Thủ tướng Nhật Shinzo Abe và Tổng thống Mỹ Barack Obama tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng ngày 28-4 - Ảnh: Reuters

Trong cuộc họp báo chung tại Nhà Trắng, Tổng thống Obama đánh giá quan hệ đồng minh Mỹ - Nhật là “nền tảng” của an ninh khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Ông Obama và ông Abe cũng chính thức công bố hướng dẫn hợp tác quốc phòng mới, cho phép lực lượng Nhật hỗ trợ quân đội Mỹ khi bị tấn công bên ngoài lãnh thổ Nhật.

Tổng thống Mỹ khẳng định lực lượng Mỹ sẽ bảo vệ Nhật trước bất kỳ mối đe dọa nào nhắm vào lãnh thổ quốc gia Đông Á, kể cả quần đảo Senkaku/Điếu Ngư nằm dưới quyền kiểm soát của Tokyo và Trung Quốc cũng đang đòi chủ quyền.

Ông Abe mô tả quan hệ Mỹ - Nhật “năng động hơn bao giờ hết” và là “ưu tiên ngoại giao hàng đầu” của chính quyền Tokyo.

Chỉ trích Trung Quốc

Trong một thông điệp được đánh giá là nhắm vào Trung Quốc, Thủ tướng Abe cho biết: “Chúng tôi cùng thống nhất trong quyết tâm chống lại bất kỳ hành vi đơn phương nào nhằm thay đổi hiện trạng. Bất kỳ tranh chấp nào cũng cần phải được giải quyết một cách hòa bình dựa trên luật pháp quốc tế, chứ không phải là đe dọa hay bắt nạt”.

Tổng thống Obama cho biết cả Mỹ và Nhật đều chia sẻ mối lo ngại về các hành vi gây hấn của Trung Quốc trên biển Đông, bao gồm chương trình lấn biển xây đảo nhân tạo trái phép.

“Mỹ và Nhật cùng thống nhất với cam kết bảo vệ tự do hàng hải, tôn trọng luật pháp quốc tế, giải quyết hòa bình các tranh chấp mà không dùng đến vũ lực hay bắt nạt” - ông Obama tuyên bố.

Ông Obama thẳng thừng chỉ trích Trung Quốc gây bất ổn trên biển Đông: “Tôi không muốn nói tránh né. Rõ ràng là căng thẳng đang leo thang trên biển Đông do đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc và cách họ xử lý các vấn đề hàng hải”.

“Thay vì xử lý những vấn đề này thông qua các cơ chế giải quyết tranh chấp quốc tế, họ lại đi khoe cơ bắp. Đó là cách làm hoàn toàn sai trái. Chúng tôi muốn đảm bảo rằng các quy định và thông lệ quốc tế được tôn trọng” - ông Obama cho biết.

Dù vậy, tổng thống Mỹ giải thích liên minh Mỹ - Nhật hùng mạnh hoàn toàn không phải là sự “khiêu khích” đối với Trung Quốc. “Đó là sự tiếp tục của các nỗ lực nhằm đảm bảo sự ổn định của khu vực. Chúng tôi hoan nghênh sự trỗi dậy hòa bình của Trung Quốc”.

Ông Abe cho biết cả Nhật và nhiều nước châu Á đều rất lo ngại về tình hình trên biển Đông. Trong khi đó, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hồng Lỗi đã lên tiếng yêu cầu Mỹ và Nhật “không đe dọa lợi ích của nước thứ ba”.

Chưa có đột phá cho TPP

Tại cuộc họp báo, ông Obama và ông Abe cũng cho biết Mỹ và Nhật đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong chương trình đàm phán Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP).

“Chính trị liên quan đến thương mại là rất khó khăn ở cả hai nước, nhưng tôi và Thủ tướng Abe đều quyết tâm đạt được TPP và chúng tôi tin rằng sẽ thành công” - ông Obama nhấn mạnh.

Tổng thống Mỹ mô tả TPP sẽ tạo ra sân chơi bình đẳng và có lợi cho người lao động cả hai nước. Ông Abe bày tỏ hi vọng đàm phán TPP sẽ sớm kết thúc. “Chúng tôi sẽ tiếp tục hợp tác để đưa đàm phán TPP tới giai đoạn cuối cùng” - ông Abe cam kết.

Ông cũng không quên “nhắc” Trung Quốc: “TPP sẽ là mô hình chuẩn để Trung Quốc học hỏi trong nỗ lực đầy tham vọng nhằm tạo một khu vực kinh tế mới trong đó con người, hàng hóa và tiền bạc luân chuyển tự do trong châu Á - Thái Bình Dương”.

Trong thời gian qua, Trung Quốc gây xôn xao khi Ngân hàng Phát triển hạ tầng châu Á (AIIB) do nước này sáng lập thu hút hàng loạt quốc gia đồng minh của Mỹ bất chấp sự phản đối của Washington.

Ông Obama khẳng định Mỹ không muốn tẩy chay AIIB, nhưng cho rằng ngân hàng này cần hoạt động một cách minh bạch. “Chúng tôi không muốn tham gia vào một tổ chức không hoạt động một cách đúng đắn” - ông Obama giải thích.

Giới quan sát cho biết hiện trong đàm phán TPP, Mỹ và Nhật vẫn còn bất đồng về các lĩnh vực như xuất khẩu ôtô và nông nghiệp. Ngoài ra, nhiều thành viên Đảng Dân chủ Mỹ cũng phản đối TPP do lo ngại thỏa thuận này sẽ ảnh hưởng đến công ăn việc làm của người dân Mỹ.