Nhà báo Trần Thanh Phương ký tặng sách - Ảnh: B.N.

Nói về nhà báo, nhà văn, nhà sưu tầm Trần Thanh Phương, những kỷ lục như "Người có bộ sưu tập bài báo nhiều nhất Việt Nam", "Người có quyển sách sưu tập các bài báo có kích thước lớn nhất Việt Nam" và "Người có bộ sưu tập chân dung và bút tích nhà văn Việt Nam nhiều nhất Việt Nam"… vẫn chỉ là bề nổi.

Dành dụm tiền in sách Chân dung & bút tích nhà văn Việt Nam

Trong những công trình sưu tầm, in ấn của Trần Thanh Phương, từ tư liệu báo chí đến tư liệu văn học nghệ thuật, đặc biệt nhất là bộ sách hai tập khổ lớn (20,5x29 cm, in 4 màu) với 500 chân dung và bút tích nhà văn Việt Nam từ đầu thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 21.

Nhà báo Trần Thanh Phương và vợ (chị Phan Thu Hương, nhà giáo) sống thanh bạch bằng đồng lương và tiền nhuận bút.

Anh chị tiết kiệm đến tằn tiện. Suốt cuộc đời bên nhau, anh chị chưa một lần đi du lịch thăm thú nơi này nơi kia; chưa cho phép mình mua một cái áo cái quần ở một cửa hiệu có thương hiệu và cũng chưa một lần đưa nhau vào một nhà ăn sang trọng.

Chi tiêu nhín nhút, dè sẻn cho bản thân, cho gia đình, chỉ để dành dụm tiền đầu tư cho những bộ sưu tập và chắt lọc tư liệu quý để in thành sách.

Thời gian chống chọi với bạo bệnh, trên đầu giường nhà báo Trần Thanh Phương là những quyển sách mà anh dốc hết công sức tâm huyết và tiền bạc vào để thực hiện - Ảnh: B.N.

Trần Thanh Phương không tự đi được xe (xe đạp và cả xe gắn máy). Anh cũng không sử dụng Internet nên mọi thao tác kiếm tìm tư liệu anh thực hiện bằng phương pháp thủ công, trong đó gian nan nhất là khi thực hiện bộ Chân dung và bút tích nhà văn Việt Nam.

Suốt thời gian dài thực hiện bộ sách, đối với một số nhà văn đã mất, Trần Thanh Phương tìm tư liệu bút tích ở các thư viện lớn nhỏ và ở những tủ sách gia đình của người quá cố, độc giả hay bè bạn còn lưu giữ. Rất nhiều nhân vật còn lại, anh làm việc trực tiếp với từng người, chỉ một số ít anh liên lạc qua điện thoại hay thư từ.

Khác với "kỷ yếu nhà văn" của Hội Nhà văn Việt Nam cũng như một số Hội nhà văn tỉnh thành, Chân dung và bút tích nhà văn Việt Nam do Trần Thanh Phương & Phan Thu Hương sưu tầm và in ấn không chỉ có ảnh chân dung, vài nét về tiểu sử văn học mà còn có chữ ký, tâm sự, "tuyên ngôn" nghề nghiệp cùng đoạn văn, câu thơ tâm đắc và nhận xét của đồng nghiệp về văn chương đồng nghiệp.

Bút tích nhà văn Nguyễn Minh Châu ghi: "Chúng tôi rất cảm động đọc thư của anh. Anh Phương ạ. Hàng chục năm nay, đám cán bộ cách mạng chúng ta vẫn thường nói với nhau một cách "sang trọng": hãy đem hạnh phúc đến cho nhân dân, chẳng biết chúng ta đã làm được đến đâu…".

Bút tích Nguyễn Ngọc Tư, nhà văn trẻ nhất trong bộ sách: "Vì cuộc sống tôi qua êm đềm nên tôi để nhân vật của mình phiêu bạt giang hồ. Vì tình yêu của tôi quá trọn vẹn nên nhân vật tôi yêu nhiều, yêu ngang trái. Tôi muốn họ sống thay mình…"

Mỗi nhà văn "chiếm" hết hai trang giấy khổ to, in màu. Ảnh chân dung, nét chữ, chữ ký…phần nào, vừa toát lên được chân dung, nội lực, sự nghiệp của người cầm bút lại vừa phản ánh được một phần diện mạo của nền văn học.

Bìa hai tập sách Rượu với văn chương và Lời cuối với nhà văn đã đi xa - Ảnh: B.N.

Lặng lẽ nâng đồng nghiệp lên cao

Bộ sách về 500 chân dung nhà văn Việt Nam với ngàn trang sách, khổ lớn, in màu trang trọng được trả nhuận bút bằng…sách cho tác giả. Vốn khiêm nhường, lặng lẽ và luôn coi trọng tình cảm, anh Trần Thanh Phương và vợ lại tiếp tục…lặng lẽ biếu sách cho nhân vật của sách.

Tôi và một ít nhà văn nữa, tình cờ biết được anh chị đang giữ hàng trăm bộ sách (trong đó có chân dung mình) mà anh chị dành nhiều năm thực hiện. Chúng tôi đến nhà anh chị nhận sách và xin gởi lại tiền sách. Tôi nhớ mãi gương mặt ngượng ngịu của anh Phương khi cầm những tờ tiền.

Tôi cũng nhớ lần cùng nhà văn Lê Văn Thảo về Long Xuyên tham dự buổi tổng kết và trao giải thưởng Cuộc thi truyện ngắn Đồng bằng Sông Cửu Long vào năm 2011.

Trên đường đi, anh Thảo ghé nhà rước anh Trần Thanh Phương cùng đi. Anh Phương mang theo mấy quyển sách Chân dung & Bút tích nhà văn Việt Nam tập 2 vừa mới in xong, trong đó có một ít nhà văn mà anh biết là sẽ được gặp mặt trong buổi gặp mặt anh chị em viết văn miệt đồng bằng.

Ở buổi gặp gỡ đó, tôi thấy anh trao tặng những quyển sách và giữ lại một quyển. Khi mọi người còn đang cười nói ồn ào, anh lặng lẽ rời cuộc vui, hỏi anh chị em làm văn nghệ An Giang về địa chỉ nhà của nhà văn Phạm Thường Gia. Rồi anh gọi xe ôm, tìm đến nơi để đặt quyển sách lên bàn thờ nhà văn quá cố.

Không chỉ có bộ sách Chân dung và bút tích nhà văn Việt Nam, nhiều quyển sách sưu tầm, chọn lọc nhiều tác phẩm, nhiều bài viết, bài nghiên cứu phê bình của nhà văn...được anh Trần Thanh Phương cùng vợ bỏ công sức và tiền của để in thành sách.

Những quyển sách trở thành tư liệu quý về văn chương và về các nhà văn, như: Thác là tinh anh; Chân dung bằng chữ; Rượu với văn chương; Lời cuối với nhà văn đã đi xa…Riêng Lời cuối với nhà văn đã đi xa là một quyển sách đặc biệt, tập hợp hơn một trăm bài điếu những nhà văn - nhà thơ tên tuổi.

Hạt bụi nghiêng mình nhớ đất quê là quyển sách cuối cùng của Trần Thanh Phương. Quyển sách ra mắt bạn đọc trong thời gian anh chống chọi với bạo bịnh. Đọc từng chân dung nhà văn, nhà báo, nghệ sĩ được in trong quyển sách cuối này, càng thấy rõ tấm lòng anh, nhân cách anh - một con người biết lùi lại phía sau, luôn thu "cái tôi" nhỏ lại, âm thầm nâng người khác lên...

Trần Thanh Phương và những trang tư liệu

TTO - Đó là tên của triển lãm tư liệu báo chí từ bộ sưu tập cá nhân của nhà báo Trần Thanh Phương vừa ra mắt bạn đọc tại Thư viện Khoa học tổng hợp TP.HCM, bao gồm các tư liệu cắt ra từ các tờ báo cách mạng Việt Nam, công trình bắt đầu từ năm 1973 của ông và người vợ - bà Phan Thu Hương.