Thành này trước gọi là đồn Điện Hải, được xây dựng gần mép nước tả ngạn sông Hàn năm 1812 dưới thời vua Gia Long.

Đến năm 1823, đời vua Minh Mạng, đồn được chuyển đến xây kiên cố ở vị trí hiện nay, đến năm 1835 thì được đổi tên là .

Thành được xây bằng gạch phỏng theo thiết kế kiểu Vauban của phương Tây, chu vi 556m, tường cao 5m, hào sâu 3m. Bên trong thành có hành cung, kỳ đài, kho đạn, kho thuốc súng, kho lương thực, vọng gác, và được bố trí 30 khẩu đại bác cỡ lớn.

Ngày 1-9-1858, liên quân Pháp - Tây Ban Nha đem 14 chiếc thuyền đánh Đà Nẵng mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược nước ta.

Thành Điện Hải ngay từ buổi đầu đã cùng với các thành lũy khác dọc hai bờ sông Hàn góp phần đánh lui những cuộc tiến công của quân địch.

Quân đội triều đình và nhân dân Đà Nẵng dưới sự chỉ huy của các tướng lĩnh, đặc biệt là danh tướng đã chiến đấu kiên trường, mưu trí, ngăn quân giặc không cho tiến sâu vào đất liền.

Cuộc chiến đấu của quân đội triều đình và nhân dân Đà Nẵng đã làm phá sản chiến lược đánh nhanh, thắng nhanh của quân địch, buộc chúng phải rút quân khỏi Đà Nẵng ngày 23-3-1860 sau một năm rưỡi bị sa lầy và chịu nhiều tổn thất.

Phía mặt trước của Thành Điện Hải. Ảnh: B.D

Thắng lợi trong cuộc khánh chiến chống liên quân Pháp - Tây Ban Nha xâm lược giữa thế kỷ 19 là tâm điểm trong cuộc đụng đầu lịch sử của dân tộc ta với chủ nghĩa đế quốc phương Tây, thành Điện Hải vừa là chứng tích, vừa là biểu tượng về lòng yêu nước và đức hi sinh của nhân dân Đà Nẵng trong sự nghiệp chiến đấu bảo về chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc.

Trải qua gần 200 năm lịch sử, chịu sự tác động của thiên nhiên, sự tàn phá của chiến tranh và của cả con người, thành Điện Hải đã và đang bị xuống cấp trầm trọng.

Năm 1988, thành được xếp hạng là Di tích cấp quốc gia, tuy nhiên, chẳng những thành không được bảo vệ, tu bổ mà còn bị xâm hại nặng nề hơn, cả vùng đệm và vùng lõi - yếu tố gốc của di tích.

Cổng vào Thành Điện Hải ở hướng phía Nam. Ảnh: B.D

Trước giá trị văn hóa lịch sử to lớn của thành Điện Hải, từ năm 2016 đến nay UBND TP Đà Nẵng đã cho triển khai nhiều giải pháp để bảo vệ, tu bổ, phục hồi di tích, trong đó đáng chú ý là việc vận động 80 hộ dân chuyển dời nhà cửa ra khỏi tường thành ở phía Tây, quyết định chuyển Bảo tàng Đà Nẵng hiện nay ra khỏi di tích đến số 42 Bạch Đằng.

Phái biểu tại lễ đón nhận bằng sáng 29-3, chủ tịch UBND TP Đà Nẵng ông Huỳnh Đức Thơ cho rằng việc Thủ tướng Chính phủ quyết định xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt thành Điện Hải thể hiện sự đánh giá cao của Đảng, Nhà nước về truyền thống yêu nước, đi đầu chống giặc ngoại xâm của nhân dân Đà Nẵng, đồng thời ghi nhận nỗ lực gần đây của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố trong việc quyết tâm bảo tồn di tích đặc biệt quan trọng này.

Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng đón nhận bằng xếp hạng từ bộ trưởng . Ảnh: B.D

Bộ trưởng Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch ông Nguyễn Ngọc Thiện chúc mừng nhân dân, chính quyền Đà Nẵng, đồng thời yêu cầu chính quyền và các cơ quan chuyên môn cần quy hoạch cụ thể, gắn liền di tích với các dịch vụ du lịch để tận dụng lượng khách tham quan Đà Nẵng đang ngày một gia tăng, gìn giữ tốt phát huy được di tích quý này.

Cũng trong sáng 29-3, UBND TP Đà Nẵng đã động thổ dự án tu bổ, phục hồi, tôn tạo di tích quốc gia đặc biệt thành Điện Hải giai đoạn 1. Công trình dự kiến hoàn thành vào tháng 10 này với kinh phí 102,7 tỷ đồng.

TTO - Nhiều nhà sử học và kiến trúc sư cho rằng cần thận trọng và cấp thiết phục hồi thành Điện Hải (Đà Nẵng), bởi di tích này đã thành phế tích trong giai đoạn Đà Nẵng xây dựng ồ ạt.