Phụ nữ và hình ảnh mới của thể thao Trung Quốc

Trước thềm Olympic 2012, hãng tin Barcroft Media từng khiến cả thế giới một phen chấn động với phóng sự ảnh chi tiết về sự tàn bạo của các lò đào tạo trẻ ở Trung Quốc. 13 năm sau phóng sự ảnh này, thể thao Trung Quốc giờ đã thay đổi rất nhiều, và VĐV nữ là những người đi đầu.

Một thời ám ảnh

Hình ảnh các bé gái 4-5 tuổi bị treo ngược lên xà ngang, bẻ quặp tay chân nhằm ép dẻo trong môn thể dục dụng cụ khiến bất kỳ ai xem phóng sự ảnh của Barcroft cũng phải nhăn mặt ám ảnh. Khổ luyện, khổ luyện và khổ luyện đã trở thành phương châm phát triển của thể thao đỉnh cao Trung Quốc một thời gian dài.

Rất nhanh sau phóng sự nổi tiếng đó, một ví dụ về thể thao Trung Quốc xuất hiện ngay tại Olympic London 2012. Đặng Lâm Lâm, cô gái được xem là huyền thoại làng thể dục dụng cụ Trung Quốc, từng đoạt HCV Olympic (đồng đội) tại Bắc Kinh 2008, năm cô 16 tuổi. Ngoại hình nhỏ choắt, chẳng khác gì một bé gái 11-12 tuổi của Đặng khiến cô nhận được nhiều sự chú ý.

4 năm sau, tại London 2012, Đặng lại tỏa sáng để giành HCV cá nhân, với nhiều vinh quang và kỹ năng thuần thục hơn hẳn ở tuổi 20. Thứ duy nhất không đổi là… ngoại hình của cô. 

Ở tuổi 20, nữ hoàng thể dục dụng cụ của Trung Quốc vẫn chỉ cao hơn 1,40m, không mang thêm bất kỳ dấu hiệu sinh học nào của một phụ nữ trưởng thành, chỉ có khuôn mặt là chững chạc hơn.

Một năm sau tấm HCV, Đặng giải nghệ ở tuổi 21. Cô là biểu tượng cho phong cách khổ luyện thành tài của thể thao Trung Quốc một thời. Trong một lần trả lời phỏng vấn, Đặng từng chia sẻ về quyết tâm của cô: 

"Tôi rời nhà để đến trung tâm huấn luyện tại An Huy vào năm 9 tuổi. Có lần tôi mắc bệnh và HLV muốn cho tôi về nhà nghỉ ngơi một thời gian. Nhưng tôi không cần. Tôi có cảm giác nếu về nhà nghỉ ngơi, tôi sẽ lập tức bị thải loại. Sống xa gia đình là một chuyện khó khăn, nhưng chúng tôi luôn mơ về Olympic, về đội tuyển quốc gia".

Chia sẻ của Đặng khiến không ít phụ huynh Trung Quốc phải sờn lòng, đặc biệt là sau phóng sự ảnh của Barcroft, đồng thời đã đánh động tinh thần thể thao của người dân đại lục.

5 năm sau, phóng viên của các hãng tin lớn tìm đến Trung Quốc để tìm hiểu lại câu chuyện, và họ thừa nhận những lò đào tạo này đã sạch bóng. Người Trung Quốc đã thay đổi đáng kể trong cách tiếp cận thể thao nữ giới.

Con đường của Lương Khải Siêu

Chính Đặng Lâm Lâm đã trở thành một câu chuyện truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ, nhưng theo cách khác. Một năm sau khi giải nghệ, cô được học bổng vào Đại học Bắc Kinh, một trong những trường danh giá nhất Trung Quốc. 

Mọi chuyện không hề dễ dàng, nhưng Đặng chọn học ngành quan hệ quốc tế và nỗ lực không ngừng để trở về cuộc sống học đường. 

Không có nhiều thông tin về đời tư của cô, nhưng 5 năm trước, Đại học Baptist California ở Mỹ cho biết họ đã cấp bằng thạc sĩ cho Đặng, và huyền thoại của thể dục dụng cụ Trung Quốc trở về quê nhà để học tiếp tiến sĩ ngành quản lý thể thao.

"Khi học lên thạc sĩ, tôi biết được rằng những cựu VĐV ở nhiều quốc gia khác học đại học không phải vì tấm bằng, họ cũng không chỉ tập trung vào mỗi thể thao. Những năm sau này, tôi đã luôn khuyên các cô gái đàn em hãy vào đại học, nhưng không phải vì một tấm bằng". 

"Đại học cho các bạn những trải nghiệm mà cuộc đời một VĐV tập luyện gian khổ từ bé không thể có được", Đặng Lâm Lâm trả lời phỏng vấn vào năm 2020.

Từ biểu tượng khổ luyện, cô trở thành biểu tượng cho sự thay đổi chính sách thể thao Trung Quốc. Nền thể thao số 1 châu Á bắt đầu chọn cách thức tương đồng với Nhật Bản, Hàn Quốc hay Mỹ: cấp học bổng cho những ngôi sao thể thao. 

Trong quá khứ, đây không phải là chính sách được ủng hộ ở Trung Quốc bởi nó nhiều rủi ro. Các ngôi sao, đặc biệt là nữ giới, một khi đã tham gia môi trường đại học sẽ xao nhãng ít nhiều trong quá trình tập luyện.

Đặng Lâm Lâm đã giải nghệ rất sớm để học đại học. Nhưng những ngôi sao khác thì không. 5 năm trước, "nàng tiên cá" Trương Vũ Phi đã nhập học ở Đại học Đông Nam, ngôi trường lâu đời bậc nhất Trung Quốc. Khi đó cô 20 tuổi và vừa gây tiếng vang với 2 tấm HCV ở Olympic Tokyo.

Trương trở thành biểu tượng cho một thế hệ nữ giới mới trong làng thể thao Trung Quốc: trẻ trung, trí thức và rạng ngời trước truyền thông. Cô nổi bật với nụ cười luôn rạng rỡ, cùng mối giao hảo với các VĐV của nhiều nước khác. 

Sau khi vào đại học, Trương tiếp tục tỏa sáng với 2 tấm HCV thế giới, cùng một loạt huy chương ở Olympic Paris hồi năm ngoái. Dễ hiểu khi cô dần trở thành biểu tượng mới của làng bơi lội Trung Quốc.

Các VĐV ngôi sao không chỉ vào đại học nhờ học bổng thể thao, mà còn vì năng lực thực sự. Tiêu biểu nhất chính là ngôi sao quần vợt Trịnh Khâm Văn. Ở tuổi 22, Trịnh khiến thế giới phải ngả mũ với thành tích vô địch đơn nữ Olympic Paris, lọt vào chung kết Úc mở rộng 2024, và là học viên Học viện Hoa Trung, trường hàng đầu Trung Quốc về công nghệ thông tin. Dù chưa tốt nghiệp, Trịnh khiến làng thể thao Trung Quốc ngày một thay đổi cái nhìn về VĐV thể thao chuyên nghiệp.

Đầu năm nay, nhà nghiên cứu xã hội Dương Vũ Phỉ của Đại học Macau in cuốn Thể thao nữ và sự chuyển đổi trong xã hội Trung Quốc. Giáo sư Dương khẳng định lãnh đạo nền thể thao Trung Quốc đã thay đổi triệt để trong việc đào tạo thể thao nữ giới 10 năm qua, với kim chỉ nam là tư tưởng của nhà cải cách Lương Khải Siêu (1873-1929).

"Lương Khải Siêu nói sức khỏe là nền tảng của quốc gia, và hình ảnh của nữ giới khi tập luyện thể dục thể thao cần được chuyển hóa ra với xã hội, chứ không phải thầm kín". 

"Chúng ta cần nhìn nhận phụ nữ qua góc nhìn của người Tây phương và tạo ra hình ảnh những nữ VĐV tài giỏi một cách tích cực nhất. Một khi chúng ta có được hình ảnh đó, những rào cản cổ hủ, phong kiến về nữ giới sẽ dần bị loại bỏ", bà Dương viết.■