TS. Nguyễn Thành Sơn trình bày tại tọa đàm

Tọa đàm do Trung tâm Thiên nhiên và Con người (Pan Nature) tổ chức.

Theo TS. Nguyễn Thành Sơn - nguyên Giám đốc Ban quản lý Dự án than Đồng bằng sông Hồng - TKV, qua đánh giá sơ bộ hiện nhà máy alumin Tân Rai có khoảng 1.000 lao động. Điều này cho thấy trình độ tự động hóa ở đây rất thấp.

Đội giá gói thầu tư vấn

Lý do, theo nguyên lý nhà máy alumina có công suất 630.000 tấn/năm và có mức độ tự động hóa thấp nhất cũng chỉ cần 3,15 triệu giờ công/năm. Nếu thời gian làm việc 300 ngày/năm, 3 ca/ngày và 8 giờ/ca, tổng nhu cầu lao động cần có mặt tối đa 438 người.

Trong khi đó, ở Tân Rai nhu cầu lao động lớn hơn nhiều lần, chứng tỏ trình độ công nghệ của nhà thầu và mức độ cơ giới hóa, tự động hóa của dự án rất thấp.

Đặc biệt, theo ông Nguyễn Thành Sơn, chủ đầu tư bị “sập bẫy” đấu thầu giá rẻ. Theo Luật Đấu thầu của VN, ngay cả khi chọn thầu, chủ đầu tư phải soạn thảo đầu bài, hồ sơ mời thầu và phải được cấp thẩm quyền phê duyệt.

Thường phải thuê tư vấn từ làm hồ sơ mời thầu, đánh giá hồ sơ. Nhưng Tân Rai và Nhân Cơ TKV tự làm hết.

Thông thường, các gói thầu tư vấn chỉ chiếm 5% tổng giá trị gói thầu, tương đương khoảng 695 tỉ. Nhưng tháng 5-2014, phí tư vấn quản lý dự án được TKV công bố lên tới gần 800 tỉ. Trong giải trình của TKV, tại sao vốn đầu tư dự án Tân Rai tăng, có tăng chi phí quản lý dự án, tư vấn.

“Điều này có nghĩa TKV tưởng làm lấy sẽ rẻ, nhưng cuối cùng lại không rẻ” - ông Sơn nói. Lý do đơn giản, ông Sơn nêu ở VN chưa có đơn vị nào có kinh nghiệm làm nhà máy alumin cả.

Ngoài ra, theo ông Sơn, TKV mắc cả “bẫy của nhà thầu”. Về nguyên tắc, hồ sơ mời thầu, bao giờ cũng nêu phạm vi khối lượng, giá trị chất lượng công việc và tiến độ thực hiện, xác định các sai lệch...

Sản xuất đủ 660.000 tấn, lỗ 37,4 triệu USD.

Theo phụ lục trong Hợp đồng EPC số 1/TKV-CHALIECO ký giữa TKV và nhà thầu Chalieco ngày 14-7-2008 của dự án Tân Rai, ông Sơn nêu cam kết của nhà thầu chỉ có 630.000 tấn/năm, giảm 20.000 tấn/năm so với công bố của TKV.

Mà giá trị 20.000 tấn/năm nhân với suất đầu tư bình quân khoảng 1.000 USD/tấn công suất thì mức thiệt hại của VN lên tới 20 triệu USD. Doanh thu giảm hàng năm sẽ khoảng 5 triệu USD/năm.

Lấy 4 sai lệch chính, ông Sơn cho biết dự án Tân Rai “thiệt hại” khoảng 343 triệu USD. Số tiền này, theo ông Sơn, đáng ra phải cộng vào giá nhà thầu Chalico đưa ra để so sánh với nhà thầu khác.

Nên giá VN trả cho nhà thầu Trung Quốc có thể nói đã mua đắt hơn giá trị thật 343 triệu USD. “TKV sập bẫy giá rẻ” - ông Sơn kết luận.

Mới đây, TKV tự hào nêu dự án bôxít Tây Nguyên sản xuất đến đâu tiêu thụ đến đó. Vậy 2015 dự án bôxít lỗ bao nhiêu?

Phân tích trên chính số liệu của TKV, ông Nguyễn Thành Sơn nêu kế hoạch năm 2015 được TKV công bố cả Tân Rai và Nhân Cơ sẽ sản xuất được 660.000 tấn, tổng doanh thu trên 4900 tỷ.

Như vậy giá bán sẽ khoảng 7,4 triệu đồng/tấn, tức 346 USD/tấn. Cứ cho chi phí từ 2013 không tăng, chỉ cộng thêm chi phí vận tải, khấu hao thì giá thành phải là 8,6 triệu/tấn, tức khoảng 403 USD/tấn. Vậy lỗ 56,7 USD/tấn.

Nếu công suất đạt thấp hơn thì lỗ sẽ lớn hơn. Như vậy, tổng lỗ 2015 nếu sản xuất đủ 660.000 tấn sẽ lỗ khoảng 37,4 triệu USD.

Ông Nguyễn Văn Ban, nguyên trưởng ban Alumin, Tổng công ty Khoáng sản VN thì cho rằng khi Trung Quốc bỏ thầu, giá rất thấp. Nhưng sau khi bỏ thầu xong, VN chọn thì khi làm việc để ký EPC, giá hợp đồng lại tăng lên.

Theo ông Đoàn Văn Kiển, nguyên Chủ tịch TKV lúc đó giải thích thì phía Trung Quốc nêu giá bỏ thầu trên chưa tính đến thiết bị dự phòng. “Đây mới là bẫy” - ông Ban nói.