Những 'tập đoàn' lừa đảo trực tuyến

TTCT - Chữ 'tập đoàn' dùng không ngoa, bởi lừa đảo trực tuyến đang trở thành một trong những lĩnh vực hoạt động béo bở nhất của tội phạm xuyên quốc gia, và bất cứ ai cũng có thể là con mồi của loại tội phạm này.

Đã qua rồi cái thời mà lừa đảo qua mạng còn thô thiển theo kiểu liên lạc với nạn nhân qua email hoặc mạng xã hội rồi tự nhận là một "hoàng tử Nigeria" nào đó đang cần sự giúp đỡ, với hứa hẹn trả ơn hậu hĩnh cho ân nhân.

Ngày nay, chỉ với kết nối Internet và nghệ thuật dẫn dắt tâm lý tài tình, những kẻ lừa đảo trực tuyến - mà nhiều người trong số họ cũng chính là nạn nhân của lừa đảo và buôn người - có thể đánh lừa cả CEO ngân hàng, nhà khoa học có bằng tiến sĩ, và người thân của điều tra viên thuộc Cục điều tra liên bang Mỹ (FBI), theo loạt điều tra của tạp chí The Economist xuất bản tháng 2-2025.

"Ngành công nghiệp" lừa đảo trị giá 500 tỉ USD theo ước tính của một chuyên gia đang dần sánh ngang với tội phạm ma túy về tầm vóc, quy mô và sức tàn phá của nó đối với xã hội.

Chuyên gia cũng dính bẫy lừa

Shan Hanes là CEO của Heartland Tri-State, một ngân hàng địa phương nhỏ phục vụ cộng đồng chỉ vài nghìn dân cư ở thành phố Elkhart nằm ở rìa bang Kansas, miền trung nước Mỹ.

Từng giữ chức chủ tịch Hiệp hội ngân hàng Kansas và thành viên Hiệp hội ngân hàng Hoa Kỳ, hơn ai hết Hanes nắm rõ tất cả những rủi ro và thủ đoạn của lừa đảo trực tuyến. Ông còn có gia đình riêng và làm mục sư bán thời gian tại một nhà thờ địa phương, tất nhiên không phải tuýp người có thói quen hành động thiếu suy nghĩ.

Ấy vậy mà Hanes lại là nạn nhân của một vụ lừa đảo trực tuyến điển hình, khiến ông biển thủ 47 triệu USD từ ngân hàng nơi mình quản lý, rút tiền từ quỹ dự phòng của nhà thờ, và vét nốt cả tiền tiết kiệm để trang trải học phí đại học sau này cho cô con gái nhỏ để "đầu tư" vào tiền điện tử theo lời hướng dẫn của bọn lừa đảo. Cho đến tận khi FBI vào cuộc điều tra và Hanes bị buộc tội biển thủ với mức án tù 24 năm, ông vẫn chưa thể hoàn toàn chấp nhận mình đã bị lừa.

Chuyện một nhà quản lý cấp cao có thể bị lừa với số tiền nhiều đến mức khiến ngân hàng mình trở thành một trong 5 ngân hàng trên toàn nước Mỹ phá sản trong năm 2023 cho thấy mức độ tinh vi và phạm vi ảnh hưởng sâu rộng của loại hình lừa đảo này.

"Những kẻ lừa đảo trực tuyến đã trở nên đủ giàu có và quyền lực để vươn vòi tham nhũng đến các chính phủ, biến cả quốc gia thành xứ sở lừa đảo trên không gian mạng tương tự những quốc gia ma túy" - The Economist viết.

Các hoạt động lừa đảo trực tuyến đã vươn ra khắp thế giới, từ Myanmar, Campuchia cho đến Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE) và Mexico, theo thống kê của tổ chức International Justice Mission về các địa điểm có tồn tại tổ hợp lừa đảo đã được xác định.

Martin Purbrick, một chuyên gia về tội phạm có tổ chức ở Trung Quốc, ước tính tổng số tiền thu được từ gian lận trực tuyến trên toàn cầu có thể lên tới hơn 500 tỉ USD mỗi năm. Con số này đưa lừa đảo trực tuyến lên ngang hàng với buôn bán ma túy bất hợp pháp, thành một trong những ngành công nghiệp tội phạm lớn nhất thế giới.

Nhưng không như ma túy, lừa đảo không phải là một món hàng vật lý có thể bị cảnh sát hoặc hải quan tịch thu. Chỉ cần một đường dây điện thoại và kết nối Internet, những kẻ lừa đảo có thể biến bất kỳ ai thành nạn nhân tiềm năng, bất kể vị trí địa lý.

Vỗ béo rồi "thịt"

Chiêu thức lừa đảo mà Hanes trở thành nạn nhân thường được người trong giới gọi là "mổ lợn" (pig-butchering). Con mồi được nhắm đến trên mạng xã hội hoặc các ứng dụng hẹn hò rồi được "vỗ béo" bằng cách dành nhiều tuần hoặc nhiều tháng để xây dựng lòng tin - thường là thông qua việc quan tâm hỏi han, chia sẻ các trải nghiệm hoặc sở thích chung, và tạo cho đối phương cảm giác mình "có ý nghĩa".

"Sẽ sai lầm nếu nghĩ rằng (mối quan hệ) tình cảm lãng mạn là mồi câu duy nhất. Kẻ lừa đảo nhắm vào mọi điểm yếu của con người: sợ hãi, cô đơn, tham lam, thống khổ và buồn chán" - The Economist viết. Sau đó, những kẻ lừa đảo sử dụng lòng tin này để "thịt" con mồi bằng cách gợi ý các cơ hội đầu tư giả mạo rồi chiếm đoạt số tiền mà nạn nhân trót nạp vào.

Trong trường hợp của ông Hanes, kẻ lừa đảo sắm vai một cố vấn đầu tư ở Úc và dẫn ông đến một sàn giao dịch tiền điện tử giả mạo với trang web hoàn chỉnh được xây dựng cực kỳ tinh vi. Tất cả các khoản đầu tư và số tiền mà Hanes nhìn thấy trong tài khoản trên sàn của mình đều là hư cấu, nhưng số tiền ông "cúng" cho bọn lừa đảo là thật.

Bài điều tra của The Economist do nhà báo Sue-Lin Wong thực hiện và được trình bày dưới hình thức 8 tập podcast mang tên "Scam Inc" (tạm dịch: Tập đoàn lừa đảo) cho người dùng thấy những mánh khóe tâm lý tinh vi được bọn tội phạm áp dụng.

Đầu tiên là cách chọn đúng con mồi tiềm năng. Nạn nhân phải là những người có tiền nhưng thiếu một điều gì đó trong cuộc sống - có thể là nhan sắc, một đời sống tình cảm viên mãn, hoặc một mặc cảm nào đó khiến họ dễ bị tác động hơn.

Rita (tên đã thay đổi) - một phụ nữ Philippines từng bị lừa làm việc trong một khu phức hợp lừa đảo trực tuyến ở Myanmar - cho biết cô và các đồng nghiệp được dạy phải chọn nạn nhân giàu nhưng không được quá đẹp.

"Mẫu đàn ông này sẽ rất niềm nở khi gặp một người phụ nữ" - hướng dẫn mà Rita phải làm theo cho biết. Những người tham gia cũng được dạy về nghệ thuật tâm lý để tạo cảm giác thân mật: dành lời khen ngợi, bắt chước giọng điệu của đối phương, chào hỏi mỗi buổi sáng, chúc ngủ ngon, và tỏ ra muốn biết thêm về họ.

Một nạn nhân điển hình trong mắt tội phạm là Carina, một phụ nữ 46 tuổi sống ở California (Mỹ), có bằng tiến sĩ về hóa học, và đang làm việc trong lĩnh vực công nghệ sinh học nhưng lận đận chuyện tình duyên khi đã trải qua nhiều mối tình không trọn vẹn. Năm 2023, Carina gặp Evan qua ứng dụng hẹn hò Bumble và bị cuốn hút bởi người đàn ông trạc tuổi với mái tóc vàng cùng đôi mắt xanh lãng tử.

"Trên thang điểm 10 thì anh ấy chắc phải được 9, còn tôi chắc chỉ 4 hoặc 5" - Carina tự nhận xét trong tập đầu tiên của Scam Inc. Carina cho biết chị thấy thích cái cách Evan dành nhiều sự chú ý cho mình, hỏi thăm từ công việc cho đến những thói quen hằng ngày vì "chưa một ai tôi từng quen lại dành nhiều thời gian như vậy để tìm hiểu về tôi".

Tổng cộng, sự rung động của Carina khiến cô bị lừa mất 152.000 USD thông qua việc nạp tiền vào sàn giao dịch tiền điện tử mạo danh dưới sự hướng dẫn của Evan - mà theo như lời anh nói là cách anh dạy cô đầu tư để sớm trả hết khoản vay thời đi học.

Kẻ lừa đảo cũng là nạn nhân

The Economist dẫn báo cáo của FBI cho biết tổn thất từ các vụ lừa đảo đầu tư ở Mỹ đã tăng 22% vào năm 2023 lên hơn 12,5 tỉ USD. Con số này cao hơn nhiều so với tội phạm trộm cắp, và rất có thể chỉ mới là phần nổi của tảng băng chìm khi nhiều nạn nhân của lừa đảo không muốn báo cảnh sát vì nhiều lý do, trong đó có cảm thấy xấu hổ hoặc không tin rằng mình đã bị lừa mà chỉ đơn giản nghĩ là đầu tư thua lỗ.

Cựu công tố viên Mỹ Erin West ước tính số tiền thực tế bị đánh cắp từ người dân Mỹ mỗi năm có thể lên tới khoảng 50 tỉ USD. Bà cho rằng cứ 100 người Mỹ thì có khoảng một người trở thành nạn nhân của một vụ lừa đảo mỗi năm.

Tuy nhiên, ngay cả những người ở đầu bên kia của những tin nhắn lừa đảo cũng có thể chỉ là nạn nhân trong vụ án của chính họ. Liên hợp quốc ước tính năm 2023 có ít nhất 220.000 người đã bị ép làm việc trong những tổ hợp lừa đảo trực tuyến ở Myanmar và Campuchia.

Eric Heintz của tổ chức International Justice Mission cho biết người dân từ hơn 70 quốc gia đã bị buôn bán đến các "nhà máy lừa đảo" ở Đông Nam Á, trong đó nhiều người là sinh viên đã tốt nghiệp đại học, có khả năng giao tiếp đa ngôn ngữ đến từ các nước nghèo bị dụ dỗ bởi lời hứa về một công việc được trả lương cao ở nước ngoài.

Như trường hợp của Rita, trong con mắt của bà mẹ đơn thân người Philippines, mẩu tin tuyển dụng với cơ hội làm việc cho một tổng đài chăm sóc khách hàng ở Thái Lan với mức lương khá cao cùng chế độ đãi ngộ bao ăn ở thật đúng là như trong mơ.

Đinh ninh chỉ công tác 6 tháng rồi về, Rita không ngờ chuyến đi định mệnh lại đưa cô đến một khu phức hợp hẻo lánh ở Myanmar, nơi cô bị nhốt cùng những nạn nhân giống mình và phải thực hiện theo yêu cầu của những người giam giữ nếu không muốn bị tra tấn.

"Nếu không đạt chỉ tiêu, bọn họ sẽ chích điện" - anh Jalil, một nạn nhận người Uganda bị giam giữ tại một tổ hợp gần với khu của Rita, nói với The Economist. Chị Sara, một người phụ nữ khác bị buôn lậu từ Nam Phi đến Myanmar, được yêu cầu phải lừa đảo thêm được nhiều tiền nếu không muốn trở thành gái bán dâm.

Rita cho biết chị từng gặp một nạn nhân người Ethiopia bị bọn tội phạm lấy mất một quả thận vì không đạt chỉ tiêu doanh số. Để thoát ra khỏi nơi giam giữ, các nạn nhân chỉ có cách nhờ người thân trả món tiền chuộc lớn hoặc thậm chí lừa người khác đến đó thay thế mình theo nguyên tắc "1 đổi 2", tức phải lừa được 2 người đến làm thì mình mới được thả.

Các mạng lưới lừa đảo thường xây dựng căn cứ ở những nơi có tình hình chính trị bất ổn hoặc những nơi mà chính quyền địa phương có thể được trả tiền để ngó lơ để cho chúng hoạt động, theo The Economist. Các khu tổ hợp lừa đảo được bảo vệ bằng những bức tường cao có hàng rào kẽm gai, camera giám sát và lính canh có vũ trang. Sammy Chen, một cựu doanh nhân Đài Loan từng làm việc với các chính phủ để giải cứu những nạn nhân bị bắt làm việc trong những khu phức hợp như thế, cho biết tổ hợp lừa đảo duy nhất ở Myanmar có thể chứa hàng nghìn người làm việc cho nhiều mạng lưới khác nhau. Mỗi mạng lưới bỏ tiền ra thuê không gian của khu phức hợp không khác gì một doanh nghiệp thuê đất và nhà xưởng để hoạt động trong một khu công nghiệp. Trong khu phức hợp không chỉ có những người hoạt động lừa đảo mà còn có cả hệ sinh thái từ rửa tiền, đổi tiền, siêu thị, quán karaoke và cả nhà thổ. Đôi khi, các mạng lưới còn có thể mua bán hoặc đổi chác người cho nhau.

Từ đầu năm nay, Thái Lan thú hút chú ý của truyền thông Đông Nam Á lẫn thế giới khi tích cực phối hợp với Trung Quốc và Myanmar để cắt nước, điện và nhiên liệu tại năm địa điểm quan trọng dọc biên giới Thái Lan - Myanmar để làm suy yếu hoạt động của các băng nhóm lừa đảo. Nhà chức trách Thái cũng giúp hồi hương nạn nhân của các trung tâm lừa đảo, trong đó có cả người Trung Quốc. Theo Al jazeera, nhiều nạn nhân nói họ bị dụ dỗ đến Thái Lan để có việc làm tốt, không ngờ bị bán qua biên giới vào Myanmar. Từ thành công với Myanmar, Thái Lan sẽ mở rộng hợp tác với các nước láng giềng như Campuchia và Lào. Báo Bangkok Post ngày 23-2 dẫn lời ông Phumtham cho biết cách tiếp cận của Thái Lan là cắt đứt các hoạt động tội phạm, hỗ trợ nạn nhân và thiết lập sự hợp tác quốc tế để ngăn chặn các hoạt động này tái diễn. Ông nhấn mạnh không một quốc gia nào có thể giải quyết vấn đề này một mình.