Đoàn người Việt dựng bia tri ân bên mộ ông Alexandre de Rhodes tại nghĩa trang Armenia, thành phố Isfahan, Iran cuối năm 2018 - Ảnh: Tư liệu GS Nguyễn Đăng Hưng

Chỉ đề đạt nguyện vọng, không tranh cãi

Lá thư thỉnh nguyện này đã được một số trí thức gồm giáo sư, tiến sĩ, nhà báo, nhà văn, nhà điêu khắc, bác sĩ, luật sư... đồng ký tên.

Nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng, tác giả của rất nhiều công trình được đặt tại các địa điểm công cộng ở Đà Nẵng, nói: "Chúng tôi thỉnh nguyện đến chính quyền Đà Nẵng hãy đặt tên đường hai giáo sĩ đã có công lớn định hình chữ quốc ngữ mà cả nước đang dùng".

Ông Hạng cho biết những người đồng ký tên cùng thống nhất rằng sẽ không tranh cãi, mà chỉ bày tỏ lòng biết ơn với tiền nhân, đồng thời cho rằng 2 vị linh mục xứng đáng được vinh danh vì dùng ngôn ngữ này để phát triển văn hóa Việt Nam.

Giáo sư Nguyễn Đăng Hưng (bên phải) bên mộ của ông Alexandre de Rhodes tại Iran. Trên bia gắn vào mộ khắc dòng chữ bằng tiếng Việt, Anh, Pháp, Iran: "Tri ân cha Alexandre de Rhodes có đóng góp to lớn trong việc tạo tác chữ quốc ngữ - chữ Việt viết theo ký tự Latin" - Ảnh: Tư liệu GS Nguyễn Đăng Hưng

Những nhà khoa học ngôn ngữ

Trao đổi qua điện thoại với Tuổi Trẻ Online, giáo sư Nguyễn Đăng Hưng (viện trưởng Viện vinh danh chữ quốc ngữ và bảo tồn tiếng Việt, ĐH Duy Tân), người đồng ký thư thỉnh nguyện, cho rằng công lao to lớn của 2 vị giáo sĩ này là đã quốc tế hóa tiếng Việt.

Ông Hưng nói 2 vị giáo sĩ người có công tác tạo, người có công hoàn thiện đã hệ thống hóa và tạo ra cuốn từ điển Việt - Bồ - La. Làm từ điển 3 ngôn ngữ đã chính thức công bố với thế giới sự có mặt của tiếng Việt, còn trước đó tiếng Việt mới chỉ là những bảng chép tay, ghi chú cá nhân.

"Thế kỷ 17, tiếng Latin là ngôn ngữ quốc tế hóa. các giáo sĩ đi khảo sát phiên âm ở Đàng Trong và cả Đàng Ngoài. 

Họ dùng nhiều phương ngữ để làm nên chữ quốc ngữ ngày nay, chứ không chỉ chọn những vùng đất "kinh đô" thời bấy giờ là Thăng Long - Kẻ Chợ ở Đàng Ngoài và Hội An ở Đàng Trong. Họ là những người tạo tác, là những nhà khoa học ngôn ngữ" - giáo sư Hưng nói.

Ông Hưng cho rằng hệ thống chữ viết của tiếng Việt đã tạo sự thuận lợi vô cùng để nâng cao tri thức dân tộc. 

Học chữ theo hệ thống chữ Hán - Nôm thông thường phải mất từ 2-3 năm mới thông thạo. Trong khi đó, chữ quốc ngữ đơn giản hơn nhiều, giúp nâng cao văn hóa dân tộc. 

Cùng với nhiều yếu tố đã giúp tỉ lệ biết đọc - viết của dân tộc ta ở mức 3% từ trước thế kỷ 19 (chữ quốc ngữ lúc này là Hán - Nôm) tăng lên hơn 90% chỉ một thời gian ngắn sau năm 1945 (tiếng Việt).

Ông Hưng nhắc nhớ, những bậc nho sĩ yêu nước như Trần Quý Cáp, Lương Văn Can, Phan Châu Trinh là những người học Tứ thư - Ngũ Kinh, nhưng họ cũng đã cổ vũ hết mình việc truyền bá chữ quốc ngữ.

Vì họ ý thức được đây là một phương tiện ngôn ngữ hiện đại để nâng cao dân trí dân tộc.

"Các bậc nhân sĩ yêu nước ấy đã ngã xuống vì đất nước. Họ ý thức được mình sẽ thiệt thòi nếu phổ biến chữ quốc ngữ, nhưng vì dân tộc, họ nỗ lực cùng với những nhân sĩ khác dịch kho tàng văn hóa nhân loại ra chữ quốc ngữ, với mong muốn dân tộc ta được mở mang đầu óc", ông Hưng phân tích.

TP.HCM đặt tên đường Alexandre de Rhodes từ lâu, Đà Nẵng chưa đặt vì tranh cãi

TTO - Việc TP Đà Nẵng dự định lấy tên hai người đã góp công hình thành chữ quốc ngữ là giáo sĩ Francisco De Pina (Bồ Đào Nha) và giáo sĩ Alexandre de Rhodes (Pháp) để đặt tên đường đã tạo ra nhiều ý kiến trái chiều trong dư luận.