Người thầy

Hình ảnh người thầy khai trí hiện lên trong hồi ức của học trò khi đã cập kề lên lão: “Đó là một cụ già nghiêm nghị mà dịu dàng, và dù môn đồ chỉ vài chục đứa nhóc lên sáu lên bảy, bao giờ thầy cũng mặc áo dài đen, đội khăn đóng và mang giày hạ, khiến bọn trẻ chúng tôi thấy phải tự khép mình vào khuôn phép ngay lập tức”.

Phóng to

Ảnh tư liệu

Bài học vỡ lòng thầy dạy con trẻ không phải là những chữ cái mà chính là bài học làm người bằng một bài văn vần nôm na có tên gọi Yêu ai?:

Trò đi học để yêu ai?
Thưa tôi đi học để yêu người gần xa
Gần là yêu mẹ yêu cha
Trước thì anh chị, sau ra họ hàng
Sau rồi tới kẻ lân bang
Tôi yêu, yêu hết kẻ sang người hèn
Bao nhiêu kẻ lạ cùng quen
Cùng nhau đã có mặt trên hoàn cầu
Là tôi yêu chẳng xiết đâu
Ấy tôi đi học chỉ cầu thế thôi.

Bài học đầu đời ở trường chính là tâm nguyện về lòng nhân ái. Phải biết yêu từ những người, những điều thân thương, gần gũi nhất rồi mới mong yêu đến những gì cao xa, rộng lớn hơn như quê hương, Tổ quốc. Đứng trước thông tin ngày càng nhiều về chiến tranh, bạo lực xảy ra trong quan hệ giữa con người với nhau, lòng nhân bị xâm thực và tình người chao đảo, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thiết tha mong mỏi: “Ước chi UNESCO cho dịch bài giáo khoa mộc mạc của thầy tôi ra mọi thứ tiếng để dạy trẻ con trên toàn thế giới”.

Trong bút ký “Rất nhiều ánh lửa”, tác giả có nói đến một đoạn đời dạy học của mình rất đáng nhớ trước năm 1975 tại Trường Quốc Học Huế. Giữa thời thế nhiễu nhương, loạn lạc, nhiều người tử tế chọn nghề thầy giáo không chỉ vì mưu sinh qua ngày, mà quan trọng hơn là giữ lấy thiên lương trong bản thân mình, ít nhiều giúp ích cho đời thông qua con đường giáo hóa. Bởi dù thế sự có biến cải đến đâu, những nhà giáo đúng nghĩa ở thời nào cũng được coi là hiện thân của văn hóa và đạo lý. Người thầy Hoàng Phủ Ngọc Tường nói như một lời nhắc nhở và nhắn nhủ kín đáo trong nỗi âu lo về số phận học trò: ”Dạy học chỉ là cách trình bày lại một số kiến thức cần nhớ, để các anh tự mình chọn lấy. Công việc của tôi chỉ có như thế. Các anh hoàn toàn tự

do để trách nhiệm lấy cuộc đời của mình. Không thể trông cậy vào bất cứ ai, kể cả thầy giáo, trong đó có tôi. Tôi sẽ không có trách nhiệm nào khác đối với các anh”.

Đọc lại đoạn này nhớ đến một câu nói nổi tiếng của nhà văn hóa Nguyễn Khắc Viện, đại ý: Chính kiến có thể thay đổi nhưng đạo lý thì không thể xa rời. Nhất là đạo lý người thầy.

Trong bài nhàn đàm “Thầy Đào Duy Từ”, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường tôn vinh tài năng quân sự và chính trị của danh nhân Đào Duy Từ, tên tuổi ông gắn liền với một công trình quân sự tên gọi “Lũy Thầy” ở Quảng Bình. Ông đúng là nhà quân sự giỏi, là người thầy tài đức của bậc đế vương muốn an dân trị quốc. Ông là trợ thủ đắc lực cho chúa

Sãi Nguyễn Phúc Nguyên mở mang cơ nghiệp xứ Đàng Trong. Tác giả viết về ông: ”Điều khiến cho mãi đến ngày nay chúng ta vẫn có lý do để giữ lòng ngưỡng mộ đối với ông chính là nhân cách kẻ sĩ của Đào Duy Từ. Kẻ sĩ đem tài ra giúp vua chúa trong sự nghiệp an dân, nhưng không bao giờ xu nịnh, luồn cúi trước quyền lực”.Và ông kết luận xác đáng: ”Người ta quên đi tước lộc của ông, quên đi cả tài năng quân sự của ông; chỉ nhớ đến ông như một bậc thầy của mọi người: thầy Đào Duy Từ”.

Thiên chức người thầy quả thật lớn lao, vai trò người thầy xứng đáng được tôn vinh. Nhưng nhà giáo cũng là con người, nhất là trong thời buổi kinh tế thị trường, cũng vui buồn, trăn trở, cũng cơm áo lo toan trong kiếp nhân sinh. Bởi vậy, hễ là người duy vật thì bên cạnh việc đề cao nhà giáo, phải cố gắng tạo điều kiện chính đáng cho họ yên tâm với nghề nghiệp của mình. Vả lại, ngay cả Karl Marx khi muốn cải biến quan hệ “giữa người với người là chó sói”, cũng từng nói phải thay đổi cho hoàn cảnh xã hội nhân đạo hơn. Đó cũng là đạo lý thiết thực đối với người thầy.