Phóng to

Nhà văn Huỳnh Phan Anh

"Tôi nghĩ rằng sống còn chưa ra con người mà muốn trở thành nhà văn thì hơi khó. Anh phải là con người có giá trị thì những gì anh viết ra, người ta mới tin được. Tôi nghĩ trong khi chờ đợi làm nhà văn thì hãy làm người đã. Điều đó cũng có ích cho xã hội", nhà văn - dịch giả Huỳnh Phan Anh trò chuyện.

* Thưa ông, sau nhiều năm hoạt động trong lĩnh vực văn học ở VN cả trước và sau năm 1975, bây giờ, ông có một vị thế rất thuận lợi để nhìn nhận cả hai nền văn học Mỹ và VN dưới góc độ của một nhà văn sinh sống tại Mỹ...

- Trước hết, tôi xin khẳng định một điều là cho dù tôi có sống tại Mỹ một vài năm hay trong suốt phần còn lại của cuộc đời thì tôi cũng khó hội nhập được vào nước Mỹ! Tôi không bao giờ là một nhà văn lưu vong. Tôi là một nhà văn VN sinh sống tại Mỹ do hoàn cảnh riêng của gia đình. Tôi biết rằng có một vài người tại Mỹ tự bỏ tiền ra in tác phẩm của mình rồi tự xưng là nhà văn lưu vong... Nhưng tôi đã và vẫn sẽ là một người VN.

"Những tác phẩm văn chương mà cứ đâm sầm vào chính trị với những thiên kiến thì khó có thể có chỗ đứng trong độc giả.... Tôi vẫn nhớ lời nhà văn Boris Pasternak nói rằng "một nhà văn không thể xa rời tổ quốc mình". Nếu không nặng lòng với đất nước quê hương thì không thể nào hiểu được tâm trạng của những người cùng dòng máu..."

* Dù sao thì ông cũng có quan sát đời sống văn học của nước Mỹ chứ?

- Có, mặc dù không nhiều lắm. Do là một người từng dạy triết và dịch văn học nên tôi chú ý đến hai mảng này hơn cả.

Thị trường văn học dịch ở Mỹ vô cùng đa dạng; tôi có cảm tưởng bất cứ tác phẩm cổ kim đông tây nào họ cũng đều dịch hết, chẳng thiếu một cuốn nào. Có điều khiến tôi ngạc nhiên là nhiều người sống khá sung túc, đầy đủ tiện nghi, nhưng họ vẫn dịch văn học, một công việc mà rõ ràng là không hề được trả công cao.

Cách lý giải có lý nhất có lẽ cũng chính từ đặc điểm ấy: họ có nhiều tiền và khi đó, việc dịch văn học không phải nhằm mục đích sinh nhai nữa mà chỉ để làm phong phú thêm cho nền văn học Mỹ.

Trong khi đó triết học ở nước Mỹ khá nghèo nàn, hay nói cho đúng hơn là nước Mỹ thiếu một căn bản triết học. Bởi vậy sách triết ở Mỹ không phong phú cho lắm. Chỉ cần một tác giả nào đó, người Mỹ hay nước ngoài cũng vậy, tương đối độc đáo một chút, là có thể dễ dàng nổi tiếng.

* Trước đây, ông có nói đến con số cô đơn "1.000 bản" của mỗi tác phẩm in trên thị trường VN. Bây giờ, sau một thời gian biết về ngành xuất bản ở Mỹ, theo anh có cách nào để thoát khỏi cái tình trạng "cô đơn" kỳ cục đó không?

- Tôi nghĩ chủ yếu vẫn do cơ chế xuất bản ở ta mà thôi. Cái cơ chế này chỉ làm giàu cho mấy anh làm sách, còn tác giả viết hoặc dịch sách không bao giờ có thể giàu được.

Thực ra thì tôi biết không có cuốn nào tương đối đắt khách mà lại in dưới con số 2.000 bản đâu, nhưng tác giả thì bao giờ cũng chỉ được lĩnh nhuận bút theo con số 1.000 bản đó thôi.

Ở Pháp, nếu in được 50.000 bản trở lên thì người ta khoe nhắng cả lên, còn ở ta thì càng giấu đi được bao nhiêu càng tốt! Chính cái hiện trạng này dễ tạo ra ấn tượng rằng người VN không đọc sách, còn tác giả viết sách, dịch sách thì không sống nổi. Như cuốn Thế giới của Sophie tôi dịch trước đây, trên thế giới bán được hàng triệu bản, ở VN cũng chỉ đề in có 1.000 bản mà thôi. Hầu hết sách đều do đầu nậu làm, chỉ cần nhấc điện thoại lên điều đình 5 phút là xong...

* Ở nước ngoài, ông có theo dõi văn học trong nước hay không?

- Thành thực mà nói tôi đọc không nhiều. Đó là thiếu sót lớn nhất của tôi. Nhưng qua những gì tôi biết, tôi vẫn cảm thấy những cây bút trẻ đã thổi một luồng không khí mới vào đời sống văn học VN. Những người trẻ viết ít run tay và rất trong sáng. Tôi vẫn nhớ những tên tuổi như Phan Thị Vàng Anh, Châu Giang, Phan Triều Hải. Đọc Bảo Ninh tôi rất thích. Cuốn Nỗi buồn chiến tranh anh ấy viết như một công trình văn chương chứ không phải một sơ đồ tư tưởng.

* Hiện nay ông đang làm gì?

- Tôi im hơi lặng tiếng lo những việc của mình. Sống ở Mỹ nhưng tôi không là công cụ của ai, cũng không thỏa hiệp với ai. Tôi thỏa hiệp với mình còn chưa xong nữa là!

YÊN BA (Báo TN)

Học triết ở Đà Lạt từ 1961 đến 1964 rồi về Sài Gòn dạy triết, Huỳnh Phan Anh là một nhà giáo "đi lạc vào văn học" - như ông tự nhận với bạn bè. Cả trước và sau 1975, cái tên Huỳnh Phan Anh được nhiều người biết tới với tư cách là tác giả - phê bình, dịch giả. Các tác phẩm phê bình văn học của Huỳnh Phan Anh từng được nhiều người biết như Văn chương và kinh nghiệm, Đi tìm tác phẩm văn chương...; hay các tác phẩm dịch của ông như Tình yêu bên bờ vực thẳm, Chuông gọi hồn ai, Bãi hoang, Thời gian của một tiếng thở dài, Hò hẹn trên đồi, Tình cuồng, Thế giới của Sophie, Sa mạc, Thơ Paul Eluard, Thơ Victor Hugo... đã quen thuộc với nhiều người. Từ năm 2002, ông sang định cư tại Hoa Kỳ.