Nội các gây sốc của ông Trump

Lúc bấy giờ, ứng viên nội các lần lượt tới trình diện tại tháp Trump ở New York, đi qua hàng chục ống kính camera mỗi ngày. Quá trình đó diễn ra cùng sự có mặt của những người nổi tiếng như rapper Kanye West. 

Lần này, ông Trump gọn gàng hơn nhiều: mọi thứ được quyết định ở Mar-a-Lago, Florida, tránh xa ống kính truyền hình, rồi nhanh chóng thông báo quyết định trên mạng xã hội. Nhưng theo The Economist, các lựa chọn của ông chưa hẳn đã tỉnh táo hơn. 

Dẫu vậy, nội các mới hiện vẫn chỉ ở dạng đề cử và cần được Thượng viện thông qua, sau các phiên điều trần được dự báo không dễ dàng, nhất là với những ứng viên gây tranh cãi. (Ông Trump từng đòi quá trình bổ nhiệm của ông phải được đẩy nhanh nhờ thủ thuật đưa ra đề cử khi Thượng viện đang không nhóm họp, nhưng điều này có lẽ khó xảy ra).

Quyết định đột ngột

Ông Trump chọn ứng viên bộ trưởng tư pháp gần như bất chợt khi đang bay từ Washington tới Palm Beach, Florida. Ông chê một ứng viên cho Bộ An ninh nội địa, rồi bất chợt đổi ý. Lựa chọn bộ trưởng quốc phòng cũng là đột ngột, giữa một bài phát biểu ở Mar-a-Lago. 

Tự tin hơn vào bản năng và coi thường hơn bao giờ hết kinh nghiệm ở Washington, ông Trump đang chọn ứng viên nội các với tốc độ nhanh kinh khủng. Các cố vấn cũng sốc vì tốc độ ông chọn người: hầu hết vị trí quan trọng đã có người, sớm hơn gần một tháng so với năm 2016.

Đa số lựa chọn đều được đưa ra ở phòng trà Mar-a-Lago, nơi ông Trump xem ứng viên trên màn hình lớn. Ông quan tâm ứng viên nào, màn hình lập tức chiếu những lần xuất hiện trên tivi của người đó.

Tuần trước, chỉ trong 48 giờ, ông chọn 4 ứng viên gây sốc với cả Washington: hạ nghị sĩ Matt Gaetz cho vị trí bộ trưởng tư pháp, người dẫn chương trình Fox News Pete Hegseth - bộ trưởng quốc phòng, Tulsi Gabbarb - giám đốc cơ quan tình báo quốc gia, Robert F. Kennedy Jr. - bộ trưởng y tế và nhân lực. 

Ông Hegseth, cựu vệ binh quốc gia 44 tuổi, đặc biệt gây chú ý khi thiếu kinh nghiệm mà được đề cử lãnh đạo một bộ tối quan trọng với 1,3 triệu lính tại ngũ thường trực (nhân sự tổng cộng của Bộ Quốc phòng Mỹ là khoảng 2,8 triệu người, tính cả lực lượng dự bị).

Ông Hegseth là người hiếm hoi ủng hộ ông Trump trong vụ nhóm ủng hộ da trắng thượng đẳng ở Charlottesville, Virginia, năm 2017. Ông luôn ám ảnh về chủ nghĩa "woke" (thức tỉnh) trong quân đội, nhưng hoàn toàn không có kinh nghiệm điều hành chính phủ. 

Ông Trump cũng đề cử bà Gabbard, một người Dân chủ theo thuyết âm mưu sau chuyển sang phe Cộng hòa, cho vị trí giám đốc cơ quan tình báo quốc gia. 

Bà Gabbard được coi là người có quan điểm "cởi mở quá mức" do từng gặp lãnh đạo Bashar al-Assad của Syria và tuyên bố ông này không phải "kẻ thù của nước Mỹ". Giới quan sát đánh giá bà không đủ năng lực cho vị trí quản lý 18 cơ quan tình báo của cả nước Mỹ.

Tệ nhất trong mắt chính giới là đề cử Gaetz làm bộ trưởng tư pháp. FBI từng điều tra ông Gaetz về tội quan hệ tình dục với trẻ vị thành niên. Dù không bị truy tố chính thức, ông đã bị Ủy ban Đạo đức Hạ viện điều tra. 

Tuần trước, ông từ chức để tránh bị ủy ban này công bố báo cáo. Nếu làm bộ trưởng, ông sẽ là người kiểm soát FBI - cơ quan ông nói sẽ bị xóa sổ hoặc cắt ngân sách nếu không chịu "phục tùng".

Không chấp nhận phản biện

Đây đều là những vị trí nhạy cảm mà nhiệm kỳ trước, ông Trump thấy mình bị người đứng đầu phản bội.

Các bộ trưởng tư pháp thời 2016 đều hành động độc lập (theo truyền thống chính trường Mỹ) thay vì hậu thuẫn ông; giới chức tình báo khiến ông khó chịu vì điều tra quan hệ gần gũi của ông với Nga; các bộ trưởng quốc phòng và giới tướng lĩnh thường xuyên bác bỏ ý tưởng của ông. 

Với các lựa chọn này, ông Trump cho thấy sẽ không chấp nhận những phản biện tương tự nữa. Những người có dấu hiệu không trung thành sẽ không được chấp nhận. Giới quan sát đánh giá các lựa chọn gây tranh cãi chắc chắn sẽ gặp khó, dù phe Cộng hòa đang chiếm đa số Thượng viện.

Các lựa chọn khác của ông Trump được coi là truyền thống hơn. Thượng nghị sĩ Marco Rubio của Florida được đề cử làm ngoại trưởng. 

Đây là lựa chọn có hy vọng cho các đồng minh của Mỹ: ông Rubio đồng tài trợ cho đạo luật khiến việc tổng thống Mỹ muốn rút khỏi NATO khó hơn. 

Một số ứng viên được coi là chất lượng khác là bà Susie Wiles cho vị trí chánh văn phòng Nhà Trắng hay hạ nghị sĩ Mike Waltz làm cố vấn an ninh quốc gia.

Nhưng sự bình thường có lẽ dừng lại ở đó, khi nhiều vị trí bổ nhiệm khác thậm chí bị coi là "kỳ quặc", cho cả những vị trí chưa từng tồn tại. 

Ông Trump thông báo ông Elon Musk, tỉ phú giàu nhất thế giới, sẽ cùng vận hành ủy ban về cải cách chính quyền với ông Vivek Ramaswamy nhằm cắt giảm lãng phí và cải cách hành chính. 

Dù mục tiêu của cơ quan này nghe khá hay ho, hiện nhiều người chưa rõ với hai cá tính lớn như Musk và Trump, họ sẽ hòa hợp được bao lâu. Ông Musk kêu gọi cắt 2.000 tỉ USD chi tiêu (1/3 ngân sách Mỹ) - điều sẽ rất khó khi ông Trump nói sẽ không đụng tới các chương trình bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế hay nâng tuổi hưu.

Bài học lớn ông Trump rút ra từ nhiệm kỳ đầu là nhân sự quyết định tất cả, điều lý giải cho tốc độ công bố một loạt đề cử các vị trí chủ chốt trong nội các chỉ một tuần sau khi thắng cử. Cho tới nay, ông Trump đã đề cử hơn 30 người cho các vị trí khác nhau.

Một người có thông tin về quá trình lựa chọn nói các ứng viên đã được đề nghị nộp cả CV, thư xin việc, cùng tài liệu ghi chi tiết những gì họ đã làm để ủng hộ Trump - từ bài phỏng vấn trên truyền thông tới hoạt động gây quỹ hay tình nguyện. Với Ed Cox, chủ tịch Đảng Cộng hòa ở New York, đây là cách làm hợp lý. 

"Hàng chục người cố gắng để giúp ông ấy thắng cử - Cox nói - Họ trung thành với ông ấy, và ông ấy muốn trung thành với họ". Không chỉ trung thành, theo ông Cox: "Ông Trump là một thương nhân muốn chọn đúng người cho đúng việc".

Mô típ chung có vẻ là ở những cơ quan ông Trump nghĩ mình kiểm soát được, như Bộ Ngoại giao hay Văn phòng Nhà Trắng, ông sẽ đề cử ứng viên kiểu truyền thống. Với cơ quan ông nghi ngờ sẽ chống lại mình, ông sẽ chọn người chống đối hoặc gây hỗn loạn cho chính cơ quan đó.

Hegseth: Trường hợp điển hình

Vào ngày ông Hegseth được đề cử bộ trưởng quốc phòng, phe Cộng hòa thân Trump đã lên danh sách những người bị coi là nằm trong nhóm "mục tiêu trả đũa": bất kỳ ai thân cận với tướng Mark Milley, cựu tham mưu trưởng liên quân, người công khai chỉ trích ông Trump "không đủ năng lực làm tổng thống". 

Nhưng việc lựa chọn người lãnh đạo quân đội - vốn được yêu cầu trung lập trong các vấn đề chính trị - bằng yếu tố trung thành được coi là dấu hiệu báo động với quân đội Mỹ.

Bốn năm trước, ông Hegseth, người dẫn chương trình điển trai của Fox News và là thiếu tá vệ binh quốc gia, được điều tới bảo vệ khu vực Washington DC trong lễ nhậm chức của ông Joe Biden. 

Nhưng sau đó lệnh này bị hủy sau khi cấp trên nhìn thấy hình xăm của ông: hình thánh giá Jerusalem trên ngực và dòng chữ "Deus Vult" trên cánh tay - hai biểu tượng của lực lượng Thập tự chinh ngày xưa giờ thường gắn với các phong trào phát xít mới. 

"Tôi tham gia quân đội để chiến đấu với lực lượng cực đoan năm 2021 - ông nói trong một phỏng vấn podcast hôm 7-11 - 20 năm sau, quân đội đó dán nhãn tôi là cực đoan".

Giờ thì Hegseth có cơ hội lật cục diện. Nếu được phê chuẩn (ông dự kiến sẽ gặp nhiều phản đối ở Thượng viện), ông sẽ trở thành người trẻ thứ hai trong lịch sử giữ vị trí này và là bộ trưởng ít kinh nghiệm nhất. 

Ông cũng sẽ là nhân vật cực đoan nhất. "Trước hết, cần sa thải chủ tịch hội đồng tham mưu trưởng liên quân" và tất cả tướng lĩnh liên quan tới "DEI (chính sách nhân sự đa dạng, công bằng, bao trùm) vớ vẩn".

Trong cuốn The war on warriors xuất bản hè vừa rồi, ông Hegseth chỉ trích phe cánh tả ở Mỹ là "Jody" - tiếng lóng của quân đội chỉ những người ở nhà ngoại tình với vợ/chồng quân nhân phải đi nước ngoài đóng quân. 

"Phe cánh tả không chiến đấu - ông viết - Họ ở nhà và phá hoại gia đình chúng ta. Tất cả họ là những người phá hoại nước Mỹ". Ông chỉ trích Lầu Năm Góc bị cuốn vào văn hóa "woke" sau vụ George Floyd bị sát hại năm 2020. Quan điểm của ông là: "Chúng sẽ không dừng lại tới khi những kẻ chuyển giới, đồng tính nữ da đen lên nắm quyền điều hành tất cả mọi thứ".

"Quân đội giờ đang đi trên vỏ trứng - ông nói trên podcast - Họ lúc nào cũng nơm nớp chuyện giới tính và sắc tộc". Với ông, loại những người chỉ trích vắc xin khỏi quân đội là "loại bỏ những người có lương tâm", còn đưa phụ nữ ra chiến trường là sai lầm. 

"Phụ nữ đồng tính ở San Francisco không đủ để điều hành sư đoàn không quân 82", ông nói. Theo Hegseth, tất cả những điều này gây phân tâm trong chiến đấu.

Về sử dụng quân đội Mỹ ở nước ngoài, ông cho rằng cuộc chiến chống khủng bố của Mỹ đã "tiêu tốn hai thập kỷ tiền bạc, những tài năng sáng sủa nhất, và khí tài quân sự tốt nhất". 

Ông cảnh báo nước Mỹ có thể "lại rơi vào sai lầm tương tự ở Ukraine". Theo ông, việc Mỹ viện trợ cho Ukraine làm suy yếu quân đội Mỹ ở những nơi khác, đồng thời có nguy cơ kéo nước này vào cuộc chiến lớn hơn. "Tôi không muốn Mỹ can thiệp sâu vào châu Âu", ông nói.■