Cảnh hoang tàn tại bản May - một bản sầm uất bậc nhất huyện Sanamxay - Ảnh: BÁ DŨNG

Đập phụ của công trình thủy điện Xe Pian - Xe Namnoy (Lào) - được kỳ vọng như “cục pin năng lượng bằng nước” trị giá 1,2 tỉ USD - bất ngờ vỡ vào ngày 23-7. Sự cố này đã khởi đầu một chiến dịch ứng phó, cứu hộ quy mô của các tổ chức quốc tế tại Lào, trong đó có Việt Nam.

Sự tàn phá của nước

Xe của lực lượng cứu hộ thuộc các đơn vị của Bộ Quốc phòng Việt Nam gầm rú rồi nhích bánh sau nửa ngày đi từ trung tâm huyện Sanamxay để tới bản May - một trong những bản nằm dưới hạ lưu Xe Pian - Xe Namnoy vừa bị san phẳng. 

Những chuyến xe chở cán bộ, chuyên gia tới đi qua con đường dẫn vào bản giờ chỉ còn lại đống đổ nát. 

Nhà cửa, chùa chiền nghiêng ngả, vỡ vụn. Sự sống hiện diện duy nhất ở đây là vài con gà còn sống sót sau khi nước lớn đi qua, một vài chú chó hú lên tìm chủ trong đói lả.

Lúc bộ đội Việt Nam tới, những người lính quân đội Lào dưới sự chỉ huy của thiếu tướng Pha Lom - phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Lào - đã dựng lán, đóng quân để chuẩn bị công tác cứu hộ. 

Chứng kiến một bản với hơn 1.000 con người - từng là bản sầm uất, giàu có nhất huyện Sanamxay nay chỉ còn lại đống hoang tàn đổ nát, vị tướng Lào nghẹn ngào: "Kể từ sau chiến tranh đến nay, người Lào chưa từng phải trải qua một thiệt hại nào nặng nề như thế này. 

Chính phủ Lào đã đánh giá đây không còn là thảm họa quốc gia nữa mà là thảm họa quốc tế. Chúng tôi đang cần trợ giúp".

Chúng tôi nỗ lực tìm người đứng đầu, sự hiện diện của cán bộ, chính quyền bản May nhưng tất cả đều vô vọng. Khi nước lũ tràn về, những người đứng đầu bản cũng chính là nạn nhân. Nhà cửa, quê hương của bà con nay đã ngập ngụa trong bùn. 

Ở bản May, thật khó tìm một ngôi nhà nào còn nguyên vẹn. Thậm chí công trình kiên cố nhất là một ngôi chùa được dựng chắc chắn, nằm ở vị trí đẹp nhất bản giờ cũng đổ nát. Tượng sứ, nồi cơm điện, áo quần của sư sãi nằm ngổn ngang dưới đất.

Bản May là nơi sinh sống của khoảng 600 hộ gia đình. Người dân ở đây cho biết chưa bao giờ trải qua một cơn lũ nào khủng khiếp như cơn lũ từ thượng nguồn Boloven đổ về ngày 23-7. 

"Chúng tôi đang ở làng thì nghe thấy những tiếng nổ rất lớn. Những tiếng động cứ lớn dần, giống như sấm sét rồi bất ngờ từ phía trên sông, nước đổ về cuồn cuộn. Cây cối bao quanh làng lần lượt ngã rạp. 

Nước đổ về nhanh đến nỗi không ai kịp trở tay dù trước đó chính quyền đã có thông báo là bà con cần di dời ra khu vực an toàn. Chưa bao giờ chúng tôi phải sợ hãi như vậy" - một người dân bản May ở trại tị nạn kể lại.

Huyện đội Sanamxay cũng cho biết khi vụ vỡ đập xảy ra, họ đã tìm cách đưa bà con ra ngoài nhưng nước dâng lên quá nhanh khiến nhiều người mắc kẹt trong lũ dữ. Chỉ trong vài giờ đồng hồ, toàn bộ các bản nằm dọc sông Xie Pien đã ngập sâu dưới hàng chục mét nước.

Hai người lính cứu hộ Việt Nam và Lào tại bản Thaseng Chan (huyện Sanamxay, Attapeu, Lào) - Ảnh: BÁ DŨNG

"Không thể khôi phục"

Sông Xie Pien kéo dài từ cao nguyên Boloven lâu nay lặng lẽ chắt chiu bồi đắp cho những khoảnh ruộng, cánh đồng của cư dân từ Sanamxay về tới đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam, nhưng giờ đây giống như một dòng sông chết, hoang tàn và chẳng có một bóng người.

Chúng tôi theo chân những người lính Việt Nam và Lào đi trên hai chiếc xuồng lớn của quân đội Lào để ngược lên thị sát thiệt hại của các bản thuộc huyện Sanamxay, nhưng gần như đi đâu cũng chỉ thấy một cảnh tượng tan hoang. 

Gần trọn một tháng sau ngày nước bứt thân đê thủy điện lao về hạ nguồn, Xie Pien vẫn cuồn cuộn nước xoáy. Bản Thaseng Chan nằm cách bản May khoảng 4km đường sông là bản bị thiệt hại nặng nề nhất. 

Quân đội Lào cho biết 34 người ở bản này đã tử nạn, chỉ khoảng 10 người được tìm thấy, số còn lại mất tích. Bản này giờ không còn khả năng khôi phục.

Xuồng của bộ đội phải mất 30 phút mới tiếp cận được bản này. Thaseng Chan nằm ở vị trí thứ hai trên bậc thang từ thủy điện dẫn về các làng thiệt hại dưới hạ nguồn. 

Bản này bị ảnh hưởng nặng nhất bởi nằm ngay đoạn co giãn của lòng sông, hai bên là núi thắt lại. Lúc nước lũ tràn về, mực nước đo được ở điểm dâng cao nhất lên tới 17m.

Theo lực lượng cứu hộ Lào, mức độ tàn phá của vụ vỡ đập thủy điện Xe Pian - Xe Namnoy quá lớn nên hiện nay có nhiều bản bị xóa sạch, rất khó để có thể khôi phục. 

Thiếu tướng Pha Lom cho biết chưa có con số chính xác số dân bị mất nhà cửa, nhưng trong số 11 bản bị nước tàn phá có 8 bản thiệt hại hoàn toàn. 

Từ ngày vỡ đập đến nay, hàng ngàn hộ dân đang sống tạm bợ tại 10 điểm tị nạn được quân đội, chính quyền và các tổ chức quốc tế dựng lên quanh trung tâm huyện Sanamxay.

Việt Nam cùng nhiều quốc gia hỗ trợ Lào

Quân đội Lào tiếp nhận hàng hóa cứu trợ từ các tổ chức quốc tế - Ảnh: Bá Dũng

Theo thiếu tướng Pha Lom, sau sự cố vỡ đập phụ thủy điện tại Attapeu, Lào đã nhận được nhiều sự hỗ trợ vật chất lẫn tinh thần của cả cộng đồng quốc tế.

Hàng trăm triệu USD hàng hóa, tiền mặt thông qua các tổ chức, chính phủ các nước như Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan, Singapore... đã được gửi đến Lào.

Ngay sau khi vụ vỡ đập thủy điện xảy ra, Chính phủ Việt Nam lập tức hỗ trợ số tiền 200.000 USD từ nguồn dự phòng ngân sách trung ương năm 2018.

Từ đó đến nay, các tổ chức, cá nhân phía Việt Nam đã tiếp tục hỗ trợ Lào nhiều tiền mặt, hàng hóa khác để khắc phục hậu quả.

Bộ Quốc phòng Việt Nam đã cử các đoàn công tác từ Quân khu 5 và Bộ tư lệnh Công binh trực tiếp qua vùng thảm họa giúp đỡ quân đội, chính quyền và người dân Lào khắc phục hậu quả, tìm kiếm người mất tích...

Kỳ tới: Đến để giúp người Lào