Dù đã chạy thử đoàn tàu nhưng đường sắt Cát Linh - Hà Đông vẫn dang dở, chưa hẹn ngày về đích - Ảnh: NAM TRẦN

Trước đó, Ban Dân nguyện Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chuyển đến Bộ Giao thông vận tải kiến nghị của cử tri TP Hà Nội đề nghị làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm của tổ chức, cá nhân có liên quan, xử lý nghiêm đối với các dự án kéo dài thời gian, đội vốn như dự án đường sắt và sớm đưa tuyến đường sắt này vào sử dụng, phục vụ nhu cầu đi lại của người dân.

Theo Bộ Giao thông vận tải, dự án đường sắt đô thị Hà Nội, tuyến Cát Linh - Hà Đông được đầu tư xây dựng bằng vốn vay ODA của Chính phủ Trung Quốc theo Hiệp định khung ký ngày 30-5-2008.

Dự án được thực hiện theo hình thức hợp đồng EPC, tổng thầu EPC do bên cho vay vốn chỉ định là Công ty hữu hạn Tập đoàn Cục 6 đường sắt Trung Quốc thực hiện. Tư vấn giám sát được tổ chức đấu thầu, đơn vị trúng thầu là Công ty TNHH giám sát xây dựng Viện nghiên cứu thiết kế công trình đường sắt Bắc Kinh.

Quá trình triển khai thực hiện dự án chậm, tăng tổng mức đầu tư do nhiều nguyên nhân bao gồm cả chủ quan và khách quan. Trong đó, 7 nguyên nhân chủ quan gồm:

Thiết kế cơ sở ban đầu còn sơ sài, chưa lường hết được quy mô, tính chất, công năng nên phải điều chỉnh tại bước thiết kế kỹ thuật;

Chờ bên cho vay phê duyệt hợp đồng, cấp hiệu lực cho hiệp định vay vốn bổ sung kéo dài;

Ngân hàng xuất nhập khẩu Trung Quốc là cơ quan quản lý, cung cấp nguồn vốn vay không thiết lập đại diện thường trú tại Việt Nam, ảnh hưởng đến hiệu quả điều hành cấp vốn thực hiện dự án;

Tập đoàn Cục 6 Đường sắt Trung Quốc (tổng thầu EPC) chưa có kinh nghiệm trong triển khai thực hiện dự án tổng thể theo hình thức hợp đồng EPC, đồng thời chưa thực hiện theo đúng cam kết về tiến độ, thiếu kinh nghiệm trong việc thiết kế;

Cách thức triển khai thực hiện dự án ở mỗi nước có sự khác biệt, đặc biệt là cách thức lập hồ sơ thiết kế, hồ sơ nghiệm thu thanh toán; trong khi đây là lần đầu tiên tổng thầu Trung Quốc thực hiện dự án tại Việt Nam, dẫn đến công tác quản lý điều hành của tổng thầu còn nhiều lúng túng và bất cập;

Công tác giải ngân của Hiệp định vay bổ sung gặp nhiều vướng mắc do các bên chưa thống nhất được ý kiến pháp lý (Hiệp định vay bổ sung được ký từ 11-5-2017 nhưng đến 28-12-2017 các bên mới thống nhất được ý kiến pháp lý và đến ngày 25-4-2018 mới thống nhất được 13 điều kiện cho lần giải ngân đầu tiên của dự án);

Các quy định và chế tài xử lý đối với họp đồng EPC còn chưa đầy đủ.

Bên cạnh đó là 5 nguyên nhân khách quan được Bộ Giao thông vận tải nêu:

Công tác giải phóng mặt bằng tại trung tâm TP Hà Nội rất chậm và phức tạp, không đáp ứng được yêu cầu của công tác khảo sát thiết kế kỹ thuật;

Do yếu tố khác biệt về quy định giữa hai quốc gia về các tiêu chuẩn kỹ thuật, quy trình, quy phạm trong bước thiết kế, thi công và dự toán gây khó khăn trong công tác điều hành, tổ chức thực hiện;

Hệ thống quy định của pháp luật hiện hành của Việt Nam về thực hiện hợp EPC chưa đầy đủ, đồng bộ, đặc biệt là quy định về tính trọn gói giữa các yếu tố kỹ thuật, tài chính, thủ tục, thẩm quyền phê duyệt điều chỉnh dự án;

Sự kiện Trung Quốc hạ đặt giàn khoan HD 981 trong thềm lục địa của Việt Nam đầu tháng 5-2014 ảnh hưởng trực tiếp đến thực hiện dự án (mất hơn 1 năm hạn chế các hoạt động xây dựng của tổng thầu);

Lạm phát trong giai đoạn thực hiện năm 2008 (chỉ số giá tiêu dùng CPI là 19,9%) và giai đoạn 2010-2011 (CPI lần lượt là 11,8% và 18,13%), tổng tỉ lệ lạm phát của riêng 3 năm này đã là 49,83%, ảnh hưởng lớn đến giá nhân công, vật tư, vật liệu xây dựng.

Về trách nhiệm của các bên liên quan, Bộ Giao thông vận tải nhận định: dự án chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư ngoài trách nhiệm chính thuộc phía tổng thầu thì chủ đầu tư (Bộ Giao thông vận tải), Ban Quản lý dự án đường sắt chịu trách nhiệm trong công tác quản lý điều hành dự án;

Tư vấn thiết kế bước lập dự án chịu trách nhiệm về chất lượng lập dự án đầu tư; chủ đầu tư của phần giải phóng mặt bằng là UBND TP Hà Nội chịu trách nhiệm về việc chậm trễ trong công tác này; Tư vấn giám sát chịu trách nhiệm trong công tác chỉ đạo thi công, quản lý tiến độ, chất lượng, giá thành xây đựng.

Đáng chú ý, Bộ Giao thông vận tải nhận định rằng thời gian qua, dù bộ này và các bên liên quan đã quyết liệt chỉ đạo nhưng dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông vẫn triển khai rất chậm, đến nay dự án vẫn chưa thể hoàn thành và có nguy cơ kéo dài, do một số nội dung tổng thầu không thực hiện theo chỉ đạo của Bộ Giao thông vận tải.

Bộ Giao thông vận tải cho biết các khó khăn vướng mắc của dự án đã được báo cáo Thủ tướng, Văn phòng Trung ương Đảng, Bộ Ngoại giao và Đại sứ quán Trung Quốc để hỗ trợ chỉ đạo và có các giải pháp giải quyết nhằm đưa dự án vào vận hành khai thác trong thời gian sớm nhất.

Bộ Giao thông vận tải cũng đã chỉ đạo Ban quản lý dự án đường sắt chủ động rà soát các điều khoản trong hợp đồng EPC, xác định rõ trách nhiệm của tổng thầu và các bên liên quan để xử lý, giải quyết các khiếu kiện trong trường hợp cần thiết phù hợp với điều kiện của hợp đồng EPC.

TTO - Bộ trưởng GT-VT Nguyễn Văn Thể cho biết tổng thầu Trung Quốc của các dự án đường sắt đô thị ở Hà Nội xây dựng thì tốt nhưng về vận hành thì chưa có nhiều kinh nghiệm.