Ông Cầm Văn Dung (phải) tham gia thành lập chính quyền cách mạng ở Sơn La - Ảnh tư liệu

Nhớ về cuộc vượt ngục tại nhà tù Hỏa Lò cách đây 69 năm, ông Lê Trọng Nghĩa, nguyên cục trưởng Cục Quân báo, người tham gia cuộc vượt ngục, cho biết ngoài sự chuẩn bị chu đáo của những tù nhân chính trị thì sự thành công của cuộc vượt ngục này còn có sự giúp đỡ rất tích cực của một người tù thường phạm, người này bị Tòa án Ðông Dương kết án khổ sai: ông Cầm Văn Dung.

Cuộc vượt ngục

Kể về cha mình, con út ông Cầm Văn Dung tên là Cầm Văn Kẻo, hiện đang sinh sống ở TP Sơn La, cho biết khi còn sống ông Cầm Văn Dung đã kể rất nhiều lần về cuộc vượt ngục này cũng như mối liên hệ giữa ông Cầm Văn Dung với một số nhà cách mạng trước đó.

“Bố tôi bị bắt vì bị cho là đã đầu độc công sứ Sơn La và bị kết án khổ sai. Bởi gia đình có tiền, và những người anh chị em trong gia đình bố tôi vẫn xuống Hỏa Lò thăm ông nên cuộc sống của ông trong tù khá thoải mái. Ông không bị cùm chân trong phòng giam mà được giao việc trông nom coi sóc các tù nhân khác. Thậm chí bố kể rằng khi ngủ ông còn có cả màn và không phải nằm trong buồng giam” - ông Cầm Kẻo kể.

Bởi nhận được sự tin tưởng của cai ngục nên ông Cầm Văn Dung được tự do đi lại trong nhà giam. Có lẽ vì điều này mà việc tiếp xúc giữa ông Dung và các tù chính trị đều rất dễ dàng.

... Ngày 9-3-1945 Nhật đảo chính Pháp, lính Nhật tiếp quản nhà tù Hỏa Lò. Lợi dụng việc những người tiếp quản mới chưa nắm rõ được toàn bộ nhà tù nên những người tù chính trị đã gặp gỡ và bàn nhau kế hoạch vượt ngục.

Một số người đã vào nhà kho lấy chăn màn, quần áo và một số vật dụng cần thiết cho cuộc đào tẩu. Nhưng một tuyến khác đã tính đến việc vượt tường rào nhà tù để thoát ra ngoài.

Việc ông Cầm Văn Dung cùng những người tù vượt ngục ngày 11-3-1945 được ông Lê Trọng Nghĩa kể lại như sau: “Tại trại giam ở nhà tù Hỏa Lò, các tù thường phạm thường được tự do hơn các tù chính trị. Ông Cầm Văn Dung có mối quan hệ từ trước đó với ông Trần Ðăng Ninh và rất có cảm tình với các tù chính trị bị giam ở nhà tù Hỏa Lò, nên ngay sau khi tôi đi gặp Cầm Văn Dung thì được ông Dung đồng ý kế hoạch vượt ngục và hỗ trợ tích cực cho kế hoạch vượt ngục này”.

Là người được giao đi gặp Cầm Văn Dung, một người có học, giỏi tiếng Hoa, tiếng Pháp và ghét Pháp, trong nhiều năm là thủ lĩnh của cánh thường phạm nhưng rất trọng anh em tù chính trị, nên ông Lê Trọng Nghĩa vẫn nhớ hình ảnh ông Dung lúc đó là một người rất có uy tín không chỉ với các tù thường phạm mà còn với cả những lính gác lính canh trong trại giam.

Sau khi gặp gỡ và bàn kế hoạch vượt ngục cùng các tù thường phạm với Cầm Văn Dung thì ông Dung đồng ý ngay. “Khi ấy cùng thống nhất xé chăn, quần áo rồi bện thành dây thừng để có thể vượt qua tường có hàng rào thép và mảnh thủy tinh cắm đầy trên tường. Chúng tôi đã bàn rất kỹ về việc lấy chăn trùm vào dây điện để không bị điện giật, trùm cả chăn lên bờ tường có cắm mảnh chai để không bị sứt chân”.

Sau khi thống nhất được chủ trương và cách làm, Cầm Văn Dung đã bàn thêm với một số tù thường phạm và danh sách những người vượt ngục được đưa ra. “Việc thực hiện đúng như kế hoạch, cứ một người tù chính trị thì một người tù thường phạm được ra. Tuy nhiên, bởi những tù thường phạm không có kỷ luật tranh nhau ra rất lộn xộn, do đó số người thoát ra ngoài không được nhiều” - ông Nghĩa kể.

Trong đêm 11-3, các ông Trần Ðăng Ninh, Vũ Kỳ, Lê Trọng Nghĩa, Vũ Tuân, Lê Tất Ðắc, Nguyễn Văn Kha, Châu Ký, Nguyễn Chương, Hoàng Minh Chính... đã thoát ra ngoài từ trại thường phạm để trèo tường ra ngoài mà sau này nhiều người gọi là “thăng thiên”.

Ngay sau khi trở về Sơn La, ông Cầm Văn Dung đã tham gia cướp chính quyền và trở thành chủ tịch ủy ban cách mạng lâm thời tỉnh Sơn La.

Ông Cầm Văn Sơ (đứng) và Cầm Văn Kẻo - hai cháu nội của “vua Thái” Cầm Văn Oai - Ảnh: H.Điệp

Gặp ông Văn Tiến Dũng

Không chỉ thống nhất về chủ trương cùng các tù chính trị có cuộc vượt ngục thành công mà khi còn ở trong tù, Cầm Văn Dung đã giúp đỡ được rất nhiều chiến sĩ cách mạng, trong đó có đại tướng Văn Tiến Dũng.

Kể về sự hi sinh và giúp đỡ của ông Cầm Văn Dung đối với mình, đại tướng Văn Tiến Dũng cho biết Cầm Văn Dung được tự do đi lại trong nhà giam và được ngủ ngoài hành lang chứ không phải ngủ trong ngục. Chính vì vậy ông Dung đã có điều kiện đi lại, giao tiếp và đưa thư giúp những người tù chính trị có thể liên lạc được với nhau.

Ðại tướng Văn Tiến Dũng đã thuật việc này như sau:

“... Ông Cầm Văn Dung bị thực dân Pháp kết án tù khổ sai vì tội đầu độc tên công sứ Sơn La, ông Dung bị giam ở nhà tù Hỏa Lò, Hà Nội.

Tháng 8-1944, sau khi tôi bị bắt trên đê sông Ðuống (Gia Lâm) thì bọn mật thám Pháp đưa về Sở Mật thám Hà Nội.

Ông Dung lúc đó được ở ngay đầu hành lang dọc xà lim giam giữ và bọn mật thám đến lấy cung những người bị bắt.

Ông Dung đã giúp đỡ các đồng chí Hoàng Văn Thụ, Trần Ðăng Ninh trong thời gian bị tra tấn rất tàn khốc trước khi bị kết án. Ông đã tranh thủ được các tên gác của sở mật thám bằng cách đãi ăn uống, tiền và đánh bài vào buổi tối khi bọn Pháp hết giờ về nhà.

Tôi bị giam giữ và bị địch tra tấn rất ác liệt hơn hai tháng, ngất đi tỉnh lại nhiều lần. Tôi không bao giờ quên sau những trận đòn gần như hết cỡ và phải bò về xà lim. Tối đến bọn Pháp về hết, người gác mở cửa thì ông Dung đưa nước, đưa quà vào cho tôi.

Và chính ông Dung cũng nói: “Sau này thắng lợi lại lên thăm Sơn La ăn cơm nếp”. Ðiều quan trọng là ông còn kiếm giấy, bút chì, chuyển hộ thư cho các đồng chí ở buồng giam khác để nhắn ra ngoài.

Sau đảo chính Nhật Pháp, tôi được Ðảng phân công thành lập chiến khu Hòa Ninh Thanh (Quang Trung), tôi được liên lạc của tổ chức Việt Minh Sơn La về báo cáo và xin ý kiến ở Nho Quan, Ninh Bình.

Tôi hỏi thăm ông Dung và viết thư cho ông tham gia gấp để chuẩn bị giành chính quyền ở tỉnh Sơn La...”.