Đó là ý kiến của Bộ Giao thông vận tải trong công văn trả lời Tổng công ty Đường sắt Việt Nam về niên hạn phương tiện đường sắt, đề xuất sửa Luật đường sắt và các nghị định liên quan.

Chịu trách nhiệm toàn diện

Cụ thể, Bộ Giao thông vận tải yêu cầu Tổng công ty Đường sắt Việt Nam nghiên cứu, bổ sung về tính hiệu quả kinh tế, tính khả thi của dự án đầu tư 114 đầu máy tính đến năm 2026.

Đề xuất cụ thể các biện pháp cần thiết để tăng cường kiểm soát chất lượng, an toàn kỹ thuật của các đầu máy, toa xe có tuổi thọ trên 40 năm, toa xe chở hàng trên 45 năm như: rút ngắn chu kỳ bảo dưỡng, sửa chữa, bổ sung các công tác kiểm tra kỹ thuật khác (nếu có) nhằm đảm bảo an toàn của phương tiện trong quá trình khai thác.

Trong trường hợp được kéo dài niên hạn theo quy định của nghị định 65/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật đường sắt, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam phải cam kết chịu trách nhiệm toàn diện trong công tác đảm bảo an toàn đối với các đầu máy, toa xe sử dụng trên đường sắt quốc gia.

Trên cơ sở đó, Bộ Giao thông vận tải đề nghị Tổng công ty Đường sắt Việt Nam cần kiến nghị Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp xem xét, báo cáo Chính phủ, Thủ tướng có ý kiến chỉ đạo các bộ, ngành có liên quan xem xét, giải quyết kiến nghị của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam.

Nhiều đầu máy, toa xe hết niên hạn

Theo thống kê của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam, thực hiện quy định về niên hạn đầu máy, toa xe theo nghị định 65/2018/NĐ-CP, đến 1-1-2024, ngành đường sắt còn lại 202 đầu máy, 856 toa xe khách và 3.927 toa xe hàng hoạt động. Đến năm 2050 chỉ còn 20 đầu máy, 158 toa xe khách và 1.292 toa xe hàng.

Tính đến 1-1-2025, số lượng đầu máy còn niên hạn là 202 chiếc thì ngay trong đầu năm 2025 toàn ngành đường sắt thiếu 38 đầu máy, các năm tiếp theo sẽ thiếu nhiều hơn. Từ năm 2024, ngành đường sắt bắt đầu thiếu toa xe phục vụ vận tải và sẽ thiếu trầm trọng trong các năm tiếp theo.

Trong khi đó, Việt Nam đã tham gia Công ước khung của Liên Hiệp Quốc về biến đổi khí hậu (COP26) và cam kết đến năm 2050 chuyển đổi 100% đầu máy, toa xe phát điện đường sắt sang loại sử dụng nhiên liệu sạch (không phát thải khí nhà kính).

Nghị định số 65/2018/NĐ-CP quy định niên hạn đầu máy, toa xe khách không quá 40 năm; toa xe hàng không quá 45 năm. Nếu đường sắt đầu tư ngay các đầu máy diesel, toa xe mới thay thế các đầu máy toa xe hết niên hạn từ năm 2022 để sử dụng đến năm 2050 thì chỉ sử dụng được 28 năm. 

Nhưng nếu chuyển đổi đầu máy diesel hiện nay sang loại đầu máy chạy điện để không phát thải carbon từ bây giờ thì chưa có các tuyến đường sắt mới theo định hướng điện khí hóa.

Vì vậy, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam kiến nghị Bộ Giao thông vận tải có ý kiến đề xuất Chính phủ báo cáo Quốc hội xem xét sửa Luật đường sắt 2017 theo hướng bỏ quy định về niên hạn sử dụng phương tiện giao thông đường sắt. 

Trong thời chờ sửa luật, đề nghị Chính phủ cho phép tạm dừng việc thực hiện niên hạn đối với phương tiện giao thông đường sắt do chưa thể đầu tư đầu máy, toa xe mới thay thế đầu máy diesel.

Hai thế kẹt của ngành đường sắt

Nếu áp dụng quy định niên hạn về đầu máy, toa xe theo đúng Luật đường sắt, từ năm 2024 ngành đường sắt bắt đầu thiếu toa xe, năm 2025 thiếu đầu máy phục vụ vận tải và tình hình sẽ trầm trọng trong các năm tiếp theo.