Phóng to

Bên chiến hào Vĩnh Linh - Tranh lụa của Đào Đức

Tuy nhiên, chiến tranh đã lùi xa 30 năm nay, có rất nhiều lý do để vắng dần những tác phẩm về đề tài chiến tranh cách mạng tại các cuộc triển lãm mỹ thuật.

Từ khi nền mỹ thuật hiện đại ra đời, trải qua những năm tháng chiến tranh giữ nước, các nghệ sĩ tạo hình đã coi việc phản ánh hiện thực đấu tranh cách mạng như một truyền thống đặc thù. Lớp lớp họa sĩ đã coi việc cầm bút vẽ như cầm cây súng, cầm vũ khí chiến đấu của mình.

Những tác phẩm có giá trị lớn trong nền mỹ thuật cách mạng từng làm lay động trái tim người xem: "Kết nạp Ðảng ở Ðiện Biên" của Nguyễn Sáng, những ký họa, trực hoạ trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp của Tô Ngọc Vân, Nguyễn Ðỗ Cung, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Tư Nghiêm... rồi "Trái tim và nòng súng" của Huỳnh Văn Gấm, tượng của Diệp Minh Châu, những tác phẩm phản ánh đa dạng cuộc sống chiến đấu của quân dân ta từ miền bắc tới miền nam trong những năm đánh giặc Mỹ của rất nhiều họa sĩ khác.

Phóng to

Tọa độ lửa - Tranh sơn dầu của Nguyễn Huy Toàn

Nơi tập trung đông nhất các tác phẩm vẽ về đề tài này là các cuộc triển lãm mỹ thuật toàn quốc năm năm tổ chức một lần, nhưng ngay ở cuộc Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc năm 2000, một triển lãm được đánh giá là nhiều tác phẩm vẽ về đề tài chiến tranh cách mạng nhất thời gian gần đây, số tác phẩm cũng chỉ chiếm không đến 18%.

Tại các cửa hàng bán tranh thông thường, loại đề tài này hầu như không có. Không phải chỉ là do cơ chế thị trường, quan trọng hơn là việc tiếp cận và xử lý đề tài này hiện nay đang đặt nghệ sĩ trước một số vấn đề.

Những họa sĩ tham gia cuộc chiến phần lớn tuổi đã cao, có tâm huyết, giàu xúc cảm, nhưng sức khỏe đã bớt. Lớp nghệ sĩ trẻ, sung sức lại chưa từng trải qua chiến trận, thiếu thực tế, thiếu cảm hứng, nên ngại bắt tay vào một lĩnh vực khó, không phù hợp với tâm tư, đời sống hiện tại của mình. Ðó cũng là điều khó tránh khỏi.

Các tác phẩm về đề tài chiến tranh cách mạng trong thời mở cửa hầu hết sáng tạo bằng tư duy thẩm mỹ mới, trong một không khí hội nhập và phát triển, khai thác nhiều góc độ nhưng chủ yếu là khai thác nội tâm, ký ức, hoài niệm. Khác với nhiều tác phẩm nghệ thuật những năm trước, chủ yếu là tả thực, trực họa, ký họa chiến trường, phản ánh sự hào hùng chứ ít đề cập đến hy sinh mất mát.

Các tác phẩm vẽ trong thời đổi mới, với một điều kiện làm việc tốt hơn hẳn, nên cũng sử dụng chất liệu và bút pháp phong phú hơn nhiều, đồng hiện, ẩn dụ, sử thi, lập thể, trừu tượng, biểu hiện, nhưng bởi thiếu những cảm xúc thật, mà nhiều khi, tác phẩm đẹp, khôn, dễ nhìn nhưng khó làm người xem rung cảm.

Những thành tựu đã có trong việc thể hiện đề tài chiến tranh cách mạng thời gian qua, mặc dù rất đáng trân trọng, nhưng chưa đủ, và chúng ta vẫn hy vọng sắp tới, từ các cuộc vận động sáng tác lớn, đúng hơn là từ tài năng và tâm hồn các nghệ sĩ tạo hình Việt Nam, những tác phẩm xứng đáng về đề tài này sẽ đến với công chúng.