Prigozhin ở đâu trong lịch sử nước Nga hiện đại?

TTCT - Cái chết của ông trùm Wagner Yevgeny Prigozhin, cùng cuộc binh biến tháng 6-2023 chỉ là những điểm nhấn trên chặng đường lịch sử nước Nga hậu Xô Viết.

Tối 23-8, chiếc máy bay thương mại Embraer-135 bị rơi khi đang bay từ Matxcơva đi St. Petersburg, địa điểm rơi gần làng Kuzhenkino, quận Bologovsky, vùng Tver. Theo Cơ quan Vận tải hàng không liên bang Nga, trên máy bay có 7 hành khách và 3 thành viên phi hành đoàn.

Sau khi xuất hiện trên mạng những khung hình đầu tiên về cảnh rơi và vụ cháy trên mặt đất, tin tức bắt đầu lan truyền rằng trên máy bay có mặt ông Prigozhin. Thông tin chính thức đầu tiên từ Bộ Tình trạng khẩn cấp Nga được đưa ra hơn một giờ sau đó. Đại diện cơ quan này đã xác nhận vụ tai nạn và nói với Tass rằng chiếc máy bay cất cánh được khoảng 30 phút thì rơi.

Gần đến đêm, nhà chức trách chính thức thông báo toàn bộ người trên máy bay đã tử nạn. Danh tính được công khai, ngoài ông Prigozhin còn có tên Dmitry Utkin, phó của ông này ở Wagner. Theo Interfax, tất cả thi thể những người thiệt mạng đã được tìm thấy vào sáng thứ năm 24-8.

Muốn biết về Prigozhin, hãy hỏi ông Lukashenko

Trong những ngày này, nếu muốn biết gì về Prigozhin, có thể tìm đọc trên báo chí Belarus, qua những phát biểu của ông tổng thống nước này Aleksandr Lukashenko.

Lý do ta cần lắng nghe ông Lukashenko là vì ông có quan hệ đặc biệt thân cận với ông Prigozhin, nhất là giai đoạn sau này. Quan hệ giữa họ đã được chính người phát ngôn điện Kremlin Dmitry Peskov nhấn mạnh là từ 20 năm qua, là lý do then chốt để Nga có thể giải quyết êm xuôi vụ binh biến tháng 6.

Hồi đó, báo chí Nga cho biết ông Lukashenko đã khuyên ông trùm Wagner dừng bước khi ông đang kéo quân về Matxcơva. Còn bây giờ, ngay tối thứ sáu 25-8, tờ Belarus Segodnia đã đăng bài phỏng vấn ông Lukashenko bên lề một sự kiện ở trường đại học quốc gia Belarus.

Đầu tiên, trả lời câu hỏi "Tổng thống bình luận gì về tin đồn cho rằng ông đã hứa với ông Prigozhin là sẽ giữ an toàn sinh mạng cho ông ấy, song lại nuốt lời?", ông Lukashenko bác bỏ thẳng thừng: "Không có chuyện tôi phải bảo đảm an toàn cho ông ấy".

Kế đến, ông Lukashenko tiết lộ: "Tôi và ông ấy đã không bàn về chuyện đó". Vậy thì họ bàn những chuyện gì?

Ông Lukashenko giải thích: "Hai vấn đề đã được nêu ra trong cuộc đàm phán. Thứ nhất là giải quyết các vụ án hình sự khởi xướng hai tháng trước theo lệnh của Putin liên quan đến binh sĩ Wagner. Tôi trả lời ông ấy (Prigozhin): đây là vấn đề có thể giải quyết được. Dù đó không phải việc của tôi, nhưng tôi biết tôi và Putin sẽ giải quyết được vấn đề đó".

Mệnh đề "đây là vấn đề có thể giải quyết được" có thể hiểu là ý nói ông Putin sẽ "xí xóa" cho phe Wagner, gồm ông Prigozhin.

Ông Lukashenko còn kể kỹ hơn: "Tôi nói (với Prigozhin): Nếu ông bạn còn e ngại chuyện gì, tôi sẽ nói chuyện với Tổng thống Putin, chúng tôi sẽ đưa các bạn đến Belarus. Chúng tôi đảm bảo với bạn - những người Wagner - sự an toàn tuyệt đối ở Belarus".

Ông cũng nhanh chóng bác bỏ các cáo buộc rằng ông Putin đứng sau vụ tai nạn máy bay: "Tổng thống (Lukashenko) nói mọi thứ hiện đang đổ dồn vào ông Putin, nào là Nhà nước Nga chuyên quyền thế nọ, ông Putin độc đoán thế kia... Nhưng tôi biết Putin. Ông ấy là người nhìn xa trông rộng, rất bình tĩnh và thậm chí chậm chạp khi ra quyết định về những vấn đề khác còn ít phức tạp hơn. Vì vậy, tôi không thể tưởng tượng rằng Putin đã làm vậy".

Trở lại vụ binh biến nửa chừng

Ngày nay, không phải mất nhiều thời gian để cập nhật tình hình, tuy ban đầu cũng có chút mông lung, vô tình hay hữu ý. Chuyện vụ binh biến ngày 23-6 của Wagner bỗng dưng dừng lại sau can thiệp của ông Lukashenko là một bí mật trong khoảng thời gian đầu.

Website tin tức Trung Đông và Bắc Phi The New Arab 24-6 chạy tít: "Vụ nổi loạn của Wagner sẽ có những hậu quả chấn động cho nước Nga và thế giới". Truyền hình DW của Đức 26-6 đặt câu hỏi: "Cú đảo chánh của Tập đoàn Wagner: Khởi đầu cho hồi kết của Vladimir Putin?".

Tuy nhiên, khoảng một tháng sau vụ việc, đã có thông tin cùng nhận định rõ ràng hơn. Quỹ niên liễm Carnegie vì Hòa bình quốc tế 27-7 nhận xét:

"Nhìn lại, tất cả dường như là một sự ngộ nhận. Một mặt, Putin không hiểu Prigozhin đã trở nên cực đoan đến mức nào và đã để cho xung đột leo thang với những hậu quả chết người. Mặt khác, Prigozhin đã đánh giá quá cao tầm quan trọng của bản thân, nhầm tưởng rằng có thể buộc Putin phải cải tổ ban lãnh đạo quân sự và cứu Wagner khỏi tình trạng trở nên vô dụng... Giờ thì Prigozhin hiểu ra rằng viện tới võ lực là sai lầm".

Giờ thì mọi chuyện đã xong, và nói cho ngay, hiện giờ rất nhiều phe phái, cả hiện diện lẫn trong bóng tối, có động cơ ra lệnh tiêu diệt Prigozhin. Với Nga, câu chuyện Wagner coi như khép lại một chương đầy biến động với cú binh biến bất ngờ sau một khoảng thời gian khá dài ổn định chính trị và an ninh.

Kết quả thăm dò dư luận ở Nga do Statista công bố cho thấy vào tháng 7-2023, hơn 80% người Nga tán thành các hoạt động của Tổng thống Putin, tương đương tỉ lệ ủng hộ ông vào tháng 8-1999 khi Putin được bổ nhiệm quyền thủ tướng. Ngay cả sau khi Nga tấn công Ukraine vào cuối tháng 2-2022, tỉ lệ tán thành vẫn không giảm.

Trong bối cảnh dư luận vẫn còn ủng hộ ông Putin cao như vậy, có thể hiểu được bình luận của giáo sư Sergey Radchenko (giáo sư nghiên cứu quốc tế, Đại học John Hopkins): "Cuộc đột kích táo tợn nhắm vào Matxcơva của Yevgeny Prigozhin đã kết thúc trước khi kịp bắt đầu. Qua một thỏa thuận với các điều khoản còn chưa rõ ràng, người lẽ ra đã trở thành Robin Hood của nước Nga đã cuốn cờ cởi giáp và sang Belarus".

Thành ra, bất quá Prizoghin chỉ là một "hạt sạn" của lịch sử nước Nga mà thôi.■

Thay cho điếu văn, tạm lấy một mô tả lý lịch của ông Prigozhin do The Interpreter và Viện Thăm dò dư luận Lowy của Úc tóm tắt mới đây, hôm 25-8: "Câu chuyện về biệt danh khét tiếng "Đầu bếp của Putin" của Prigozhin xuất phát từ việc bán xúc xích ở chợ Leningrad (St. Petersburg) sau khi ra tù do một loạt vụ cướp và bóp cổ một phụ nữ". Nôm na mà nói, ông Prigozhin khởi nghiệp bằng chuyện giết người cướp của, bị vô tù, rồi ra tù mở công ty cung cấp lương thực cho quân đội Nga.

Điểm độc đáo của ông, theo The Interpreter: "Ông cũng được cho là đã chuyển lợi nhuận từ các hợp đồng với điện Kremlin để thực hiện các mục tiêu của chế độ chống lại Hoa Kỳ và làm bẽ mặt các nhà lãnh đạo châu Âu bằng cách thiết lập các nhóm thảo luận trên mạng xã hội có nội dung ủng hộ Putin. Nhưng danh tiếng của Prigozhin thực sự nổi lên từ khi trở thành thủ lĩnh Tập đoàn quân sự tư nhân Wagner hoạt động ở vùng Donbas của Ukraine vào năm 2014, Syria vào năm 2015 và bắt đầu triển khai khắp khu vực Sahel ở châu Phi từ năm 2017".