"Nhật ký đời tôi", từ YouTube đến TikTok

Ảnh minh họa

Sự xuất hiện của YouTube năm 2005 đã nhanh chóng mở ra một hình thức ghi lại và chia sẻ "nhật ký đời tôi" của mỗi cá nhân cho cả thế giới thông qua video (vlog), thay vì chỉ là bài viết (blog) trước đó. Hơn 10 năm sau, sự trỗi dậy của TikTok cùng với thời đại smartphone chỉ làm xu hướng này bùng nổ hơn nữa.

Những cảnh điển hình trong vlog "một ngày trong đời".

Điều đáng nói là, dù ở thời đại nào thì các nhật ký video kiểu "một ngày của tôi" - hôm nay tôi làm gì, ăn gì, đi đâu - vẫn luôn thu hút được người xem. Tính đến ngày cuối cùng của năm 2022, các video có gắn hashtag #dayinthelife (ngày trong đời), #dayinmylife và #dailyvlog (vlog mỗi ngày) thu hút tổng cộng hơn 61 tỉ lượt xem trên TikTok.

Một khuôn mẫu phổ biến

Một ngày cuối tuần của một người đàn ông 28 tuổi ở Chicago sẽ thế nào? Theo video TikTok với tiêu đề này của Mike Schwanke, nó diễn ra như sau: đầu tiên anh mở một lon nước tăng lực và kể với người xem rằng hôm nay chỗ làm của anh tổ chức ngày "nhận thức về tinh thần", vì vậy anh ăn sáng muộn với một người bạn tên Lizzie. Bữa ăn bao gồm thịt gà, bánh waffle và một ly cocktail xanh dương có kẹo bông bên trong.

Phần còn lại trong ngày cuối tuần của Schwanke tương tự một bức tranh biếm họa đắt giá về một mẫu người thành thị đang độ xuân xanh, có đời sống xã hội siêu phong phú và tiêu dùng quá khích: anh uống thêm một ly cocktail kẹo bông khác, một tháp cocktail margarita, nhâm nhi cánh gà giòn cay, ăn nhẹ tại nhà hàng Alpana có nến lung linh, thêm nhiều phần ăn nhỏ khác tại nhà hàng Tanta, bắp rang tại một quán cà phê trên sân thượng và một loạt đồ ăn và thức uống khác.

Điểm kỳ lạ là chỉ trong "một ngày cuối tuần" mà Schwanke đến Bảo tàng Kem - được xem là một trong những địa điểm buồn tẻ và đắt đỏ, bỏ tiền mua vé vào chỉ để chụp hình "sống ảo" - đến bốn lần và uống tới sáu tháp margarita. Những chi tiết này hóa ra hoàn toàn là cố tình - tất cả các cảnh quay đều do anh lấy từ video khoe khoang cuộc sống hằng ngày của các TikToker khác và ghép lại. Chỉ duy nhất chuyến đi siêu thị Target mua đồ là thật.

Video giễu nhại phong trào "một ngày trong đời" của Schwanke.

"Tôi mới chuyển đến Chicago, bạn gái và bạn bè của tôi đều ở xa thành phố. Gần như tôi chỉ dắt chó đi dạo, làm bánh sandwich và đi Target" - anh nói với Vox. Với một đời sống như thế, dĩ nhiên Schwanke không muốn nhảy vào trào lưu vlog nhật ký đời tôi mà có một ý tưởng khác: làm video giễu nhại xu hướng này, như video "My weekend as a 28-year-old in Chicago" kể trên.

"Nguyên liệu" để cắt ghép các video giễu nhại này thì đầy trên TikTok, và đa số chúng đều nhàn nhạt như nhau. Dễ thấy hầu như tất cả những ai xuất hiện trong các vlog của chính chủ cũng đều đang cầm điện thoại quay một video tương tự. Tất cả đều thể hiện một người đang một mình và muốn được mọi người nhìn thấy.

"Có thể họ đang tìm kiếm một ý nghĩa nào đó. Có thể họ cảm thấy cuộc sống của mình nhỏ bé, hoặc ngược lại, quá lớn đến mức họ không ngừng muốn chia sẻ nó" - Rebecca Jennings, cây bút chuyên về mạng xã hội và sáng tạo nội dung, viết cho Vox.

Ái kỷ hay thèm khát chú ý?

Theo báo Sydney Morning Herald - tờ báo lâu đời nhất nước Úc, không ít vlog "ngày trong đời tôi" bị chỉ trích là ái kỷ, và nhiều trường hợp khác bị chê là "chia sẻ quá nhiều và lý tưởng hóa mọi thứ". Trao đổi với Sydney Morning Herald, giáo sư Ofir Turel, người nghiên cứu hành vi truyền thông xã hội tại Đại học Melbourne, cho rằng hầu hết nội dung trên mạng xã hội đều thiếu chân thực.

Theo ông, ở mức độ tiềm thức, mọi người luôn muốn thể hiện bản thân theo một cách nhất định. Động cơ có thể khác nhau: đó có thể là thương mại, có thể là mong muốn có nhiều lượt xem, thậm chí muốn xuất hiện chân thực cũng là một động lực. Nhưng đó chỉ là cố gắng và nỗ lực, chứ không thể hoàn toàn chân thực.

Lấy ví dụ thể loại phổ biến nhất, ít nhất là trên TikTok của Jennings, là những video mà cô gọi là "các cô gái làm salad chăm sóc da". Họ, những phụ nữ ở độ tuổi đôi mươi, sống trong những tòa nhà chung cư lớn nơi mọi thứ đều không trắng thì xám và dường như không bao giờ phủ dù chỉ một hạt bụi.

Họ có thói quen chăm sóc da lên đến chục bước hoặc hơn, dọn chiếc giường êm ái, trắng tinh mỗi sáng và làm công việc mà nếu gọi kém sang thì là "gửi email" hoặc những việc hoàn toàn có thể làm từ xa, chỉ cần ngồi tại chỗ, với nhiệm vụ chính dường như là tham dự các cuộc họp Zoom. Họ có năng suất đến gần như không tưởng - việc nhà đều đâu vào đấy, ly sinh tố được xay xong chỉ đợi thưởng thức, bài thuyết trình PowerPoint cũng hoàn thành, tất cả đều hòa theo nhịp điệu của âm nhạc trong video.

Một điểm khác khiến nhiều người, trong đó có Schwanke, khó chịu đối với loại nội dung này chính là giọng điệu vờ khiêm tốn và nghiêm túc của những người làm video. "Họ đăng bài như thể cuộc sống của họ bình thường hoặc không có gì đặc biệt, nhưng hầu hết ai cũng thấy họ là con nhà giàu, sống ở Brooklyn (một trong những nơi đắt đỏ nhất thế giới) và đang tận hưởng một cuộc đời điên rồ" - anh bất bình với Vox.

Tháng 10-2022, Nylah Boone, nhân viên hợp đồng với Apple, đăng video "Một ngày của cô gái da đen làm việc trong lãnh vực công nghệ" lên TikTok, và sau đó hãng này từ chối gia hạn hợp đồng với cô.

Trong trường hợp của Kendel Kay, những chỉ trích nhắm vào nữ TikToker 25 tuổi này có hơi khác. Cô thường đăng những video về các hoạt động buổi sáng của bản thân như viết nhật ký, tập thể dục, dọn dẹp nhà cửa, làm nước ép trái cây với vai trò là một người bạn gái không đi làm và chỉ ở nhà (#stayathomegirlfriend).

Bạn trai cô, người điều hành một công ty khởi nghiệp trong ngành quan hệ công chúng, cũng là một TikToker thường xuyên đăng bài về hành trình trở thành tỉ phú. Khi một trong những video của Kay lan truyền rộng rãi trên Twitter, cô trở thành chủ đề của một cuộc tranh luận sôi nổi và kéo dài trên mạng về việc liệu nội dung TikTok của cô có chống lại nữ quyền hay ủng hộ những định kiến có hại về phụ nữ da trắng hay không.

Theo Jennings, khi đã đăng nội dung về cuộc sống cá nhân lên mạng thì không tránh khỏi cảnh gây hoang mang dư luận. Người xem có thể bóp méo nội dung video "ngày trong đời tôi" một cách tùy thích, họ gán cho chúng một luận điểm và chỉ trích luận điểm đó. Trên thực tế, đối với những người trong cuộc như Kay, các vlog chỉ đơn giản là một cách để lãng mạn hóa những khoảnh khắc nhàm chán trong cuộc đời của bản thân.

Cô gái trẻ nói với Vox: "Các video của tôi thể hiện một cuộc sống rất nhẹ nhàng, chậm rãi và đó là một đặc điểm của phụ nữ. Nhưng tôi yêu nó và tôi thích nhìn mọi người sống chậm lại và tận hưởng cuộc sống của họ". Cô tránh đọc những bình luận tiêu cực về mình.

Sức hút thật sự là...

Công bằng mà nói, những video TikTok này đang góp phần lan tỏa cuộc sống của mọi tầng lớp xã hội. Nhờ chúng, nhiều người mới biết đến một ngày bình thường của sinh viên trường y hay một giáo viên lớp 5 là như thế nào. Cũng có những video về đời sống thường nhật của những học sinh bỏ học cấp 3 rồi trở thành kỹ thuật viên nối mi hay những phụ nữ làm nhiều công việc cùng lúc.

Cũng không thiếu các vlog về những phụ nữ không có con nhưng vẫn sống hạnh phúc, những người vợ truyền thống ở nhà chăm sóc chồng con cũng viên mãn không kém, những người vô gia cư đang trong quá trình cai nghiện và những nhân viên ngân hàng cao cấp giàu có, sống trong các căn hộ màu xám với những chiếc tủ khổng lồ chỉ để đựng giày. Thậm chí có trường hợp khá đặc biệt - một phụ nữ sống và làm việc trong ngôi nhà ma ám - đã truyền cảm hứng cho loạt phim The Conjuring.

Jennings cũng chia sẻ rằng cô không thể cưỡng lại thôi thúc phải xem bằng xong một video "ngày trong đời" mỗi khi chúng xuất hiện khi lướt TikTok. Đối với Jennings và nhiều người cô tham khảo ý kiến, xem vlog chủ đề "ngày trong đời tôi" thỏa mãn trí tò mò.

Ta được nhìn thoáng qua cuộc sống của những người không phải là người nổi tiếng nhưng vẫn có nét gì đó thu hút. Ngoài ra, cây bút của Vox cho rằng bằng cách xem người khác làm việc hiệu quả, chúng ta cũng sẽ cảm thấy bản thân làm việc hiệu quả.

Chính Schwanke cũng thừa nhận với trang BuzzFeed News: "Tôi nghĩ ngay cả khi ai đó quay lại cảnh họ chỉ ở nhà và chơi điện tử, tôi vẫn muốn biết họ nấu gì cho bữa trưa. Tôi thấy điều đó thật thú vị. Tôi nghĩ việc có được một cánh cổng để bước vào cuộc sống của người khác cũng thú vị".

Tháng 4-2005, nhà đồng sáng lập YouTube Jawed Karim đăng lên nền tảng mới ra mắt cách đó 2 tháng video "Tôi đi sở thú" - một vlog đời thường, bình dân sau này sẽ thành một trong những kiểu nội dung chủ đạo trên YouTube.

Trang chia sẻ video lớn nhất thế giới đã khiến nhiều người trở nên rất, rất nổi tiếng nhờ ghi lại mọi khoảnh khắc trong cuộc sống hằng ngày của họ và đăng lên mạng. Với TikTok, mọi thứ còn dễ dàng hơn.

Vlog đầu tiên trên YouTube năm 2005.

Phải mất nhiều thời gian, công sức và kỹ năng hơn (và cả tiền bạc) để tạo ra một video YouTube dài 15 phút với nội dung hay, trong khi một video vỏn vẹn một phút, không mất nhiều thời gian quay dựng trên TikTok có thể tiếp cận nhiều người xem hơn bởi người dùng chỉ việc vuốt và lướt. Với cách làm này, TikTok có thể tạo ra thêm nhiều người nổi tiếng mới mỗi ngày.

Chưa kể, TikTok còn khuyến khích làm theo trend (xu hướng) và cho phép người dùng sử dụng âm thanh của những video đã có trước đó, chỉ thay đổi về mặt hình ảnh. Tất cả tạo nên một mớ nội dung na ná nhau nhưng không bao giờ thiếu người xem!