Nga và vụ scandal Wildberries: Tình, tiền, quyền

Mua sắm trực tuyến đã trở thành ngành công nghiệp lớn ở Nga 5 năm qua. Sau khởi đầu chậm chạp, các thị trường trực tuyến đang phát triển mạnh mẽ với các điểm nhận hàng xuất hiện khắp đất nước, cả ở những ngôi làng nhỏ xa xôi nhất. Nhưng công ty dẫn đầu thị trường này Wildberries đã lên trang nhất báo chí Nga mấy tuần qua vì lý do hoàn toàn khác.

Trở lại thập niên 1990?

Một số báo Nga đã đặt câu hỏi như trên sau vụ nổ súng cách Điện Kremlin chỉ 5 phút đi bộ ngày 18-9, khiến 2 người chết và 7 bị thương. Vụ việc xảy ra chỉ hai tháng sau khi bà Tatyana Bakalchuk (Kim), người sáng lập và CEO của Wildberries, tuyên bố ly hôn trong bối cảnh Wildberries và công ty quảng cáo Russ Group đang sáp nhập, thương vụ mà chồng bà, ông Vladislav Bakalchuk, phản đối.

Dù hơn ba tuần đã trôi qua kể từ thảm kịch, nhiều tình tiết vẫn chưa được biết hết. Người ta chỉ biết đứng đầu hai phe là vợ chồng nhà Bakalchuk, và vụ tranh chấp công ty là một phần của bi kịch gia đình.

Người đầu tiên thông tin về vụ nổ súng là Tatyana (bà yêu cầu từ nay không gọi bà theo họ chồng nữa, mà đơn giản là Tatyana Kim). Theo bà, đã có một "âm mưu chiếm giữ các văn phòng Wildberries ở Matxcơva" do người chồng cũ Vladislav, cùng một số cựu quản lý cấp cao khác, những người mới vài tháng trước còn quản lý công ty cùng Tatyana, chỉ huy. 

Ngược lại, các luật sư của Vladislav nói chồng của bà Tatyana - người đồng sáng lập công ty - là nạn nhân bị khiêu khích, vì ông bị tấn công khi đến văn phòng dự cuộc họp đã hẹn trước, cụ thể là để đàm phán chuyện chậm trả lương cho nhân viên Wildberries.

Sau đó, một đại diện của Wildberries giải thích: ông Vladislav không có quyền vào văn phòng, vì ông "không làm việc cho công ty" và "với tư cách chủ sở hữu 1%, ông ta chỉ có quyền yêu cầu tài liệu". Người đại diện này cũng khẳng định phía Vladislav đã nổ súng trước. Điều tra vẫn đang diễn ra.

Trả lời cổng thông tin Meduza.io về việc "chẳng lẽ việc làm ăn ở Nga đang trở lại thời kỳ thập kỷ 1990 hoang dã?", Sergei Stankevich, cộng sự thân cận của Boris Yeltsin, đáp: "Thời Yeltsin, những chuyện như vậy là thường tình". 

Nhưng trong bối cảnh câu chuyện Wildberries, ông này cho rằng "có những sắc thái khác, do thời đại không như trước nữa. Giờ đây không doanh nghiệp trị giá tỉ đô nào có thể đứng ngoài chính trị".

Tình, tiền và quyền lực

Tatyana Kim là hình mẫu trên các tạp chí giải trí Nga đã 5 năm qua. Sinh ra ở Nga trong một gia đình Koryo-saram (người gốc Triều Tiên ở Liên Xô cũ), lúc đầu bà làm giáo viên tiếng Anh ở trường trung học. Đầu những năm 2000, bà gặp người chồng tương lai Vladislav Bakalchuk, bấy giờ làm nghề bán thiết bị điện tử. Năm 2002, ông Vladislav lập hãng cung cấp dịch vụ Internet UTech.

Năm 2004, đứa con đầu lòng của gia đình Bakalchuk chào đời. Đó cũng là năm thương hiệu Wildberries, ý tưởng của Tatyana, xuất hiện. Lúc đầu, họ bán lại quần áo từ các catalog của Đức Otto và Quelle qua trang web của họ và tự làm công việc giao hàng. Lợi thế cạnh tranh ban đầu của Wildberries là không yêu cầu trả trước và chỉ nhận khoản hoa hồng nhỏ.

Một năm sau, nhà Bakalchuk đã có thể thuê một nhóm lao động và mướn nhà kho ở khu vực Matxcơva. Những năm khủng hoảng 2008-2009, gia đình đã được Sergei Anufriev, nhân viên của câu lạc bộ thể hình nơi Vladislav tập, giúp đỡ qua các khoản đầu tư mạo hiểm. Chính Anufriev đề nghị họ mua một lô hàng lớn của thương hiệu Adidas sau khi một khách hàng khác trả lại hàng.

Wildberries bắt đầu bán hàng hiệu với mức giảm giá 40-50% so với cửa hàng chính thức. Đồ Adidas là sản phẩm chính của họ suốt hai năm, rồi các thương hiệu khác cũng dần tìm đến. Vladislav bán công ty riêng của ông, đầu tư toàn bộ số tiền vào Wildberries. Trong 10 năm, Wildberries phát triển thành nhà bán lẻ trực tuyến lớn nhất ở Nga, giống như Amazon ở Mỹ.

Năm 2019, Tatyana, chủ sở hữu 99% cổ phần Wildberries, trở thành người phụ nữ giàu nhất nước Nga. Forbes ước tính tài sản của bà khoảng 7,4 tỉ USD. 

Chồng bà sở hữu 1% tượng trưng, nhưng trong mọi cuộc phỏng vấn, công ty được coi là doanh nghiệp gia đình của hai người: Vladislav phụ trách quản trị, còn Tatyana "nắm giữ phần hồn và phát triển tầm nhìn". Trong thời gian này, họ có với nhau 7 người con. Cùng năm 2019, Wildberries lọt vào top 10 cửa hàng trực tuyến lớn nhất thế giới.

Nhà bình luận chính trị Nga Mikhail Zygar trả lời báo Đức Der Spiegel nói những người quen biết nhà Bakalchuk tiết lộ công ty đã lớn đến mức nhiều năm qua, nó trở thành "mục tiêu yêu thích" của đủ loại người, kể cả các cơ quan thực thi pháp luật Nga. 

Vấn đề nghiêm trọng với Wildberries bắt đầu vào tháng 1-2024, khi một nhà kho lớn gần St. Petersburg bị thiêu rụi. Nhà chức trách quyết định lấy vụ cháy "làm cớ để thanh tra".

Làm ăn phải có "mái nhà"

Trong những tình huống như vậy, các doanh nhân Nga luôn hành động giống nhau: đi tìm "mái nhà". Bà Tatyana tìm thấy "mái nhà" ở Suleiman Kerimov, nhà tài phiệt Nga trong danh sách top 20 của Forbes. 

Kerimov sở hữu một công ty luyện kim lớn và có quan hệ chặt chẽ với Kremlin. Ông là người Dagestan (Bắc Kavkaz) và thành viên của Hội đồng Liên bang (tức Thượng viện Nga).

Cùng lúc, rộ lên tin đồn Tatyana ngoại tình với Levan Mirzoyan, lãnh đạo công ty quảng cáo ngoài trời lớn nhất nước, Russ Outdoor. Chủ sở hữu thực sự của công ty này chính là Kerimov, và Robert, anh trai Levan Mirzoyan, là giám đốc điều hành. 

Theo Forbes, xung đột nhà Bakalchuk nổ ra do Tatyana lo ngại sẽ gặp khó khăn với cơ quan thực thi pháp luật do vụ cháy nhà kho. Đại diện của Russ được cho là đã đề nghị giúp giải quyết vấn đề "ở mức cao nhất để đổi lấy một phần doanh nghiệp". Theo một phiên bản khác, Tatyana "đã yêu, và tình yêu của bà có liên quan đến Russ".

Ngày 30-7, Tatyana tuyên bố chính thức đệ đơn ly hôn. Một tháng trước, bà tuyên bố sáp nhập Wildberries vào Russ, trong đó bà chỉ nhận 65% cổ phần công ty mới và chia 35% cho các đối tác. 

Truyền thông Nga bình luận thỏa thuận Wildberries-Russ là "rất kỳ lạ": Wildberries lớn hơn Russ 20 lần, với doanh thu năm ngoái gần 540 tỉ rúp, so với chỉ 28 tỉ rúp của đối tác. Mọi người đều rõ đây là khoản tiền trả cho "mái nhà". 

Tờ báo doanh thương Nga The Bell cho rằng vụ sáp nhập có thể là một phần trong quá trình phân phối lại tài sản thời chiến của Nga, vốn "mang lại lợi ích cho các doanh nhân có liên quan đến Kremlin".

Vladislav thừa nhận ông đã mất không chỉ vợ, mà cả tiền, và bị loại khỏi công ty mình từng lãnh đạo. Truyền thông Nga viết rằng nhờ sáp nhập, một nền tảng giao dịch kỹ thuật số sẽ được tạo ra, trở thành đối thủ cạnh tranh với Amazon của Mỹ và Alibaba của Trung Quốc.

Trên cơ sở đó, một hệ thống thanh toán sẽ được thiết lập giúp thanh toán toàn cầu bằng đồng rúp. Cổng thông tin vc.ru viết, thỏa thuận "đã được (Tổng thống) Vladimir Putin chấp thuận".

Đó có thể là lý do khiến Vladislav cũng tìm đến một "mái nhà" cho mình: người "bạn cũ", nhà lãnh đạo Chechnya, Ramzan Kadyrov. Ngày 23-7, Kadyrov công bố đoạn video về cuộc trò chuyện của ông với Vladislav, trong đó ông chỉ trích những người đứng sau thỏa thuận sáp nhập công ty, và ủng hộ Vladislav. Ông Kadyrov còn chỉ trích những kẻ "phá hoại một gia đình có bảy đứa con", tuyên bố "sẽ làm tất cả để đưa Tatyana trở về và bảo vệ việc làm ăn hợp pháp", đồng thời gọi việc sáp nhập Wildberries-Russ là "thâu tóm kiểu tấn công" do anh em Mirzoyan đứng sau.

Ông Kadyrov cũng nói đã ra lệnh cho cánh tay phải của mình, người đứng đầu cánh quân Chechnya trong Vệ binh quốc gia Nga Adam Delimkhanov, "nghiên cứu tình hình" xung quanh việc sáp nhập. 

Không biết ông Delimkhanov "nghiên cứu tình hình" thế nào, mà cuộc đấu súng ngày 18-9 đã nổ ra. Theo báo chí, Vladislav và một nhóm người Chechnya đã tìm cách đột nhập vào trụ sở Wildberries ở trung tâm thương mại Romanov Dvor đối diện Điện Kremlin. 

Tuy nhiên, họ bị những người Inghush (dân tộc thiểu số ở Bắc Kavkaz) ngăn chặn. Điều thú vị là có rất nhiều vận động viên ở cả hai bên: các cựu đô vật chuyên nghiệp và võ sĩ tổng hợp. 

Ngoài ra, còn có cả giới chức thực thi pháp luật, Vệ binh quốc gia hoặc Bộ Nội vụ. Không rõ ai nổ súng trước, nhưng 7 người bị thương và 2 bảo vệ người Ingush thiệt mạng. Một số người tham gia vụ nổ súng đã bị giam giữ. 

Theo báo chí, Vladislav bị buộc tội giết người và âm mưu sát hại các nhân viên thực thi pháp luật. Mặc dù vậy, ông và một số người tham gia đã sớm được tại ngoại. Điều này cho thấy "mái nhà" hoạt động như thế nào ở nước Nga hiện đại, Mikhail Zygar bình luận. ■