Một cảnh trong phim..

Lần đầu tiên mà One flew over cuckoo's nest (Bay trên tổ chim cúc cu) được trình chiếu là cách đây đã 40 năm, ngày 19-11-1975, tại New York và Los Angeles, với toàn bộ dàn diễn viên, đứng đầu là Jack Nicholson và Louise Fletcher, cùng đạo diễn người gốc Czech Milos Forman. 

Đêm ấy mãi mãi làm thay đổi cuộc đời của Forman cũng như Nicholson, người bây giờ đã trở thành một huyền thoại của điện ảnh thế giới, trong khi Bay trên tổ chim cúc cu cũng đã trở thành một bộ phim kinh điển của nhân loại.

Ngày hôm sau, bộ phim mới chính thức ra mắt ở Liên hoan phim Chicago, sau đó mới ra mắt ở các rạp chiếu và ngay lập tức, người ta nhận thấy một điều không thể ngờ được: khán giá xếp hàng lũ lượt trước các phòng vé, và số tiền thu được ở Mỹ và thế giới 112 triệu USD, một con số rất cao vào thời điểm đó. 

Một cuộc đương đầu giữa cái Thiện và cái Ác....

Từ tháng 1 đến tháng 3-1976, Bay trên tổ chim cúc cu gặt hái vô số các giải thưởng, trong đó có 6 Quả cầu vàng và 5 giải Oscar chính, điều chỉ xảy ra đúng 2 lần trong lịch sử điện ảnh, với It happened one night (1934) và Silence of the lambs (1991).

Lấy bối cảnh là một bệnh viện tâm thần ở Salem, Oregon và tựa đề được đặt theo một bài đồng dao của trẻ em da đỏ ở Mỹ, bộ phim xoay quanh những ngày tháng mà Randle Patrick McMurphy (Jack Nicholson đóng), tội phạm đang bị tạm giữ tại một trại cải tạo, được điều trị ở đây dưới sự quản lí bằng kỉ luật sắt của y tá Ratched (Louise Fletcher đóng), người có bề ngoài dịu dàng, nhưng cứng nhắc và máy móc đến mức mất hết cảm thông và tính người.

Louise Fletcher trong vai cô điều dưỡng Ratched, một nhân vật đại diện tiêu biểu cho cái ác...

McMurphy tưởng rằng, anh có thể sống thoải mái ở đây cho đến khi mãn hạn tù. Nhưng anh đã nhầm. Khi dần nhận ra quyền lực kinh khủng của Ratched, McMurphy tìm đủ mọi cách để thoát ra, nhưng không thể.

Ratched coi anh là một bệnh nhân nặng, một kẻ tâm thần chứ không phải là một con người và dùng kỉ luật, bạo hành, cũng như thuốc men để bẻ gãy ý chí của McMurphy.

Để chống lại, anh chơi với những bệnh nhân tâm thần, những người cũng chống lại Ratched và họ cùng âm mưu để thoát khỏi cái trại được rào kín này. Nhưng cuối cùng, những kế hoạch ấy bị bẻ gãy, khi một người trong nhóm tự tử trước những đòn tấn công tâm lí của Ratched.

McMurphy, trong cơn điên cuồng muốn trả thù Ratched, bóp cổ định giết cô ta, nhưng sau đó bị đội điều dưỡng khống chế, mổ thùy não như một cách để trừng phạt và vì thế, anh chỉ còn sống như một kẻ lờ đờ, không còn là một con người, mà tàn phế hoàn toàn về tư duy.

Không muốn bạn sống mà như không còn tồn tại, một người trong nhóm của McMurphy, một người da đỏ lực lưỡng, người đã được McMurphy thức tỉnh và khơi gợi đam mê sống sau một thời gian dài giả câm giả điếc để tránh sự soi mói của Ratched, giết chết McMurphy bằng một chiếc gối khi anh đang ngủ, sau đó phá trại và bỏ trốn. Phim kết thúc ở đó.

Những ai xem đi xem lại phim này nhiều lần sẽ luôn bị ám ảnh bởi nhịp điệu u ám của phim, nụ cười ngạo nghễ của Nicholson, khuôn mặt sắt đá và đôi mắt lạnh lùng của cô y tá Ratched.

Ám ảnh bởi cảnh sống khốn khổ của những người tâm thần trong trại, những người đáng lẽ ra phải được chữa trị bằng tình thương của con người, sự tận tụy của những người mặc blouse trắng, thay vào đó là sự tàn bạo và không còn nhân tính mà Ratched và đội ngũ điều dưỡng ở đó là điển hình.

Phim đề cao nhân bản, sự tự do, ý chí phản kháng trước bạo tàn. McMurphy tiêu biểu cho sự chống đối mọi đè nén và cuối cùng phải trả giá bằng cái chết, nhưng cái chết ấy không hề vô ích, khi Ratched sau đó mất dần quyền lực.

Và Bromden, anh chàng da đỏ to xác, đã chạy trốn được sau khi được McMurphy tiếp cận, biến đổi thành một người tốt hơn và ý chí tự do được thúc đẩy.

Jack Nicholson trở thành ngôi sao sau Bay trên tổ chim cúc cu

Viện phim Mỹ (AFI) xếp Bay trên tổ chim cúc cu là một trong những phim hay nhất của thế kỉ 20, trong khi nhân vật Ratched xếp thứ 5 trong danh sách các vai phản diện đạt nhất. Milos Forman cũng trở thành một đạo diễn huyền thoại của Hollywood với những Ragtime, Amadeus hay Valmont, còn Jack Nicholson thì trở thành một trong số những diễn viên Mỹ được khán giả điện ảnh hâm mộ nhất. 

Sau Bay trên tổ chim cúc cu, Jack Nicholson còn để lại dấu ấn qua các vai diễn khác như vai viên đại tá Nathan Jessup trong A few goodman (1991), As good as it gets (1997) và About Schmidt (2002).