Người Việt sắp cao lên?

TTCT - Đề án nâng cao thể lực và tầm vóc người Việt Nam vừa được “phổ biến và triển khai thực hiện” với kinh phí lên đến hơn 6.400 tỉ đồng, tức hơn 300 triệu USD.

Bằng một loạt can thiệp cấp cộng đồng, đề án đề ra chỉ tiêu đến năm 2020 chiều cao của nam giới 18 tuổi là 167cm và nữ giới là 156cm. Điểm qua y văn và những dữ liệu nghiên cứu được thu thập từ Việt Nam, có ba điều cần bàn thêm về những mục tiêu trên: chiều cao hiện nay, mục tiêu quá xa và vấn đề con số.

Thật ra, rất khó biết chiều cao hiện hành của người Việt là bao nhiêu vì thiếu những nghiên cứu quy mô và có hệ thống. Đo chiều cao chính xác có khi là một vấn đề nan giải. Những phụ nữ mang guốc cao gót và làm tóc, những đàn ông mang giày và đội nón... tất cả đều có thể làm nhiễu đến chiều cao thật của một cá nhân.

Nhưng nghiên cứu trong quần thể với hàng vạn người thì rất khó loại bỏ những yếu tố nhiễu đó.

Chúng tôi đã làm nghiên cứu ở Hà Nội [1] và TP.HCM [2], chọn trên 1.200 người ngẫu nhiên từ cộng đồng và đo chiều cao bằng máy DXA. Kết quả cho thấy ở TP.HCM, chiều cao trung bình của nam (15-30 tuổi) là 170cm và nữ là 156cm. Ở Hà Nội, chiều cao trung bình ở nam giới là 167cm và nữ là 155cm. Như vậy đối với cư dân TP.HCM và Hà Nội, chỉ tiêu năm 2020 có thể hay đã gần đạt mà không cần can thiệp.

Thông thường, cư dân nông thôn có chiều cao thấp hơn thành phố 1-2cm. Do đó, với những kết quả trên, có thể suy đoán rằng chiều cao trung bình của thanh niên vùng quê là 165-168cm ở nam giới và 153-154cm ở nữ giới.

Và với “tốc độ” tăng trưởng bình thường như ghi nhận trên thế giới, thì đến năm 2020 thanh niên Việt Nam cũng đạt chiều cao trung bình (đề án đề ra) mà không cần can thiệp.

Mục tiêu... quá xa

Có thể tóm tắt chỉ tiêu về chiều cao của đề án nâng cao thể lực và tầm vóc người Việt Nam qua bảng 1. Theo đề án, chiều cao của nam giới (tuổi 18) hiện nay là 163,7cm và nữ giới là 153cm.

Chưa rõ con số này có nguồn gốc từ đâu, nhưng có vẻ thấp hơn so với thực tế mà chúng tôi quan sát ở cư dân thành phố.

Tuy nhiên trong vòng bảy năm (từ nay đến năm 2020), đề án đề ra chỉ tiêu tăng chiều cao cho thanh niên tới 3,3cm (nam giới) và 3cm (nữ giới).

Nhưng từ năm 2020 đến 2030, chỉ tiêu tăng trưởng cho nam và nữ lại là 1,5cm. Rất khó hiểu tại sao có sự khác biệt về chỉ tiêu và dự đoán rằng chiều cao sẽ tăng trưởng chậm lại như thế?

Vấn đề là trong vòng bảy năm mà chiều cao tăng 3-3,3cm là quá nhanh và khó đạt. Nghiên cứu ở Thái Lan về sự biến đổi chiều cao từ năm 1940 đến 1990 cho thấy chiều cao của nam và nữ chỉ tăng 0,2-1,2cm mỗi thập niên [3].

Một nghiên cứu công phu ở Nhật từ năm 1900 đến 2000 cho thấy tính trung bình, cứ mỗi 10 năm chiều cao người Nhật tăng khoảng 1,3cm (ở nam giới) và 1,1cm (nữ giới) [4]. Những phân tích từ các nước châu Âu như Hà Lan, Đan Mạch, Thụy Sĩ, Đức, Thụy Điển, Na Uy... trong thời gian từ năm 1890 đến 1990 chiều cao chỉ tăng 1,0-1,5cm sau mỗi thập niên [5].

Tất cả dữ liệu trong y văn mà tôi vừa điểm qua trên đây cho thấy rõ ràng rằng chiều cao chỉ tăng 1-1,5cm trong 10 năm. Những kết quả thực tế này cho thấy mục tiêu của đề án đặt ra (trong vòng bảy năm chiều cao của nam giới sẽ tăng 3,3cm và nữ giới 3cm) là quá xa so với thực tế.

Bảng 1: Chỉ tiêu chiều cao cho người Việt Nam đến năm 2020 và 2030
Năm	Nam	Nữ
2013 (hiện hành)	163,7cm	153cm
2020	167cm	156cm
2030	168,5cm	157,5cm

Không chỉ là con số trung bình!

Thật ra, vấn đề của chỉ tiêu không phải là chiều cao trung bình mà là độ khác biệt xung quanh con số trung bình. Nếu chỉ quy định con số trung bình để đánh giá thành công của một chương trình can thiệp thì rất dễ bị lạm dụng. Để hiểu vấn đề, thử tưởng tượng có hai quần thể gồm 10 người được can thiệp tăng chiều cao bằng hai chương trình can thiệp.

Chương trình 1: 130, 135, 150, 160, 165, 166, 180, 184, 189, 210cm.

Chương trình 2: 167, 165, 167, 168, 167, 167, 167, 167, 168, 167cm.

Chương trình 1 chỉ can thiệp bốn người để đạt chiều cao thật cao, sáu người còn lại thì không can thiệp. Chiều cao trung bình đạt được của quần thể là 167cm.

Chương trình 2 can thiệp tất cả 10 thành viên và chiều cao dao động thấp giữa các cá nhân. Chiều cao trung bình cũng là 167cm.

Cả hai chương trình can thiệp đều đạt chỉ tiêu đề ra. Nhưng trong thực tế chỉ có chương trình 2 được xem là thành công, còn chương trình 1 là… ăn gian. Ví dụ đơn giản trên cho thấy để đánh giá sự thành công của một can thiệp, số trung bình không thể phản ánh đầy đủ. Do đó chỉ tiêu phải phản ánh hai khía cạnh liên quan đến cá nhân: chiều cao và độ tuổi.

Cho dù mục tiêu của đề án đặt ra đạt được vào năm 2020, điều đó hoàn toàn không có nghĩa tất cả nam thanh niên đều có chiều cao 167cm và nữ 156cm.

Trong thực tế, chiều cao của các cá nhân trong một quần thể rất khác nhau. Sự khác biệt giữa các cá nhân có thể đo lường bằng một chỉ số có tên là Độ lệch chuẩn. Nghiên cứu trên người Việt Nam của chúng tôi cho thấy độ lệch chuẩn về chiều cao khoảng 6cm.

Nếu chiều cao trung bình của tất cả thanh niên Việt Nam vào năm 2020 là 167cm và với độ lệch chuẩn là 6cm, có thể ước tính rằng có đến 12% nam thanh niên có chiều cao thấp hơn 160cm. Chiều cao thấp hơn 160cm ở nam có thể xem là “tương đối thấp”. Tương tự, nếu chiều cao trung bình của tất cả nữ thanh niên đạt chỉ tiêu 156cm, có thể ước tính rằng vẫn còn 16% nữ có chiều cao thấp hơn 150cm.

Do đó, vấn đề của chỉ tiêu không phải là con số trung bình, mà là chiều cao tối thiểu. Phải xác định chiều cao tối thiểu cần đạt được là bao nhiêu và chỉ tiêu đặt ra là bao nhiêu phần trăm dân số đạt chỉ tiêu tối thiểu đó.

Dĩ nhiên, không thể kỳ vọng 100% dân số đạt chiều cao tối thiểu, nhưng phần trăm đạt chỉ tiêu cần nên đặt ra như là một ngưỡng để đánh giá sự thành công (hay thất bại) của một biện pháp can thiệp.

Chẳng hạn, nếu xem chiều cao tối thiểu cần đạt được ở nam giới là 165cm và nữ giới là 150cm, thì chỉ tiêu đặt ra phải là [chỉ là ví dụ] 90% thanh niên trưởng thành có chiều cao trên số tối thiểu đó.

Vấn đề đặt ra kế tiếp là ngưỡng tối thiểu bao nhiêu? Trả lời câu hỏi này đòi hỏi phải có những nghiên cứu về mối tương quan giữa chiều cao và sức khỏe, từ đó xác định được ngưỡng tối thiểu để có sức khỏe tối ưu. Một chỉ tiêu cần phải đặt ra là độ tuổi đạt chiều cao tối đa - một chỉ số quan trọng về sức khỏe và tăng trưởng bình thường.

Y văn cho thấy tuổi đạt được chiều cao tối đa có thể dao động 12-30 tuổi. Nghiên cứu trong quá khứ cho thấy khoảng 50% cá nhân đạt chiều cao tối đa trong độ tuổi 13-16 và khoảng 40% cá nhân đạt chiều cao tối đa sau tuổi 16. Do đó, chỉ tiêu cần phải đặt ra là phần trăm thanh niên đạt chiều cao tối đa ở độ tuổi 13-16.

Những phân tích trên đây cho thấy đề án nâng cao thể lực và tầm vóc người Việt Nam đặt ra những mục tiêu vừa quá gần (vì thực tế một số địa phương có thể đã đạt) vừa quá xa (rất khó tăng chiều cao của một cộng đồng dân tộc từ 3-3,3cm trong bảy năm). Vấn đề phức tạp hơn lại không được nêu: độ tuổi nào và bao nhiêu người đạt được chiều cao tối thiểu để đảm bảo thể lực và sức khỏe tốt?

Chiều cao là một đặc tính nhân trắc được nhiều thế hệ suốt chiều dài lịch sử tiến hóa quan tâm. Có lẽ Francis Galton (nhà nhân chủng học người Anh và là em họ của Charles Darwin) là một trong những người đầu tiên quan tâm đến mối tương quan giữa chiều cao và trí thông minh. Vào thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, khi khoa học xã hội chưa có các phương tiện đo lường trí thông minh, Galton dựa vào chiều cao để làm một thước đo về trí thông minh.

Trong thế kỷ 20, giới khoa học xã hội phát triển chỉ số thông minh (IQ) và có khá nhiều nghiên cứu cho thấy quả thật chiều cao có liên quan với chỉ số thông minh. Tuy nhiên, mức độ tương quan giữa chiều cao và IQ thường không cao. Nhưng có lẽ vì mối tương quan này mà rất nhiều người muốn nâng chiều cao.

Ở nước ta, chiều cao đã trở thành một đề tài nghiên cứu “nóng”. Đã có ít nhất ba đề án lớn có cùng mục tiêu nâng tầm chiều cao của người Việt. Năm 2006, Viện Khoa học thể dục thể thao có đề án 444 tỉ đồng để nâng chiều cao người Việt mà lúc công bố đã khiến nhiều chuyên gia nghi ngờ về tính khả thi.

Những khác biệt về chiều cao giữa các cá nhân là do ảnh hưởng của gen. Nhiều nghiên cứu cho thấy 60-80% khác biệt về chiều cao giữa các cá nhân trong một quần thể là do các yếu tố di truyền quyết định, chỉ có 20-40% do các yếu tố môi trường. Dinh dưỡng là yếu tố môi trường chủ yếu có ảnh hưởng đến chiều cao.

Đầu năm ngoái, có một dự án được tính toán cần đến 600 tỉ đồng để giải mã gen người Việt, từ đây giúp nâng tầm chiều cao?! Đã có rất nhiều nghiên cứu quy mô trong năm năm qua và phát hiện khoảng 50 gen liên quan đến chiều cao, nhưng các gen này chỉ “giải thích” khoảng 5% sự khác biệt về chiều cao giữa các cá nhân. Do đó dù dự án có tìm ra gen liên quan đến chiều cao ở người Việt thì vẫn chưa thể can thiệp gen để tăng chiều cao được.

Tài liệu tham khảo: [1] Nguyen H, et al. Arch Osteoporosis 2009;4:9-15[2] Ho-Pham L, et al. BMC Musculoskel 2011;12:182. [3] Jordan, et al. J Epidemiol Community Health 2012; 66:75-80.[4] Kagawa, et al. Asia Pac J Clin Nutr 2011;20:180-189.[5] Malina R. Anthropological Review 2004;67:3-31.