Phóng to

Người đọc sẽ có cái nhìn tổng thể về sự nghiệp văn chương và tư tưởng chính trị của nhà chí sĩ Phan Châu Trinh qua số lượng lớn các tác phẩm của ông còn để lại.

Tập 1 của bộ sách giới thiệu các tác phẩm văn vần bao gồm cả thơ, phú, câu đối. Phần này ngoài số lượng thơ chữ Hán được xem là các sáng tác hàn lâm của một nhà nho, các tập thơ quan trọng của Phan Châu Trinh đều được tập hợp ở đây như: Tây Hồ thi tập với 74 bài thơ thất ngôn với nhiều nội dung chủ đề: thơ thù tạc với bạn, làm khi cảm khái thế sự nhân tình, nói chuyện với ông nghè Trương Gia Mô, xướng họa với một số thi hữu.

Đặc biệt trong Tây Hồ thi tập có đến 20 bài liên hoàn họa vận 10 bài tự thuật của Tôn Thọ Tường (cụ Phan họa liên hoàn hai lần), đủ thấy sự bức xúc của Phan Châu Trinh trước thái độ theo Pháp của Tôn Thọ Tường lúc bấy giờ.

Tập thơ đồ sộ “Santé thi tập” với hơn 220 bài thơ ông viết trong thời gian mười tháng bị giam ở nhà ngục Santé của Pháp từ tháng 9-1914 đến tháng 7-1915, đủ thấy sức viết của ông cực kỳ sung mãn.

Điều đặc biệt của tập thơ Santé thi tập là cụ Phan đã dùng thơ thất ngôn bát cú Đường luật chú giải, vịnh những ca dao tục ngữ, thành ngữ của VN. Tư tưởng chính trị của cụ Phan cũng thể hiện qua những bài văn vần trường thiên như Tỉnh quốc hồn ca (I và II).

Đặc biệt, tác phẩm Giai nhân kỳ ngộ diễn ca (cụ Phan dịch từ tác phẩm Kajin no Kigu của Tokai Sanshi thời Minh Trị) cũng được in đầy đủ với phần dịch của cụ Phan 8 hồi, và của ông Trần Tiêu 7 hồi.

Tập II của bộ sách chủ yếu là các tác phẩm chính luận của cụ Phan. Đặc biệt có những chuyên khảo quan trọng như Đầu Pháp chính phủ thư (thư gửi toàn quyền Đông Dương), Đông Dương chính trị luận, Điều trần gửi hội nhân quyền, và Trung kỳ dân biến tụng oan thỉ mạt ký (đây là bài ký quan trọng kể lại đầu đuôi vụ dân biến ở Trung kỳ vào năm 1908), ngoài ra còn một số thư tín và bài báo.

Tập III giới thiệu các bức thư quan trọng của Phan Châu Trinh trong quãng đời họat động cách mạng. Lại có cả các mật báo của chỉ điểm Pháp, ghi lại những tư liệu quan trọng như: cuộc gặp gỡ giữa Phan Châu Trinh, Nguyễn Văn Vĩnh và Phạm Quỳnh tại Marseille, thư gửi Phan Văn Trường (qua báo cáo của điệp viên Jolin), thư gửi Sarraut năm 1922. Ngòai ra, còn có tác phẩm Thư thất điều gửi đương kim hoàng đế An Nam và một số bài báo.

Bộ sách còn sưu tập các bài viết, các ý kiến của những nhà cách mạng, những nhà nghiên cứu trong và ngoài nước viết về Phan Châu Trinh, như một cách giới thiệu “những lời bình” về thơ văn và tư tưởng, sự nghiệp của Phan Châu Trinh. Cùng một số thủ bút chữ Hán của cụ Phan.

Đây là tập sách đầu tiên sưu khảo toàn bộ trước tác của Phan Châu Trinh, dựa vào nguồn di cảo của gia đình, các nguồn tư liệu từ rất nhiều người đi trước đã từng ngiên cứu về Phan Châu Trinh, là một công trình giá trị đánh dấu sự nỗ lực của người đời sau trong việc gìn giữ di sản văn hóa, tư tưởng, tài liệu của một nhà cách mạng tiền bối.

LAM ĐIỀN

___________________

(*) Sách do NXB Đà Nẵng và Công ty sách Thời Đại ấn hành tháng 3-2005.