Mặt bằng tuyến metro số 2 khu vực vòng xoay Dân Chủ đã bàn giao. Ảnh chụp ngày 12-3 - Ảnh: PHƯƠNG NHI
Metro số 2 Bến Thành - Tham Lương có chiều dài 11km chạy qua sáu quận: 1, 3, 10, 12, Tân Bình, Tân Phú. Dự án có 585 trường hợp bị ảnh hưởng, tổng diện tích thu hồi hơn 251.000m². Tuyến đường đi qua những khu vực sầm uất như Cách Mạng Tháng 8, Trường Chinh - nơi nhà cửa san sát, khiến việc di dời, bồi thường và tái định cư trở thành một thách thức.
Tuy nhiên, sau một hành trình dài triển khai, giờ đây metro số 2 đã thoát "cửa ải" mặt bằng. Đại diện Ban Quản lý đường sắt đô thị TP.HCM cho biết điều kiện mặt bằng để phục vụ thi công dự án hiện rất thuận lợi vì đã được bàn giao 99,83%. Còn công tác di dời hạ tầng kỹ thuật sẽ hoàn thành trong quý 3-2025.
Dân mòn mỏi chờ đợi
Những ngày này, đi dọc theo trục đường Cách Mạng Tháng 8 - nơi tuyến metro số 2 đi qua - dễ dàng nhận thấy hàng loạt căn nhà đã lùi sâu vào trong sau khi bàn giao mặt bằng. Một số khu vực vẫn đang trong quá trình di dời hệ thống điện, nơi khác lô cốt đã được dựng lên để phục vụ thi công di dời hạ tầng kỹ thuật. Tại khu vực gần công viên Lê Thị Riêng, lô cốt án ngữ giữa đường, bên dưới công trình vẫn đang thi công. Dòng xe cộ vẫn tấp nập, nhiều xe máy len lỏi qua những khe hẹp là khoảng cách giữa lô cốt và nhà dân.
Giữa khung cảnh đó, quán nước nhỏ của bà Nguyễn Thị Thanh (58 tuổi) nằm lọt thỏm bên trong một căn nhà một tầng, đã lùi sâu khoảng 8m so với mặt đường. Bà Thanh là một trong những hộ dân đã bàn giao mặt bằng từ một năm trước để nhường chỗ cho dự án. Kể từ khi nhà phải lùi vào sâu, phần mặt tiền chỉ còn lại nền đất cát lởm chởm, bụi bặm bay mù mịt. Bà Thanh chia sẻ việc buôn bán ngày càng ế ẩm, thu nhập giảm đến 70%. "Bụi quá, chịu không nổi nên tôi tự bỏ tiền ra đổ xi măng cho đỡ. Thấy nhà kế bên cũng chịu cảnh bụi bặm, tôi tìm vài tấm ván gỗ, tấm bạt lót tạm để che chắn phần đất trước nhà cho họ, nhưng cũng chỉ là giải pháp tạm thời. Chúng tôi bàn giao mặt bằng đã lâu, nhưng chưa thấy dự án tiến triển rõ ràng, cũng không rõ khi nào sẽ xong", bà Thanh thở dài.
Dù đã sửa sang lại nhà cửa nhưng bà Thanh vẫn canh cánh nỗi lo khi thấy công trình dang dở kéo dài. Mong muốn lớn nhất của bà không chỉ là một mặt đường khang trang, sạch đẹp mà còn là công trình metro sớm hoàn thành sau nhiều năm mòn mỏi chờ đợi. "Dự án đã kéo dài 15 năm rồi, nếu cứ tiếp tục ì ạch, người dân mất đi cơ hội kinh doanh, cuộc sống thêm xáo trộn", bà Thanh bày tỏ.
Không chỉ bà Thanh, nhiều hộ kinh doanh dọc tuyến metro số 2 cũng đang chật vật dù dự án mới thi công di dời hạ tầng kỹ thuật, chưa bước sang giai đoạn thi công hạng mục chính. Một chủ quán cơm trên đường Cách Mạng Tháng 8, ngay trước quán là lô cốt thi công giữa đường, cho biết khách giảm hẳn vì quán bị che khuất. "Chỉ mong mỗi ngày trôi qua là dự án lại tiến gần hơn đến đích, chứ cứ kéo dài thế này thì chỉ có dân buôn bán chịu thiệt", người này chia sẻ.
PGS.TS VŨ ANH TUẤN (giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giao thông vận tải, Trường đại học Việt Đức)Vì sao phải chuyển nguồn vốn?
Tuyến metro số 2 của TP.HCM được phê duyệt chủ trương đầu tư từ năm 2010, với kế hoạch ban đầu hoàn thành trong vòng 6 năm. Đây là tuyến metro đặc biệt quan trọng, có vai trò giảm ùn tắc và đáp ứng nhu cầu đi lại giữa khu vực trung tâm thành phố với hướng tây bắc và ngược lại. Dự án có tổng vốn đầu tư khoảng 47.890 tỉ đồng, trong đó hơn 10.403 tỉ đồng từ ngân sách đối ứng, phần còn lại là vốn ODA và vốn vay ưu đãi từ các nhà tài trợ quốc tế như Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Ngân hàng Tái thiết Đức (KfW) và Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB).
Tuy nhiên quá trình triển khai gặp không ít trở ngại, khiến dự án nhiều lần điều chỉnh tiến độ. Theo kế hoạch mới nhất, phải đến năm 2030 người dân mới có thể trải nghiệm tuyến metro này để né kẹt xe trên các trục đường huyết mạch như Trường Chinh, Cộng Hòa...
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự chậm trễ của dự án, trong đó đáng chú ý là việc giải phóng mặt bằng kéo dài, quá trình hủy đấu thầu và trao thầu gói CP3a/b để đảm bảo tính pháp lý, thời gian đàm phán hợp đồng với tư vấn IC kéo dài, khó khăn trong thu xếp tài chính và những ảnh hưởng từ đại dịch COVID-19. Tính đến nay dự án mới hoàn thành gói thầu CP1 - xây dựng tòa nhà văn phòng tại depot Tham Lương từ năm 2017, trong khi 6 gói thầu xây lắp chính vẫn chưa đấu thầu và chưa thể thi công.
Bên cạnh đó dù có 5 khoản vay đã được ký kết, nhưng 3 khoản vay từ ADB và EIB đã hết hiệu lực, còn 2 khoản vay từ KfW cần được gia hạn để tiếp tục triển khai. Nếu tiếp tục theo vốn ODA, công tác chọn nhà thầu xây lắp chính sẽ phụ thuộc vào tiến trình đấu thầu chọn được tư vấn kiểm soát dự án và giám sát thi công (tư vấn CS2B) để thay cho tư vấn IC đã chấm dứt hợp đồng. Tuy nhiên, gói thầu CS2B vẫn chưa có nguồn vốn do KfW đã xác định không tham gia quá trình tiếp theo của gói thầu này.
Việc xử lý các khoản vay mới từ các nhà tài trợ là một quy trình hoàn toàn khác, gặp nhiều khó khăn. Do đó TP.HCM đã thống nhất dừng sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi cho dự án này. Trong giai đoạn xây dựng đề án metro, TP.HCM đã chọn metro số 2 làm tuyến thí điểm khi áp dụng cơ chế đột phá khi có nghị quyết của Quốc hội.
Đồ họa: TUẤN ANH
Mở ra bước ngoặt mới
Đến tháng 2-2025, Quốc hội đã ban hành nghị quyết 188 với các nhóm cơ chế rất đặc biệt để TP Hà Nội và TP.HCM đầu tư, phát triển đột phá hệ thống metro. TP.HCM có kế hoạch sẽ đầu tư đồng loạt và hoàn thiện 7 tuyến bao gồm cả metro số 2 với tổng chiều dài 355km trong 10 năm, từ nay đến năm 2035.
Ngày 6-3, Ban Thường vụ Thành ủy TP.HCM kết luận cơ bản thống nhất chủ trương chuyển toàn bộ nguồn vốn thực hiện metro số 2 từ vốn vay ODA sang sử dụng vốn ngân sách để tiếp tục triển khai thực hiện dự án. Đồng thời bổ sung quy mô dự án bao gồm công trình kết nối đồng bộ metro số 1, số 2 tại nhà ga trung tâm Bến Thành để triển khai các bước tiếp theo. Ban Thường vụ Thành ủy TP.HCM giao Đảng ủy UBND TP, lãnh đạo UBND TP chỉ đạo Ban Quản lý đường sắt đô thị TP.HCM chủ trì, phối hợp với các sở ngành và các cơ quan, đơn vị liên quan khẩn trương thực hiện phương án triển khai dự án metro số 2 theo cơ chế chính sách đặc thù, đặc biệt theo nghị quyết số 188 của Quốc hội và theo các luật, nghị quyết khác của Quốc hội có liên quan.
Theo đánh giá của một chuyên gia đường sắt đô thị, để triển khai thành công một dự án giao thông, yếu tố mặt bằng quyết định sự thành công dự án tới 50%. Hiện metro số 2 đã cơ bản hoàn thành công tác này, vấn đề tiếp theo là cân đối nguồn vốn và thực hiện các thủ tục điều chỉnh, lựa chọn nhà thầu... để khởi công dự án.
Đối với nguồn vốn, ngân sách sẽ bỏ ra khoảng 48.000 tỉ đồng, trung bình mỗi năm cần bố trí chưa tới 10.000 tỉ đồng. Số vốn này có thể cân đối được bởi trong giai đoạn 2025 - 2030 TP sẽ ưu tiên mọi nguồn lực để đầu tư hạ tầng giao thông. Chưa kể các cơ chế từ nghị quyết 188 của Quốc hội cũng cho phép TP đa dạng hình thức huy động vốn như từ ngân sách trung ương và địa phương, nguồn thu từ TOD hay trái phiếu chính quyền địa phương...
Tại buổi làm việc mới đây với Ban Quản lý đường sắt đô thị TP.HCM, Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Văn Được cho biết mục tiêu từ nay đến năm 2035 TP sẽ hoàn thành 7 tuyến metro với tổng chiều dài 355km trong 10 năm. Trong đó dự án metro số 2 có ưu điểm là di dời hạ tầng kỹ thuật và đặc biệt là giải phóng mặt bằng gần như đã hoàn thiện. Tuy nhiên để làm tuyến này và cơ sở làm nhanh hơn các tuyến tiếp theo, các sở ban ngành phải "quyết liệt hơn, thần tốc hơn".
Trả lời Tuổi Trẻ về thời gian khởi công dự án metro số 2, đại diện Ban Quản lý đường sắt đô thị TP.HCM cho biết đã phối hợp với Sở Giao thông công chánh xây dựng kế hoạch chi tiết để triển khai 355km metro, trong đó có tuyến metro số 2. Khi chuyển đổi nguồn vốn từ ODA sang đầu tư công, việc triển khai metro số 2 sẽ thuận lợi hơn và rút ngắn được thời gian ít nhất một năm.
Theo kế hoạch, vào tháng 12-2025, metro số 2 sẽ được khởi công và hoàn thành dự án trong khoảng thời gian 4,5 năm.
Chuyển đổi nguồn vốn, metro số 2 sẽ chạy được sang tuyến khác
Hiện nay tuyến metro số 1 sử dụng công nghệ Nhật Bản và metro số 2 sử dụng công nghệ Đức nên có khác biệt hoàn toàn về công nghệ, thông tin tín hiệu, kích thước đầu máy toa xe, đường hầm... Việc lệch công nghệ cũng gây ra khó khăn về công tác vận hành, tàu tuyến này không thể chạy qua tuyến khác.
Việc tự chủ nguồn vốn làm metro số 2 cũng là một bước ngoặt để lựa chọn tiêu chuẩn, công nghệ đồng bộ với các tuyến còn lại trong hành trình xây dựng 355km trong thời gian tới. Đây cũng là nền tảng để thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp đường sắt như chế tạo đầu máy toa xe và các trang thiết bị...
* KTS NGÔ VIẾT NAM SƠN:
Chỉnh trang đô thị quanh nhà ga theo mô hình TOD
Mô hình phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng (TOD) là mô hình đã thành công ở nhiều nước tiên tiến như Pháp, Mỹ, Trung Quốc... Việc TP.HCM áp dụng mô hình TOD sẽ giúp định hình đô thị và tận dụng nguồn lực để phát triển.
Theo tôi, một đô thị TOD thành công thì phải đáp ứng hai yếu tố lớn gồm phát triển giao thông công cộng và phát triển đô thị kèm theo (dọc theo các tuyến metro, mạng lưới xe buýt). Từ đó đem lại đóng góp thiết thực cho tăng trưởng kinh tế - xã hội, cải tạo đô thị của khu vực. Người dân sống dọc theo các tuyến đó có thể đi lại hằng ngày bằng giao thông công cộng mà không cần đến phương tiện cá nhân.
Để làm được điều này, các sở ngành giao thông, xây dựng, quy hoạch phải ngồi lại với nhau rà soát tổng thể toàn hệ thống metro, nhất là tuyến số 3, 5... Đồng thời xem xét vị trí nhà ga trong phạm vi từ 400 - 800m để khai khác hiệu quả. Đặc biệt chú trọng chỉnh trang, kết nối đô thị hấp dẫn, khai thác được quỹ đất giúp tăng thu ngân sách.
Biến 3 khu đất dọc metro số 2 thành đô thị nén
UBND quận Tân Phú vừa ban hành kế hoạch triển khai thực hiện khu vực TOD (mô hình phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng) dọc tuyến metro số 2 Bến Thành - Tham Lương theo nghị quyết 98.
Ùn tắc xe cộ ở các đường Trường Chinh, Âu Cơ (ảnh chụp chiều 12-3) - Ảnh: T.T.D.
Tránh lãng phí quỹ đất trống
Qua rà soát, UBND quận Tân Phú chọn khu đất I/82A phường Tây Thạnh để triển khai. Khu đất này rộng hơn 26ha, tiếp giáp trục đường Tây Thạnh và Trường Chinh. Tại bản kế hoạch, UBND quận Tân Phú cho biết trong quý 4-2025 Sở Tài nguyên và Môi trường TP.HCM sẽ chủ trì, phối hợp cùng quận tiến hành bồi thường hỗ trợ tái định cư và đấu giá lựa chọn nhà đầu tư.
Trước đó, UBND TP.HCM đã ban hành kế hoạch thực hiện các khu vực theo nghị quyết 98. Ngoài ô phố I/82A ở phường Tây Thạnh (quận Tân Phú), còn có khu đất Trung tâm triển lãm và Trung tâm thể dục thể thao (quận Tân Bình) rộng 5,1ha và khu C30 rộng 40,9ha cách ga Lê Thị Riêng của tuyến metro số 2 khoảng 800 - 1.000m cũng được xác định là khu vực triển khai TOD dọc tuyến metro số 2. Cả ba khu đất có diện tích 72ha.
Ông Nguyễn Quốc Bình, phó chủ tịch UBND quận Tân Phú, cho biết theo quy hoạch, khu đất I/82A phường Tây Thạnh được xác định là khu hỗn hợp, bao gồm thương mại dịch vụ, cây xanh, trường học và đất ở. Đây được xem là quỹ đất tiềm năng cho phát triển trong tương lai. Khi TP có chủ trương phát triển mô hình TOD dọc tuyến metro, quận đã rà soát và lựa chọn khu đất này, sau đó được TP chấp thuận. Hiện tại khu vực 26ha có ba đơn vị đang sử dụng đất với các kho xưởng cũ, trung tâm thương mại và phần lớn diện tích còn trống.
Chờ giải tỏa ùn tắc
Sau 16h30 mỗi ngày, khi dân văn phòng tan làm, học sinh tan học, đường Trường Chinh thường xuyên rơi vào cảnh ùn tắc, đặc biệt từ mũi tàu Cộng Hòa đến giao lộ Trường Chinh - Âu Cơ. Xe máy nhích từng chút một, trong khi xe lớn ì ạch lăn bánh qua dòng phương tiện ken đặc.
Tiếp tục đi thẳng trên đường Trường Chinh, một số đoạn thông thoáng hơn, nhưng chỉ phần nào cải thiện trước khi đến ngã tư Bảy Hiền. Tại đây, lượng xe đông đúc từ Tân Sơn Nhất đổ ra đường Xuân Hồng, cộng thêm xe cộ từ khu vực trường học và bệnh viện khiến giao thông càng trở nên ngột ngạt. Qua giao lộ để sang đường Cách Mạng Tháng 8, tình trạng ùn tắc vẫn tiếp diễn, đặc biệt tại các điểm giao cắt với đường Bắc Hải, Tô Hiến Thành, Đỗ Thị Lời...
Bà Nguyễn Hồng Lê (73 tuổi), sống trên đường Cách Mạng Tháng 8, chia sẻ rằng kẹt xe đã trở thành chuyện thường ngày với gia đình bà. Giờ cao điểm, dòng xe chỉ có thể nhích từng chút một. Gần đây khi nghe tin tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên đi vào hoạt động, bà càng mong mỏi ngày metro số 2 hoàn thành.
"Chứ hiện nay đi lại quá khổ, khu vực này đường quá hẹp nhưng mấy chục năm qua không mở rộng đường, kẹt xe từ sáng đến tối" - ông Quang Phú, người dân sống ở khu vực Bà Quẹo, bày tỏ.
BÌNH LUẬN HAY