Philomena Cunk: Nữ chuyên gia bất đắc dĩ của thời đại

Trong bộ đồ vải tweed, sải bước qua những khung cảnh nên thơ, đối diện các chuyên gia học thuật... Philomena Cunk mang dáng vẻ hoàn hảo của một người dẫn chương trình BBC. Khán giả không khỏi tự hỏi liệu những người được phỏng vấn có nhận ra mình đang tham gia vào một trò đùa hay không. 

Hiệu ứng hài hước đạt đỉnh cao khi họ tin rằng Cunk hoàn toàn nghiêm túc. Không một học giả nào tỏ ra mình bị trêu chọc, cũng không ai cố tình diễn hài.

Nhân vật hư cấu Cunk đã đưa Diane Morgan (1975) lên đỉnh cao sự nghiệp, biến cô thành một diễn viên hài độc nhất vô nhị. The Guardian cho rằng nhân vật Cunk "được viết quá xuất sắc đến mức dễ dàng khiến người xem quên mất cô ấy chỉ là hư cấu".

Chất liệu tạo ra Cunk

Lớn lên ở Bolton, một thị trấn công nghiệp cũ ở miền bắc nước Anh, Diane Morgan có một niềm đam mê không giống những bạn đồng trang lứa. Trong khi nhiều đứa trẻ mơ ước trở thành bác sĩ, phi hành gia hay giáo viên, cô chỉ quan tâm đến hài kịch (và nói không với kịch kinh điển). 

Khi vào trường diễn xuất, cô thẳng thắn nói với hiệu trưởng: "Tôi không đến đây để học Shakespeare" - một tuyên bố táo bạo, nhưng trớ trêu thay, lại mang đến cho cô những vai diễn kinh điển như Lady Macbeth, khiến bao người ghen tị.

Diane Morgan đã trải qua một hành trình dài và gian nan trước khi tìm thấy "chân ái" trong thế giới hài kịch. Từ việc gọt khoai tây tại quán khoai tây chiên, đóng gói thuốc chống giun, bán mỹ phẩm, đến làm trợ lý nha sĩ… những trải nghiệm phong phú này không chỉ giúp cô thấu hiểu cuộc sống mà còn nuôi dưỡng một góc nhìn độc đáo về xã hội. 

Trong gần 10 năm, Morgan theo đuổi hài độc thoại, lập thành một cặp diễn với Joe Wilkinson. Tuy nhiên, cô dần nhận ra đây vẫn chưa phải là điều mình mong muốn.

Quyết định rẽ hướng sang viết kịch bản hài với Two Episodes of Mash (2012), Diane nhận ra sức mạnh của việc tự tạo ra những tình huống hài hước từ chính trải nghiệm cá nhân và những quan sát thú vị về xã hội, và rồi nhân vật Philomena Cunk dần hình thành.

Diane Morgan không chỉ đảm nhận vai trò diễn viên mà còn là tác giả đứng sau những lời thoại sắc sảo của Cunk. Cô ban đầu mang hình ảnh của Cunk xuất hiện trong chương trình tin tức châm biếm của Charlie Brooker, và qua đó, nhân vật này dần phát triển thành một biểu tượng hài. Và chính sự kiên định với chất hài hước độc đáo ấy đã giúp cô trở thành một trong những gương mặt hài kịch được yêu thích nhất nước Anh.

Từ năm 2013, vai diễn Philomena Cunk, một "chuyên gia" truyền hình với vốn kiến thức nghèo nàn trong loạt phim hài bàn luận về lịch sử, triết học, nghệ thuật và khoa học, đã trở thành minh chứng sống động cho tài năng khác biệt và sự phá cách đầy duyên dáng của cô. Ý tưởng ban đầu về Cunk là một bà mẹ sành điệu, thích viết blog về bánh cupcake, hơi phù phiếm và lái một chiếc Range Rover, với giọng nói sang trọng hơn. 

Tuy nhiên, Diane Morgan đã kiên quyết thể hiện nhân vật bằng chính giọng Bolton của mình trong buổi thử vai. Chất giọng này đã cho nhân vật mang lại cảm giác "khiến mọi thứ trông thật thảm", nhưng lại thêm phần hài hước hơn.

Charlie Brooker, người sáng tạo chương trình, hoàn toàn bị thuyết phục trước màn thể hiện của Morgan, mô tả cô mang đến một chất hài hước khó đoán, tạo nên sức hút đặc biệt cho Philomena Cunk. 

Nữ nhân vật này ban đầu được Brooker hình dung là "sang trọng mà ngớ ngẩn", nhưng Diane Morgan đã mang đến cho Cunk một nét riêng biệt với giọng Bolton đặc trưng của mình. Cunk trở thành một biểu tượng hài hước, người không ngại chế giễu sự nghiêm túc của các chương trình truyền hình và cấu trúc rập khuôn trong các tài liệu lịch sử của BBC.

Với phong cách "không biết gì" nhưng vẫn lạnh lùng tỉnh queo, Cunk thách thức các chuyên gia bằng những câu hỏi "ngu ngốc" nhưng lại để lộ ra những góc nhìn bất ngờ. Morgan chia sẻ rằng cảm hứng từ Stan Laurel đã giúp cô định hình được sự "vô tư" của Cunk - một nhân vật không cần làm hài lòng ai, một điều mà cô coi là sự tự do sáng tạo tối thượng.

Chuyên gia làm khó chuyên gia

Philomena Cunk, kẻ thách thức không khoan nhượng, không ngần ngại đối đầu với giới học giả và chuyên gia. Cô không e dè trong việc đặt ra những câu hỏi "khó đỡ" cho họ, khiến họ không ít lần rơi vào tình trạng "đứng hình". 

Phản ứng của các chuyên gia là một trong những yếu tố không thể bỏ qua. Dù biết rằng mình đang tham gia một chương trình hài kịch, nhiều người vẫn tỏ ra bối rối hoặc thậm chí bực bội trước những câu hỏi ngớ ngẩn của Cunk. 

Theo Los Angeles Times, dù các học giả có thể nhận ra rằng Diane Morgan đang diễn một vai hài, họ vẫn không giấu được sự kinh ngạc và khó chịu trước những câu hỏi vô lý của cô. Brooker thừa nhận rằng những cuộc phỏng vấn này khiến ông cảm thấy xấu hổ đến mức "muốn chết đi được".

Trong khi các học giả nói chuyện với sự tự tin, chuyên môn và nghiêm cẩn, Cunk lại tiếp cận các chủ đề sâu sắc bằng sự hiểu biết nông cạn, cách hỏi ngớ ngẩn và đôi khi vô lý. Sự ngây ngô và thiếu quan tâm của Cunk làm nổi bật sự đạo mạo của giới chuyên gia, khiến họ phải lúng túng, bối rối và thậm chí thể hiện sự bất lực trước cô. Mặc dù vậy, chính sự đối lập này đã tạo ra hiệu ứng đặc biệt.

Sự thiếu hiểu biết của Cunk không được thể hiện như một khuyết điểm mà là một vũ khí gây cười mạnh mẽ. Cô ta không nắm bắt được những kiến thức cơ bản, điều này buộc các chuyên gia phải giải thích lại những khái niệm nền tảng. Những giai thoại về "người bạn Paul của tôi" hay "người yêu cũ Sean" cũng thường xuyên chen ngang, phá vỡ hoàn toàn không khí nghiêm túc của cuộc trò chuyện. 

"Điều tôi yêu thích về những câu hỏi này là chúng thường xuyên buộc các chuyên gia phải giải thích lại một nguyên lý cơ bản mà họ đã coi là hiển nhiên đến mức họ đã mất khả năng diễn đạt nó" - Diane Morgan cho hay.

Xem hài hay xem khoa học?

Bất chấp kiến thức có hạn của mình, Cunk được xây dựng là một hình tượng ham học hỏi, chính điều đã khiến người xem không thể rời mắt. 

"Bạn phải thực sự thông minh mới có thể biến một thứ ngớ ngẩn thần thánh thành một tác phẩm hoạt động tốt như vậy. Sự ngớ ngẩn ngày càng lấn tới của Philomena không làm câu chuyện đi chệch hướng, mà chỉ dẫn nó đến những hướng mới, kỳ quặc hơn, và chẳng phải đó chính là điều ta mong đợi ở một bộ phim tài liệu hay sao?" - khán giả Laura Babiak nhận xét.

Diane Morgan cũng nhận định: "Chả có ai học được điều gì từ chương trình này đâu. Mục đích của nó chỉ là giúp bạn xua tan những muộn phiền liên hồi trong khoảng 3/4 tiếng đồng hồ". 

Tuy vậy, loạt chương trình của Philomena Cunk không đơn thuần là phim hài sử dụng khoa học làm nền, mà thực chất là một hình thức "edutainment" độc đáo. Đó là sự kết hợp giữa giáo dục và giải trí, nơi khoa học chủ động mượn sự hài hước làm chất liệu.

Jim Al-Khalili, nhà vật lý và người truyền thông khoa học nổi tiếng, cho rằng việc các nhà khoa học tiếp cận với nghệ thuật, nhân văn và truyền thông là vô cùng quan trọng. Chia sẻ với Varsity, tờ báo sinh viên của Đại học Cambridge, ông nhấn mạnh rằng giao tiếp với công chúng là cách giúp khoa học trở nên sống động, dễ tiếp cận hơn và edutainment là công cụ quan trọng để truyền bá khoa học một cách hiệu quả và sáng tạo.

Al-Khalili cũng đề cập đến sức mạnh của "pop science" - khoa học công chúng, hay cách làm cho khoa học trở nên thú vị và gần gũi với đông đảo người xem. Ông kể rằng trong khi các nhà khoa học có thể mất nhiều tháng trời để phát triển các mô hình toán học phức tạp cho một bài báo chỉ được một số ít chuyên gia đọc, thì chỉ qua một buổi cà phê ngắn ngủi, họ có thể tạo ra một mẩu hài hước được hàng triệu người đón nhận. 

Điều này cho thấy khi khoa học được trình bày theo cách giải trí, nó không chỉ lan tỏa rộng rãi mà còn khơi gợi sự tò mò và hứng thú của công chúng.

Al-Khalili cũng từng được Cunk phỏng vấn ("Diane thật dễ thương"). Ông cho biết những người được phỏng vấn đều hiểu rõ tính hài hước trong các câu hỏi của Cunk, và đây chính là cách để thách thức, đặt câu hỏi và mở ra những góc nhìn mới về khoa học.

Theo ông, những chương trình hài của Cunk không hề làm giảm giá trị của khoa học. Ngược lại, chúng mở ra "một cách khác để bàn luận, miễn là chúng ta vẫn đang tạo ra những sản phẩm nghiêm túc song song với đó". 

Mặt khác, Al-Khalili cũng bày tỏ lo ngại về tương lai của các phim tài liệu nghiêm túc. Khi ngày càng khó khăn để các dự án tài liệu được duyệt đầu tư, người xem có xu hướng tìm kiếm thông tin qua các nền tảng trực tuyến, nơi mà nội dung không được kiểm soát chặt chẽ và dễ dẫn đến thông tin sai lệch.

"Philomena Cunk có thể là một sáng tạo hoàn hảo cho thời đại của chúng ta, với sự vô tư và cố tình thiếu hiểu biết, cứ mặc kệ mà va chạm với khoa học, chuyên môn và sự đạo mạo" - Karl Quinn viết trên The Sydney Morning Herald. Dù có vẻ ngốc nghếch, cô đã trở thành một nhà phản biện xã hội bất đắc dĩ. 

Những câu hỏi "đi vào lòng đất" ngoài gây cười còn kích thích khán giả tự tìm hiểu thêm, đồng thời châm biếm cách khoa học được truyền thông. Không phải là một chuyên gia đúng nghĩa trong vai Philomena Cunk, nhưng Diane Morgan chắc chắn là một nghệ sĩ tài ba, người đã mang đến cho khán giả những giây phút giải trí khó quên.