Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử lậu ngày càng tăng. Ảnh: D.L

Theo báo cáo của Bộ Y tế, tỉ lệ hút thuốc lá điện tử trên 15 tuổi tăng từ 0,2% năm 2015 lên 3,6% năm 2020, đặc biệt tập trung ở nhóm tuổi 15 - 24 tuổi ở mức 7,3%. Ở nhóm học sinh từ 13-15 tuổi, tỉ lệ sử dụng thuốc lá điện tử là 3,5%, trong đó học sinh nam là 4,3%, học sinh nữ là 2,8%.

Thuốc lá điện tử đặt ra nhiều thách thức

Chia sẻ tại hội thảo về phòng chống tác hại thuốc lá gần đây, thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho hay hiện nay sản phẩm thuốc lá lậu được quảng bá và thu hút giới trẻ bằng nhiều hình thức, thông qua nhiều kênh thông tin.

"Thanh thiếu niên có thể dễ dàng mua các sản phẩm thuốc lá mới không rõ nguồn gốc xuất xứ thông qua các trang mạng xã hội và internet. Việc nâng cao nhận thức của giới trẻ và quản lý thuốc lá điện tử đang gặp nhiều thách thức", ông Thuấn nhận định.

Về vấn đề quản lý thuốc lá điện tử hiện nay, bà Trần Thị Trang - phó vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết việc quản lý, xử phạt còn nhiều khó khăn do Luật phòng chống tác hại thuốc lá ban hành năm 2012 chưa có quy định rõ về mặt hàng này. Các đơn vị vẫn đang trong thời gian thảo luận dự thảo luật sửa đổi.

"Hiện nay, nhóm thuốc lá thế hệ mới này đang được xếp vào các loại thuốc lá lậu, chưa được cấp phép kinh doanh. Vì vậy, khi bán các sản phẩm này trên thị trường thì đã vi phạm pháp luật về phòng, chống buôn lậu. Bên cạnh đó, nếu trà trộn thêm các loại chất cấm, ma túy thì vi phạm luật về phòng, chống ma túy", bà Trang thông tin.

Cần biện pháp phù hợp

Trong năm 2022, lực lượng Quản lý thị trường đã kiểm tra, xử lý các vụ việc về buôn bán, vận chuyển, tàng trữ trái phép thuốc lá điếu, thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng với số vụ kiểm tra trên 780 vụ, số vụ xử lý trên 430 vụ.

Riêng đối với thuốc lá thế hệ mới đã tịch thu, xử lý trên 3.000 đơn vị gồm máy vape, cây hút, điếu hút, chai tinh dầu các loại sử dụng cho thuốc lá thế hệ mới nhập lậu.

Đại diện Tổng Cục Quản lý thị trường (Bộ Công thương) cũng cho rằng hiện nay các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới chỉ bị xử lý như hành vi kinh doanh hàng lậu nói chung.

"Bộ Công Thương chỉ đạo các cơ quan quản lý nhà nước về lĩnh vực sản xuất, kinh doanh thuốc lá sớm hoàn thiện, báo cáo Chính phủ sớm ban hành quy định về quản lý thuốc lá nói chung và quản lý đối với "thuốc lá thế hệ mới".

Trong đó cần nêu rõ một số nội dung định nghĩa về thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử và các nội dung liên quan. Đặc biệt về cảnh báo sức khoẻ của sản phẩm này; nội dung về tiêu chuẩn, quy chuẩn lưu thông trên thị trường; quy định về quản lý việc sản xuất, đầu tư, mua bán, nguyên liệu; việc quảng cáo sản phẩm, hàng hoá", đại diện Tổng Cục Quản lý thị trường nêu rõ.

Về những biện pháp phòng, chống tác hại của thuốc lá điện tử, bà Trang cũng kiến nghị việc đầu tiên cần làm là giảm cách tiếp cận các sản phẩm này đối với giới trẻ.

Ngoài ra, chúng tôi cũng cho rằng cần áp dụng cấm bán các sản phẩm thuốc lá điện tử tại khu vực cổng trường học để học sinh, sinh viên không dễ dàng mua bán và sử dụng. Công tác phòng, chống buôn lậu cũng cần được tăng cường trong thời gian tới.

Theo ông Lê Đại Hải, phó vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp: "Qua nghiên cứu Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, các cơ quan có liên quan, đặc biệt là Bộ Công thương có thể phối hợp với các cơ quan liên quan để nghiên cứu, bổ sung nội dung về quản lý thuốc lá thế hệ mới vào trong Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 67 về kinh doanh thuốc lá, đáp ứng nhu cầu quản lý", ông Hải đề nghị.

Tại hội thảo về vấn đề này, khi nói về sự quan ngại khi nhiều đối tượng sử dụng thuốc lá điện tử làm "vỏ bọc" để sử dụng ma túy, ông Hải cho rằng cần xác định rõ đối tượng cần cấm. Nếu thuốc lá điện tử có chứa ma túy thì không còn gọi là thuốc lá, mà đó là ma túy. Đã là ma túy thì cấm là điều không cần bàn cãi.

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cũng nhấn mạnh cần sớm cảnh báo xã hội, đừng đế đến khi giới trẻ nghiện thì việc cấm hay quản lý đã không còn tác dụng. Thứ trưởng Thuấn cho rằng cần có chính sách quản lý nhằm giảm thiểu tác hại của thuốc lá điện tử đối với sức khỏe nhân dân.

Trong đó đề nghị Vụ Pháp chế rà soát, lấy ý kiến của các bên liên quan để có chính sách quản lý phù hợp.

Các yếu tố cần tham khảo cho chính sách quản lý bao gồm nguy cơ gia tăng sử dụng trong giới trẻ và và khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), nhận diện các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, kinh nghiệm quốc tế về quản lý các sản phẩm này, thực trạng sử dụng tại Việt Nam và một số vấn đề pháp lý cần quan tâm trong việc đề xuất cơ chế quản lý thuốc lá thế hệ mới.

Bài học ngăn chặn thuốc lá điện tử từ các nước

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện có khoảng 79/111 quốc gia đặt TLĐT dưới sự kiểm soát của luật quản lý thuốc lá ở nước sở tại. Với thuốc lá làm nóng, con số này là 184/193 quốc gia.