Matthew Tannin (giữa) - một trong hai quản lý của Bear Stearns bị buộc tội lừa đảo chứng khoán - tươi cười sau khi được tuyên trắng án năm 2009 - Ảnh: Reuters

Động thái cứng rắn của Bộ Tư pháp Mỹ đưa ra hôm 10-9 được cho là nhằm xoa dịu dư luận sau khi bị chỉ trích việc phạt nặng các ngân hàng nhưng lại không buộc tội các lãnh đạo, những kẻ đứng sau các sai phạm.

Truy tìm tội cá nhân

Theo các quan chức Bộ Tư pháp, các thay đổi có hiệu quả ngay lập tức và áp dụng với tất cả các vụ điều tra sai phạm của các công ty. Phó tổng công tố Mỹ, bà Sally Yates, cho biết chính phủ “muốn thay đổi văn hóa doanh nghiệp, để các công ty nhận thức đúng đắn về cái giá của sai phạm thay vì xem nợ nần là phí tổn làm ăn”.

Theo đó, các công ty không được đánh giá là có hợp tác điều tra nếu không xác định được người chịu trách nhiệm cho các sai phạm, bất kể là cấp thấp hay lãnh đạo, và đưa ra các bằng chứng chống lại họ. Ngoài ra, các vụ điều tra tài chính sẽ không khép lại nếu không có cá nhân nào bị buộc tội và việc hủy bỏ truy tố các cá nhân phải được công tố lãnh đạo bộ phận chịu trách nhiệm vụ án thông qua.

Các công ty Phố Wall thường nhanh chóng chấp nhận hợp tác với bên điều tra để tránh phí tổn, ảnh hưởng đến giá cổ phiếu và nhất là có thể chịu phạt hàng tỉ USD nếu bị buộc tội. Nhưng giờ đây phía công ty sẽ không còn cơ hội đẩy những nhân viên cấp thấp ra nhận trách nhiệm hoặc dàn xếp để bảo vệ các lãnh đạo cấp cao. “Chúng tôi sẽ không chấp nhận sự hợp tác của công ty nếu họ chỉ đưa phó chủ tịch vào tù” - bà Yates khẳng định.

Tuy nhiên, các quy định mới được đánh giá sẽ khó buộc các lãnh đạo cấp cao ở Phố Wall tra tay vào còng bởi các cuộc điều tra gần đây cho thấy thách thức mà các công tố viên đang đối mặt phức tạp hơn rất nhiều. Trong khi đó, đây chỉ mới là các quy định của Bộ Tư pháp chứ chưa phải luật. Do đó, tính hiệu quả của nó còn phụ thuộc vào quan điểm của các quan chức trong bộ này.

Sức mạnh đồng tiền

Theo giới phân tích, việc buộc tội cá nhân khó hơn rất nhiều so với việc phạt tiền công ty. “Các quy định được cập nhật không phải là thuốc chữa bách bệnh - luật sư David A. O’Neil, cựu lãnh đạo cơ quan chống tội phạm của Bộ Tư pháp ở Washington, nhìn nhận - Các vụ án cổ cồn trắng rất khó chứng minh vì chúng rất phức tạp và nếu không có bằng chứng trực tiếp về gian lận sẽ dẫn đến tranh cãi”.

Báo New York Times dẫn chứng vụ hai nhà quản lý của quỹ đầu cơ Bear Stearns từng bị buộc tội lừa dối các nhà đầu tư nhưng vẫn ung dung thoát tội năm 2009. Hoặc như vụ ngân hàng lớn nhất nước Pháp BNP Paribas, bị buộc tội che giấu tài liệu, đã dàn xếp chi trả 8,9 tỉ USD và thừa nhận sai phạm nhưng các nhân viên của ngân hàng này thoát nạn.

“Chính sách mới có thể dẫn đến nhiều lời buộc tội, tôi nhấn mạnh là có thể, nhưng điều đó không có nghĩa là sẽ có nhiều kẻ bị kết tội hoặc vào tù” - cựu công tố Matthew L. Schwartz nói. Tuy nhiên, phía chính quyền Mỹ tỏ ra tự tin. Bà Yates khẳng định: “Mọi việc chưa xong ở đây, nó chỉ là bước khởi đầu. Sẽ mất thời gian để những thay đổi này có hiệu quả”.

Hi vọng tuyên bố đó là thật. Năm 2012, Tổng thống Mỹ Barack Obama từng hứa sẽ buộc Phố Wall chịu trách nhiệm cuộc khủng hoảng tài chính. Tuy nhiên sau đó giới tài chính tài trợ mạnh cho chiến dịch tái tranh cử của ông Obama, mọi chuyện có vẻ lại đâu vào đấy.

Theo tạp chí Forbes, năm 2014 là năm của vô số vụ dàn xếp trị giá hàng tỉ USD giữa Bộ Tư pháp Mỹ và các tập đoàn lớn như Bank of America 16,6 tỉ USD, JPMorgan Chase 13 tỉ USD và CitiGroup 7 tỉ USD. Ngân hàng Thụy Sĩ Credit Suisse thừa nhận giúp các khách hàng Mỹ trốn thuế chi trả 2,6 tỉ USD. “Tôi lo rằng các tập đoàn này quá lớn khiến việc truy tố họ rất khó khăn” - tổng công tố Mỹ Eric Holder từng phân trần trước quốc hội năm 2013.

Giới phân tích nhận định cho đến khi nào các tập đoàn sẵn sàng chi những khoản tiền lớn để giải quyết các sai phạm, các công tố Mỹ sẽ khó chạm đến các lãnh đạo cấp cao của các tập đoàn này.