GS.TSKH Phạm Sỹ Tiến - Ảnh: T.H.

* GS.TSKH Phạm Sỹ Tiến:

Không nên mở rộng đầu vào đào tạo tiến sĩ

Hiện tại, các nghiên cứu sinh (NCS) dự thi tuyển vào một cơ sở đào tạo tiến sĩ nào đó (là trường đại học hay viện nghiên cứu) khá dễ dàng. Sau khi được tuyển chọn chính thức, cơ sở đào tạo chỉ định một nhà khoa học nào đó (thuộc hoặc là cộng tác viên của cơ sở đào tạo) chịu trách nhiệm hướng dẫn khoa học cho NCS.

Để đào tạo tiến sĩ có chất lượng, nên cải tiến quy trình tuyển chọn và đào tạo này.

Trước hết, cơ sở đào tạo tiến sĩ phải công bố công khai những hướng nghiên cứu và đề tài nghiên cứu mà cơ sở đang thực hiện hoặc đã đăng ký với các cơ quan quản lý, hoặc hợp đồng với doanh nghiệp. Hướng nghiên cứu thể hiện các nhà khoa học của cơ sở đang tích cực hoạt động khoa học trong những lĩnh vực nhất định, luôn cập nhật tình hình nghiên cứu ở lĩnh vực đó.

Trên cơ sở hướng nghiên cứu, đề tài nghiên cứu, cơ sở đào tạo tuyển chọn NCS để làm người cộng tác, hỗ trợ cho các nhà khoa học của cơ sở đó tiến hành nghiên cứu theo các đề tài đã được định hướng. Và NCS phải chuẩn bị năng lực hoặc kinh nghiệm thực hiện đề tài nghiên cứu của mình. Như vậy công việc của NCS mới có ý nghĩa thiết thực, hoặc ý nghĩa khoa học rộng lớn.

Tất nhiên cũng có ngoại lệ là NCS có vấn đề cấp bách thực sự cần cơ sở đào tạo hỗ trợ thực hiện.

Ở Việt Nam còn có tình trạng nhiều tiến sĩ sau khi có học vị này xong, không hề tham gia công tác nghiên cứu hay giảng dạy. Một tỉ lệ đáng kể tiến sĩ của chúng ta đang làm công tác quản lý, không gắn với các hoạt động giảng dạy hay nghiên cứu khoa học nào.

Theo tôi, hiện tượng đó có thể do công việc nghiên cứu của họ ít hoặc hết ý nghĩa rồi, đã lạc hậu.

Hơn nữa khi tuyển chọn NCS, người ta đã mở rộng đầu vào và đào tạo những người không cần thiết phải có trình độ tiến sĩ. Đầu vào đào tạo trình độ đại học có thể mở rộng, nhưng đầu vào của đào tạo tiến sĩ không cần mở rộng.

* TS Lê Đông Phương (Viện Khoa học giáo dục Việt Nam):

TS Lê Đông Phương - Ảnh: T.H.

Còn nhiều tồn tại trong đào tạo tiến sĩ

Khi bàn về chỉ tiêu đào tạo tiến sĩ của một cơ sở đào tạo, hiện nay chúng ta đang thiếu những thông tin cơ bản để đánh giá quy mô đào tạo có phù hợp, chỉ tiêu có bị vượt khả năng, dẫn đến ảnh hưởng chất lượng đào tạo hay không.

Một trong những thông tin quan trọng là định mức hướng dẫn NCS của các thầy. Hiện trạng thực tế ai cũng biết là số lượng NCS hướng dẫn thường vượt quy định, do các GS, PGS hướng dẫn đồng thời ở nhiều cơ sở đào tạo.

Nếu giao chỉ tiêu căn cứ trên số lượng GS, PGS công bố sẽ không chính xác, vì hiện nay chưa quản lý được số lượng NCS các thầy hướng dẫn.

Đây là một vấn đề không quá khó về công nghệ hay quá tốn kém, nhưng không hiểu sao ta vẫn chưa làm được.

Chỉ cần có một phần mềm quản lý, thường xuyên cập nhật danh sách các thầy ở từng chuyên ngành, tên NCS và tên luận án đang được hướng dẫn.

Làm như vậy mới có thể tính đúng, tính đủ định mức, giảm tải cho các thầy, đưa chỉ tiêu đào tạo tiến sĩ của các cơ sở đào tạo về con số thật, đúng với năng lực đào tạo thực có.

Còn một tồn tại khác trong đào tạo tiến sĩ, đó là việc không thể đào tạo tiến sĩ theo hình thức tập trung, để NCS có môi trường học thuật, cùng làm việc với thầy và các nhà khoa học khác, nâng cao chất lượng nghiên cứu của luận án.

Phần lớn người làm tiến sĩ đều đang đi làm. Có quy định về đào tạo, nhưng các quy định khác về nhân sự, tiền lương, về quản lý cán bộ... lại không đồng bộ.

Do đó, không NCS nào muốn “chuyển khẩu” về cơ sở đào tạo, vì đi khỏi cơ quan là mất chỗ, mất biên chế.

Cơ sở đào tạo cũng không muốn nhận và không thể nhận NCS về quản lý, ví dụ như Học viện Khoa học xã hội mỗi năm có 350 chỉ tiêu, cùng lúc phải quản lý ít nhất hơn 1.000 NCS, sẽ không thể lo nổi toàn bộ chi phí nghiên cứu, lương thưởng, bảo hiểm...

Phương thức đào tạo tiến sĩ không giống ai của chúng ta hiện nay ảnh hưởng nhiều đến chất lượng nghiên cứu khoa học trong các luận án.

Theo tôi, một trong những giải pháp tức thời, có thể thực hiện được ngay để chỉnh đốn chất lượng đào tạo tiến sĩ là yêu cầu các cơ sở đào tạo bắt buộc phải thực hiện việc công bố công khai toàn văn tất cả các luận án trước phiên bảo vệ cuối cùng, để tiếp nhận phản biện xã hội.

Các ý kiến đóng góp, thậm chí phản đối sẽ tạo áp lực nhất định để cơ sở đào tạo, người hướng dẫn và bản thân NCS không thể dễ dãi, hời hợt với việc cho “ra lò” một tiến sĩ dỏm!