Ngày 12-5 tại Paris, bức Thiếu nữ uống trà (hình trên) được nhà Auction.fr bán thành công. Nhưng ngay sau đó báo chí tại Việt Nam chứng minh đó là bức giả, bức dưới mới đúng của danh họa Vũ Cao Đàm. Người mua buộc nhà đấu giá trả lại tiền. Sở dĩ làm được điều này nhanh chóng là vì bức thật có "đường đi nước bước", lai lịch rất rõ ràng.

 Vậy làm sao để khắc phục, nhất là với những người mới nhập cuộc?

Nhiều phân tích về giá bán của những sản phẩm do con người tạo ra cho thấy tranh vẽ luôn thuộc diện đắt và xa xỉ bậc nhất. Một bức tranh đắt tiền hơn một máy bay, một du thuyền, một tòa lâu đài… là chuyện thường thấy.

Tuy mỹ thuật Việt Nam chưa có nhiều tác phẩm giá thật cao, nhưng đắt tiền hơn một xe hơi, một ngôi nhà… vài tỉ đồng cũng đã phổ biến.

Thế nhưng, khi mua một chiếc xe gắn máy cũ vài triệu đồng người ta sẵn sàng ra cơ quan chức năng để làm giấy tờ, công chứng, trong khi một tác phẩm mỹ thuật vài chục triệu đồng, thậm chí vài trăm triệu, chỉ có niềm tin và sự dấm dúi, thật là vô lý.

Nhìn ở cấp độ vĩ mô thì Việt Nam đang cần thêm một số tổ chức, công cụ căn bản để đáp ứng cho việc hình thành thị trường thực thụ. Đó là các tổ chức thẩm định, bản quyền, đấu giá, bảo hiểm, ngân hàng… để tiến hành “tái khai sinh” rồi làm hồ sơ cho các tác phẩm đang trôi nổi trong đời sống.

Mỹ thuật hiện đại Việt Nam gần như nằm trộn trong thế kỷ 20, phương pháp khối phổ gia tốc (AMS) như hiện nay có thể xác định hàm lượng carbon-14 với sai số chỉ khoảng vài năm, giá thành cũng không đắt nếu so với giá một tác phẩm (từ 500 đến 1.000 USD cho 1 đến 5 mẫu thử). Nếu tự tin vào các phẩm mình đang sở hữu, việc trích mẫu gởi đi thử là việc nên làm ngay.

Tranh giả - tranh nhái xuất hiện một cách phổ biến thì giấy chứng nhận, thậm chí hợp đồng mua bán làm giả có gì khó. Thế nhưng, việc tối thiểu mà người mua phải có là giấy chứng nhận và hợp đồng mua bán, trong đó có thể nói rõ ai là người sẽ đóng thuế.

Sơn mài “Thúy Kiều và Kim Trọng” được cho là cỦA Nguyễn Tư Nghiêm trong triển lãm Những bức tranh trở về từ châu Âu tại TP.HCM - Ảnh: HỮU KHOA

Trường hợp ông Vũ Xuân Chung trong triển lãm Những bức tranh trở về từ châu Âu tại TP.HCM vừa rồi là một ví dụ. Xét cho cùng thì những giấy chứng nhận kia chưa có ý nghĩa gì nhiều so với xuất xứ, lịch sử, chất lượng của tác phẩm, nhưng ít ra nó là công cụ đủ để ông Chung chống chế lại tình trạng bất lợi đang xảy đến với triển lãm của mình.

Nguyên tắc bất di bất dịch của việc mua bán nghệ thuật là không rõ ràng xuất xứ hoặc đường đi nước của tác phẩm thì không mua. Nếu tác phẩm đã in sách báo, hoặc đã qua tay 3 - 4 người sở hữu thì dấu vết lưu giữ phải được mô tả lại.

Thường không thể có tác phẩm bậc thầy từ trên trời rơi xuống; còn nếu có, việc đầu tiên phải xác định xem trong lịch sử bậc thầy đó có vẽ một bức như vậy không, và phải xác định hàm lượng carbon-14.

Nhà sưu tập Tira Vanichtheeranont - vốn có nhiều cay đắng với mỹ thuật Việt Nam - cảnh báo trên Facebook của mình:

“Không nên dễ dàng mua tranh vì nhà môi giới nổi tiếng. Vì chữ ký. Vì giấy chứng nhận. Vì được trưng bày, triển lãm đâu đó. Và cũng không nên mua từ sở hữu của ai đó quen biết. Hãy tìm hiểu, học hỏi thật kỹ trước khi mua”.

>> Kỳ 1: Bệnh cũ bùng phát

>> Kỳ 2: Trong sáng và đen tối

>> Kỳ 3: Không rõ thì đừng mua

>> Kỳ cuối: Lờ các bậc thầy đi