Nước Nga 3 năm sau cuộc chiến

Ngày 12-12, Reuters cho biết công ty dầu mỏ nhà nước Nga Rosneft và nhà máy lọc dầu tư nhân Ấn Độ Reliance đã ký thỏa thuận cung cấp dầu lớn nhất từ trước đến nay giữa Ấn Độ và Nga. 

Rosneft sẽ cung cấp gần 500.000 thùng dầu/ngày cho Reliance trong thỏa thuận thời hạn 10 năm. Sản lượng này chiếm 0,5% nguồn cung toàn cầu và được định giá khoảng 13 tỉ USD mỗi năm, theo thời giá hiện nay.

Chuyển đổi 10 lĩnh vực kinh tế

Dầu của Nga chiếm hơn 1/3 tổng năng lượng nhập khẩu của Ấn Độ. Các lệnh trừng phạt khiến dầu của Nga rẻ hơn so với các loại dầu cạnh tranh ít nhất 3-4 USD/thùng. Thỏa thuận giữa Reliance và Rosneft sẽ là thách thức nữa với các đối thủ cạnh tranh, gồm Saudi Arabia. 

Cạnh tranh giữa các nhà sản xuất dầu tại thị trường Ấn Độ rất khốc liệt vì đây là một trong những thị trường tăng trưởng nhanh nhất, trở thành động lực ngày càng quan trọng, khi tốc độ tăng trưởng ở Trung Quốc, nước nhập khẩu hàng đầu, chậm lại.

Diễn biến này chỉ là một trong những minh họa cho việc kinh tế Nga tìm lối ra trong điều kiện cấm vận từ phương Tây bủa vây. Một trong những lối thoát là sự chuyển hướng kinh tế về phía các thị trường châu Á, Trung Đông, Mỹ Latin, châu Phi.

Tháng 6-2024, tại cuộc làm việc của Diễn đàn Kinh tế quốc tế St. Petersburg, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã nêu 10 lĩnh vực kinh tế trọng điểm của Nga cần chuyển đổi cho đến đầu thập niên 2030, trong đó thay đổi cơ cấu xuất nhập khẩu là lĩnh vực đầu tiên được nêu. 

Từ năm 2020 đến 2023, trao đổi thương mại giữa Nga với châu Á đã tăng 60%, với Trung Đông tăng gấp đôi, với châu Phi tăng 69%, và với Mỹ Latin tăng 42%.

Cũng trong lĩnh vực này, Nga lên kế hoạch tăng cường kết nối giao thông: phát triển tuyến đường sắt phía Đông, hành lang Bắc - Nam và hành lang theo hướng Azov - Biển Đen. 

Ngoài ra, ông Putin cũng đề cập đến tầm quan trọng của việc phát triển tuyến đường biển phía Bắc đi qua Bắc Cực. Một ủy ban chuyên trách về phát triển các khu vực Bắc Cực và tuyến đường biển phía Bắc sẽ được thành lập trong Hội đồng Nhà nước. 

Nga cũng sẽ quan tâm tới việc phát triển cơ sở hạ tầng thanh toán xuyên biên giới. Ông Putin cho biết từ năm 2021 đến 2023, tỉ trọng đồng rúp trong thanh toán cho hàng xuất khẩu của Nga đã tăng gần gấp ba lần, lên 39%.

Các lĩnh vực kinh tế trọng điểm khác cần chuyển là đạt được chất lượng và nội hàm mới cho tăng trưởng kinh tế ở Nga. Tăng trưởng GDP của Nga cuối năm 2023 là 3,6% và trong quý 1-2024 là 5,4%. 

Kết quả của sự phát triển nền kinh tế cung ứng Nga phải là giảm mức nhập khẩu xuống còn 17% GDP vào năm 2030. Theo đó, tỉ trọng nhập khẩu giảm không phải do rào cản hành chính, mà nhờ năng lực sản xuất cạnh tranh, sẵn sàng đáp ứng nhu cầu trong nước về các sản phẩm công nghiệp sản xuất, nông nghiệp, dịch vụ, công nghệ thông tin và nhiều ngành khác.

Các lĩnh vực chuyển đổi khác được nêu ra là chất lượng thị trường lao động, tính hiệu quả kinh tế, cách mạng nền tảng số…

Tờ Business Insider tháng 2-2024 trong bài phân tích "Nga đã tránh được tình trạng phá sản như thế nào sau hai năm tiến hành chiến tranh ở Ukraine" đã nêu một lý do khiến nền kinh tế thời chiến của Nga có thể phát triển: 

Nga không chỉ tự chủ về sản xuất vũ khí và hàng hóa, mà còn cả các nguồn năng lượng quan trọng như dầu và khí đốt, giúp nước này tồn tại và phát triển bất chấp các lệnh trừng phạt dài hạn. 

Các biện pháp trừng phạt và hạn chế thương mại của phương Tây chắc chắn tác động lên kinh tế Nga, nhưng tác động này rất hạn chế với ngành công nghiệp quốc phòng, vốn chủ yếu là tự cung tự cấp.

Hiện trong lĩnh vực kinh tế, Nga phải đối phó với "bộ ba bất khả thi": tài trợ cho cuộc chiến ở Ukraine, duy trì mức sống của người dân và đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô. 

Để đạt mục tiêu thứ nhất và thứ hai, cần tăng chi tiêu, điều này sẽ dẫn đến lạm phát tăng và cản trở việc đạt mục tiêu thứ ba. 

Theo báo cáo hồi tháng 1 của Viện Nghiên cứu kinh tế quốc tế Vienna, hoạt động quân sự đang mang lại động lực mạnh mẽ cho nền kinh tế Nga đến mức việc kết thúc xung đột có thể dẫn đến trì trệ hoặc thậm chí "khủng hoảng thực sự". 

Các nhà kinh tế từ tổ chức nghiên cứu Áo viết: "Xung đột vũ trang càng kéo dài thì nền kinh tế của đất nước sẽ càng phụ thuộc vào chi tiêu quân sự". Liệu chuyển đổi kinh tế có đủ để giúp Nga vượt qua tình trạng khó khăn, nếu chiến tranh tiếp tục kéo dài?

"Thời của anh hùng"

Để bảo đảm đội ngũ nhân sự chất lượng cho việc thực hiện các nhiệm vụ tự cường và tự chủ chủ quyền, dự án "Thời của anh hùng" đã được Kremlin khởi động từ đầu năm 2024.

Ngày 29-2, trong bài phát biểu trước Duma, ông Putin tuyên bố giới tinh hoa thực sự của nước Nga ngày nay "phải là những chiến binh chứ không phải những người chỉ biết làm giàu cho bản thân như hồi thập niên 1990". 

Ông chỉ đạo Trường Quản lý công thuộc Học viện Tổng thống thực hiện dự án "Thời của anh hùng" từ 1-3. Đây là chương trình nhân sự nhằm đào tạo đặc biệt các cựu chiến binh Nga, những người từng tham gia chiến sự Ukraine, hình thành tầng lớp ưu tú mới tham gia vào các cấp lãnh đạo và quản trị nhà nước. 

Theo mô hình "Trường các thống đốc", Điện Kremlin và các quan chức chính phủ, đại diện các bộ, thống đốc các tỉnh và lãnh đạo các công ty lớn sẽ tham gia đào tạo.

Theo ban tổ chức dự án, ngay sau khi công bố, tổng cộng gần 45.000 người đã đăng ký tham gia chương trình. 

Đến ngày 16-5, 83 người đã được chọn để đào tạo, trong đó có 20 người từng nhận danh hiệu "Anh hùng". Sau khóa đào tạo kéo dài 2 năm, những người tham gia chương trình có thể tự quyết định nơi họ sẽ tiếp tục sự nghiệp - trong quân đội hoặc cơ quan dân sự.

Đến cuối năm 2024, các kết quả tích cực của chương trình đã được ghi nhận. Tại đại hội đảng cầm quyền "Nước Nga thống nhất" lần thứ 22 vào 14-12, đã diễn ra việc luân chuyển nhân sự trong hội đồng tối cao lãnh đạo đảng. 

Có 6 thành viên trong đợt đào tạo đầu tiên "Thời của anh hùng" tham gia Hội đồng tối cao này. Rải rác trước đó, một số học viên khác của chương trình đã được chọn vào các cơ quan lãnh đạo cấp tỉnh, thành phố khắp nước Nga.

Dĩ nhiên, có những ý kiến chỉ trích, như nhà khoa học chính trị Andrey Kolesnikov nói "Thời của anh hùng" sẽ hoàn tất bức tranh về "nhà nước sức mạnh" mà việc tham gia chiến tranh chỉ là động lực cho sự nghiệp trên chính trường. 

Nhật báo Anh The Guardian nói "Thời của anh hùng" là nhắm vào tầng lớp theo chủ nghĩa tự do (liberalism) Nga mà theo phán xét của ông Putin, đã "không thể hiện đủ lòng yêu nước trong thời chiến". Dẫu sao, nỗ lực của Kremlin tạo ra một tầng lớp tinh hoa dựa trên nguồn nhân sự có cơ sở là lòng yêu nước và trung thành đã gặt hái được những kết quả đầu tiên.■