áp dụng kiến thức khoa học cùng với các đối tác Việt Nam.

Dự án này là một thành tố quan trọng trong khuôn khổ hợp tác phát triển quốc tế của New Zealand với Việt Nam, nhằm mục đích hỗ trợ ngành nông nghiệp Việt Nam, xây dựng khả năng phục hồi trước biến đổi khí hậu và thiên tai, đồng thời giúp phát triển lực lượng lao động có trình độ và tay nghề cao hơn.

Sự hợp tác này còn cho thấy lợi ích của hiệp định thương mại tự do Đối tác Toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) mà cả Việt Nam lẫn Úc và New Zealand cùng là thành viên.

Với CPTPP, Việt Nam ngày càng trở nên quan trọng với tư cách một đối tác thương mại của Úc và New Zealand, bằng cớ là trong năm kết thúc vào tháng 6-2023, Việt Nam là thị trường xuất khẩu táo New Zealand đứng thứ hai, chỉ sau Trung Quốc.■