Thông cáo nêu rõ, chi tiết Thánh Gióng đánh giặc xong nhảy xuống hồ Tây tắm nằm trong cuốn “Hướng dẫn học Tiếng Việt lớp 5” của Bộ Giáo dục và Đào tạo, được lấy lại từ cuốn Tiếng Việt 5, tập hai (NXB Giáo dục, 2010, tr. 86).

Đoạn văn trong bài tập trích từ bài viết nổi tiếng của nhà văn Nguyễn Đình Thi – “Sức sống của dân Việt Nam trong ca dao và cổ tích” (Nguyễn Đình Thi toàn tập, tập IV, NXB Văn học, 2009, tr. 148).

Thông cáo của NXB Giáo dục khẳng định rõ ràng: “Đoạn văn được trích thể hiện trí tưởng tượng phong phú và độc đáo của nhà văn. Ngay ở câu mở đoạn, Nguyễn Đình Thi đã nói rõ là ông tưởng tượng ra một kết cục khác của câu chuyện: “Nghe truyện Phù Đổng Thiên Vương, tôi thường tưởng tượng đến một trang nam nhi...”.  Tuy vậy, phần lớn các chi tiết trong đoạn văn đều là chi tiết có trong các truyền thuyết về Thánh Gióng.

Theo cuốn Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc, NXB Thế Giới, Hà Nội, 2010 (tr.153-154) thì truyền thuyết dân gian trong vùng và bản thần tích Phù Đổng Thiên Vương hiện lưu trong đền Gióng ở làng Xuân Tảo (làng Cáo), xã Xuân Đỉnh, huyện Nam Từ Liêm, Hà Nội, kể rằng: “Vào ngày đầu tháng tư âm lịch, trên đường đi đánh giặc Ân về, Thánh Gióng đã dừng chân, buộc ngựa vào cây đa đầu làng, ngồi nghỉ trên một phiến đá, sau đó nhảy xuống hồ tắm mát, rồi quay lên tắm lại bằng nước giếng của làng ở chân gò Con Phượng. Dân làng bảo nhau mang cơm, cà ra dâng Thánh ăn trưa. Lúc vội vàng phi ngựa lên đỉnh Sóc Sơn để bay về trời, Đức Thánh bỏ quên thanh roi sắt bên phiến đá. Để ghi nhớ công ơn Thánh Gióng, dân làng cùng nhau lập miếu thờ.”

Như vậy, chỉ có khác biệt giữa truyền thuyết với bài viết của nhà văn Nguyễn Đình Thi là theo truyền thuyết Thánh Gióng bay về trời, còn Nguyễn Đình Thi cho là tráng sĩ đã hy sinh trên đất mẹ.

Đoạn văn của Nguyễn Đình Thi có thể gợi cho học sinh những suy nghĩ vượt ra ngoài khuôn khổ câu chuyện dân gian các em vẫn nghe, từ đó kích thích trí tưởng tượng và tiềm năng sáng tạo của các em - một trong những nội dung nằm trong mục tiêu giáo dục của môn Ngữ văn, kể từ cấp Tiểu học.

Chiều ngày 17-3, trao đổi thêm với chúng tôi, ông Nguyễn Văn Tùng, Phó Tổng biên tập NXB Giáo dục Việt Nam một lần nữa khẳng định: “Câu trả lời chính thức của NXB Giáo dục là bảo vệ quan điểm việc sử dụng đoạn trích của nhà thơ Nguyễn Đình Thi trong sách “Hướng dẫn học tiếng Việt lớp 5”, vì việc trích dẫn này hết sức bình thường, hợp lý. Và đương nhiên NXB Giáo dục sẽ giữ lại đoạn văn đó trong cuốn sách, vì việc biên soạn trong sách giáo khoa (SGK) như thế là đúng đắn”.

Giải thích vì sao đoạn văn của tác giả Nguyễn Đình Thi được trích dẫn trong sách “Hướng dẫn học tiếng Việt lớp 5”, nhưng không ghi rõ xuất xứ, nguồn gốc, ông Nguyễn Văn Tùng giải thích, đối với SGK tiểu học thì khi trích dẫn không cần ghi cụ thể, chi tiết nguồn gốc xuất xứ của đoạn trích.

“Nếu SGK tiểu học mà dẫn nguồn cụ thể từ tác phẩm nào, in năm bao nhiêu, NXB nào ấn hành, thì sẽ vô cùng phức tạp. Vì trong sách có hàng trăm đoạn trích như vậy, nếu ghi rõ nguồn thì sẽ làm cho học sinh bị rối và hoa mắt. Hơn nữa, học sinh tiểu học chưa có nhu cầu về việc dẫn nguồn cụ thể đến thế. Đối với sách dành cho học sinh Trung học trở lên thì chúng tôi mới dẫn nguồn cụ thể”.