* Đại biểu Dương Ngọc Hải (chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Thành ủy TP.HCM):

Quy định cho theo dõi biến động tài sản

Dù đạt được một số kết quả quan trọng, nhưng quá trình thu hồi tài sản trong các vụ án tham nhũng, kinh tế hiện nay bộc lộ nhiều khó khăn, vướng mắc dẫn đến việc thu hồi tài sản bất minh chưa được như kỳ vọng.

Một trong những nguyên nhân do luật hiện nay vẫn quy định nghĩa vụ chứng minh nguồn gốc tiền, tài sản thuộc về cơ quan có thẩm quyền nên người phạm tội luôn tìm thủ đoạn chuyển các tài sản liên quan đến tội phạm thành tài sản khó hoặc không thể xác định được nguồn gốc phạm tội mà có.

Luật phòng chống tham nhũng cũng chưa quy định các biện pháp ngăn chặn khi phát hiện tài sản có dấu hiệu tham nhũng qua việc kiểm soát tiền, tài sản của người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức. Cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức không có thẩm quyền áp dụng biện pháp ngăn chặn cần thiết để ngăn ngừa việc tẩu tán, chuyển dịch hoặc hủy hoại tài sản.

Do vậy, muốn việc thu hồi hiệu quả, cần hoàn thiện cơ chế và thực hiện nghiêm quy định về kiểm soát thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn. Cần có quy định cho phép kiểm soát, theo dõi biến động của mọi tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn ở mọi thời điểm, kể cả việc tăng, giảm tài sản, thu nhập. Nghiên cứu, hình sự hóa hành vi làm giàu bất hợp pháp để tăng hiệu quả chế tài xử lý tham nhũng.

Cùng với đó, xây dựng cơ chế tịch thu, thu hồi tài sản thông qua việc khởi kiện dân sự như nhiều nước sử dụng. Theo đó, sửa đổi, bổ sung quy định của luật về trách nhiệm của cơ quan, tổ chức được giao quản lý tài sản thuộc sở hữu nhà nước trong việc khởi kiện vụ án dân sự để đòi lại những tài sản thuộc quyền quản lý của cơ quan, tổ chức nhưng bị hành vi tham nhũng xâm phạm.

* Đại biểu Vũ Trọng Kim (Nam Định):

Chống tham nhũng khu vực tư là cần thiết

Thực tế thời gian qua cho thấy nhiều vụ việc, vụ án tham nhũng không chỉ dừng lại trong khu vực công mà đã và đang lan sang cả khu vực tư. Trong đó sự móc ngoặc, kết nối đan xen giữa các cán bộ, công chức, thậm chí cán bộ cấp cao, quan chức với đối tượng tư nhân rất tinh vi, phức tạp. Trong một số trường hợp, khu vực tư chính là nơi "rửa tiền", "sân sau" của những hành vi tham nhũng trong khu vực công.

Bên cạnh đó, các đối tượng bên ngoài nhà nước muốn trục lợi phải tạo quan hệ, móc ngoặc với các cán bộ, công chức, quan chức thông qua việc thực thi pháp luật hay lợi dụng kẽ hở pháp luật hoặc cài cắm các quy định có lợi...

Nói cách khác đó chính là bên ngoài lợi dụng bên trong để tham nhũng về chính sách, cơ chế. Mối quan hệ như vậy sẽ rất nguy hiểm làm cho pháp luật bị bẻ cong, ảnh hưởng bất lợi đến các hoạt động cạnh tranh lành mạnh, môi trường đầu tư, kinh doanh. Đồng thời cản trở hiệu quả phòng chống tham nhũng trong khu vực nhà nước.

Do đó việc mở rộng phạm vi ra khu vực ngoài nhà nước cũng chính là để phòng chống tham nhũng khu vực công hiệu quả hơn. Cùng với việc mở rộng sang khu vực tư cần đánh giá tác động, đồng thời các quy định chặt chẽ, phù hợp để vừa đáp ứng yêu cầu phòng chống tham nhũng vừa không gây khó khăn đến hoạt động của các chủ thể.

Không hình sự hóa quan hệ kinh tế: cần sửa luật

Trao đổi với Tuổi Trẻ về quan điểm không hình sự hóa quan hệ kinh tế, luật sư Nguyễn Tiến Lập - thành viên cấp cao của Văn phòng luật sư NHQuang & Cộng sự - chia sẻ thêm một góc nhìn.

Theo ông Lập, chống tham nhũng lâu nay có thực trạng là bỏ tù được nhiều nhưng tài sản thu hồi được ít, giờ cần khuyến khích người vi phạm trả lại tài sản để thu hồi được nhiều hơn, bất đắc dĩ mới bỏ tù.

Tuy vậy, cũng không nên nhìn tội phạm tham nhũng như quan hệ dân sự thông thường vì tội phạm tham nhũng không phải tội phạm kinh tế đơn giản mà là tội phạm có yếu tố chức quyền. Quan chức tham nhũng là phản bội lại niềm tin của nhân dân, của Đảng.

Quan chức được đặt vào chức vụ quyền hạn họ mới tham nhũng được nên không thể so sánh với tội trộm cắp thông thường. Nếu chúng ta dân sự hóa mà không bỏ tù sẽ khuyến khích tham nhũng nhiều hơn, trong khi điều tra tham nhũng rất khó khăn. Tham nhũng còn gây ra lãng phí, thất thoát rất nhiều thứ nữa nên không thể quan niệm đơn giản về tội phạm tham nhũng.

* Vậy theo ông, phải hiểu rộng về việc không hình sự hóa quan hệ kinh tế là thế nào?

- Với doanh nghiệp sân sau liên quan tới các vụ án tham nhũng hiện pháp luật vẫn xử bỏ tù và yêu cầu bồi thường thiệt hại cho các khoản lợi bất chính thu được. Điều này cần lưu ý vì quan chức bị bỏ tù thì chỉ cá nhân quan chức bị loại ra khỏi đội ngũ, nhưng chủ một doanh nghiệp, có thể đến mức tập đoàn bị bỏ tù - bị hình sự hóa thì cả doanh nghiệp sẽ gần như tê liệt, dẫn đến chuyện lao động của doanh nghiệp, các quan hệ kinh tế khác của doanh nghiệp cũng tê liệt, ảnh hưởng tới cả chuỗi liên quan.

Vì những thiệt hại đó nên nếu có thể thì ưu tiên xử lý về mặt kinh tế, dân sự với doanh nghiệp liên quan tới các vụ án tham nhũng để thu hồi tài sản và giảm thiểu hình sự hóa, bắt doanh nhân bỏ tù.

Từ đầu năm tới nay thị trường chứng khoán liên tục chao đảo trước những thông tin bất lợi - Ảnh: QUANG ĐỊNH

* Thế thì phải nhìn nhận thế nào về những vụ việc liên quan đến doanh nghiệp vừa qua, thưa ông?

- Với mỗi vụ án kinh tế lớn, theo tôi, dù không muốn hình sự hóa quan hệ kinh tế vì nó gây tác động rất lớn đối với hoạt động doanh nghiệp, niềm tin thị trường, với cả nền kinh tế. Tuy nhiên, nếu không đưa các cơ quan điều tra hình sự, cơ quan tư pháp vào thực hiện quy trình tố tụng thì không xử lý được sai phạm.

Đây là những vụ việc cực kỳ phức tạp, đan xen, có sự móc nối không chỉ các doanh nghiệp, nhà đầu tư, đối tác kinh doanh với nhau mà còn có sự móc nối với bên khác như ngân hàng, cơ quan quản lý nhà nước... Đây là chủ nghĩa tư bản thân hữu, móc nối với nhau tinh vi, khó có thể xử lý bằng các thủ tục hành chính thông thường nên buộc phải dùng biện pháp cao nhất là hình sự để điều tra, khởi tố, truy tố, xét xử để đi đến cùng. Đây là điều cực chẳng đã.

* Tuy nhiên, chúng ta đang bàn đến việc không hình sự hóa thì phải làm gì?

- Với những vụ án kinh tế liên quan đến doanh nghiệp, muốn không hình sự hóa quan hệ kinh tế phải sửa Luật tố tụng hình sự. Ở các nước, sau khi điều tra hình sự xong, chủ doanh nghiệp dù đáng bị bỏ tù, phải đưa ra tòa kết án, nhưng nếu doanh nghiệp tự nguyện khai báo thành khẩn, khắc phục hậu quả thì có thể miễn truy cứu trách nhiệm hình sự. Doanh nghiệp được tham gia quá trình đàm phán tùy vào từng vụ việc, chứ không mặc nhiên đưa ra tòa xét xử như Việt Nam.

Tất nhiên, trong điều kiện của Việt Nam sẽ rất khó, muốn áp dụng cơ chế đàm phán thì hệ thống tư pháp phải trong sạch, chuyên nghiệp, và có trách nhiệm giải trình, tránh tiêu cực khi thực hiện. Ngược lại nếu chỉ đi theo hướng hình sự hóa sẽ rất nguy hiểm, ảnh hưởng lớn tới nền kinh tế, đặc biệt là thị trường chứng khoán.

B.NGỌC thực hiện

TTO - Đại biểu Nguyễn Anh Trí cho rằng hình thức của tham nhũng vặt rất đa dạng, từ khám chữa bệnh, thủ tục hải quan, xây dựng, tư vấn đất đai đến thi tuyển dụng, bổ nhiệm cán bộ, làm luận văn, luận án, phong học hàm, học vị...