Nửa thế kỷ thăng trầm của LDP

Phóng to

Nông thôn Nhật Bản năm 1952 - Ảnh: Japan’s Postwar History

Ngày 15-8-1945 là ngày đất nước Nhật “trắng tay” mọi mặt. Nhật hoàng Hirohito trong thông điệp trưa hôm ấy kêu gọi dân chúng: “Những khó khăn cam khổ mà đất nước chúng ta phải chịu đựng sau đây nhất định sẽ rất lớn... Hãy chịu đựng những gì không tài nào chịu đựng được, hãy cắn răng (trước) những gì không tài nào cắn răng được”. Cơ bản là cuộc chiếm đóng đến 28-4-1952 mới trả lại độc lập cho nước Nhật.

Chính tinh thần “chịu đựng cái không chịu đựng được” ấy của người dân Nhật đã làm nền tảng cho những thành công trong tái thiết và đưa nước Nhật trở lại vị trí siêu cường sau này. Bên cạnh đó còn là di sản hiện đại hóa, công nghiệp hóa của cuộc cách mạng mang tên Minh Trị thiên hoàng từ năm 1868. Không phải vô cớ mà năm 2000, khi đặt bút đề tựa “Chiếc Lexus và cành ôliu”, Thomas Friedman đã chọn sản phẩm này của Nhật thay vì bất kỳ sản phẩm của bất cứ nước nào khác. Thật ra, chiếc Lexus tiêu biểu cho vị trí tiên phong của Nhật Bản trong thế giới phẳng ngày nay chỉ là “con muỗi” so với việc hải quân Nhật là hải quân đầu tiên nghĩ ra việc xuất kích tấn công bằng máy bay từ một chiến hạm (chiếc Wakamiya) từ năm 1914!

Thăng...

Đảng LDP ra đời cuối năm 1955 trong bối cảnh xã hội vẫn còn 16 triệu lao động nông nghiệp, tức 41% dân số lao động(1), và bắt đầu cầm quyền từ năm 1957 dưới trào ông Nobusuke. Đến năm 1960, thủ tướng Ikeda đề ra kế hoạch tăng gấp đôi thu nhập quốc gia và cá nhân, cán mức trước thời hạn nhờ chiêu thức mang tên gyosei shido (vai trò chỉ đạo của các bộ). Theo đó, các chủ doanh nghiệp được Bộ Công thương gợi ý đầu tư, được Bộ Tài chính chỉ dẫn điều hành. Chẳng hạn một xí nghiệp muốn nhập thiết bị sản xuất sẽ được chỉ dẫn nhập máy gì mới nhất của Mỹ và sau đó làm gì, như thế nào với cỗ máy đó... Gần mười mấy triệu nông dân được đảm bảo gạo của họ không bị cạnh tranh bởi gạo nhập khẩu, được hỗ trợ giống, đa dạng hóa sản xuất, hạ tầng cơ sở song song với việc đưa các nhà máy về nông thôn. Trong giai đoạn này, không ít đảng viên LDP xuất thân từ nông thôn nên khi tham gia chính trường đã dốc lòng cho mục tiêu này(2)...

Bối cảnh kinh tế quốc tế đến năm 1973 đã góp phần vào mục tiêu tăng trưởng kinh tế hướng đến xuất ngoại của Nhật: nguyên liệu rẻ, dễ kiếm; hối suất ổn định; nhu cầu hàng công nghiệp tăng mà Nhật Bản nổi lên như là nước cung cấp có năng suất và chất lượng cao nhất, điển hình là mô hình các “câu lạc bộ chất lượng” thịnh hành trên thế giới trong những năm 1980! Giai đoạn 1955-1974 được xem là giai đoạn tăng trưởng diệu kỳ của Nhật Bản.

...Trầm

Cuộc chiến Trung Đông năm 1973 lần đầu tiên khóa van dầu hỏa trên toàn thế giới, Nhật Bản đặc biệt rúng động. Giai đoạn 1974-1989 kế đó của Nhật Bản được giáo sư Gary D.Allinson mô tả là “sống còn trong 15 năm sau đó giống như trượt chân từ đỉnh đồi trong bóng tối... Nhật Bản cũng như nhiều quốc gia khác phải cố thủ kinh tế”(3).

Những năm đó cũng là thời gian LDP bắt đầu lún sâu vào chia rẽ vì quyền lợi phe phái: “Bắt đầu từ đầu những năm 1970, phái của thủ tướng Tanaka trở thành nguyên nhân xung đột đáng kể trong nội bộ đảng. Ông Tanaka bị buộc rời khỏi chức vụ năm 1974 vì những tố giác tham nhũng. Quyền lực bất thường của phái Tanaka đã làm xói mòn niềm tin của công chúng đối với LDP. Các thủ tướng hầu như luân phiên nhau, mỗi người khoảng hai năm... Tất cả đều là thủ lĩnh các phái khác nhau trong LDP, do chính nguồn gốc hình thành đảng này từ hai đảng khác nhau vào năm 1955”(4).

Hậu quả là tình trạng trượt chân dài dài đến ngày nay. Tham nhũng và bè phái trong nội bộ LDP đã biếu không cho phe đối lập cơ hội đầy hứa hẹn ngay từ những năm cuối thập niên 1980. Đã có quá nhiều cơ hội cho đảng này tự điều chỉnh, song quyết tâm điều chỉnh lại thiếu. Mỗi lần một tân thủ tướng lên nắm quyền thì lại có vài tân bộ trưởng rơi chức vì tai tiếng. Thủ tướng Abe hai năm trước ra đi ít lâu sau khi bộ trưởng nông nghiệp Matsuoka treo cổ tự tử chỉ vài giờ trước khi phải ra điều trần trước quốc hội. Gần đây nhất, tháng 6 vừa qua Thủ tướng Aso còn phải điên đầu vì Bộ trưởng tài chính Yosano và Bộ trưởng thương mại Nikai bị tố cáo “huy động vốn tranh cử” từ một công ty xây dựng...

Bệnh không chỉ chữa trị bằng thuốc men mà bằng cả tự điều chỉnh lối sống. Đã không thèm uống thuốc lẫn không chịu tự điều chỉnh lối sống, LDP chết đứng là phải!

_____________

(1) Gary D.Allinson, Japan’s Postwar History, tr.86, Cornell University Press.
(2) sđd tr. 92, 93.
(3) sđd tr.125
(4) sđd tr.156, 157