Mưa Huế: "Đặc sản" du lịch?

Phóng to

Học sinh Huế đi học trong mưa dầm - Ảnh: Trương Vững

Dãy Trường Sơn chạy song song bờ biển, đến Thừa Thiên - Huế đột nhiên rẽ một nhánh đâm ngang ra biển Đông, tạo thành một bức tường thiên nhiên hình vòng cung kéo dài từ A Lưới - Nam Đông - Bạch Mã - Hải Vân, chắn ngang hướng thổi của gió mùa đông bắc. Không khí lạnh từ phía Bắc tràn xuống bị bức tường này chặn lại, tạo thành những đám mây dày đặc hơi nước dồn tụ suốt mùa đông, lưu trú ở đây gần như quanh năm suốt tháng.

Đó là lý do khiến Thừa Thiên - Huế là vùng có lượng mưa trong năm cao nhất (2.700-4.000mm), số ngày mưa cũng kéo dài nhất (200-220 ngày) và tất nhiên độ ẩm cao nhất nước (83-87%). Ngay lúc này, khi cả nước đang vào mùa khô hanh, thậm chí miền Bắc và Tây nguyên đang khô hạn, thì Huế lại đang trầm mình trong những cơn mưa dầm dề lạnh buốt và còn kéo dài đến hết tháng 4.

Mỗi năm hai mùa: mưa và ít mưa

Sách Địa chí Thừa Thiên - Huế (NXB Khoa Học Xã Hội, 2005) cho biết chế độ mưa của Thừa Thiên - Huế mang nhiều đặc điểm khác hẳn với Bắc bộ, Tây nguyên và Nam bộ. Nếu khí hậu cả nước đều chia thành hai mùa khô và mưa thì vùng lãnh thổ Thừa Thiên - Huế chỉ có hai mùa: mưa và ít mưa.

Mùa mưa bắt đầu từ tháng 9 với những cơn mưa xối xả, gây ngập lụt kinh hoàng và kéo dài đến khoảng cuối tháng 12 với cơn mưa dầm lê thê. Khi tiết trời bắt đầu chuyển lạnh (thường là sau 23-10 âm lịch), mưa không còn ào ạt mà chuyển sang dầm dề ngày này sang ngày khác, tháng nọ qua tháng kia và có năm đến 43 ngày không thấy mặt trời (mùa đông 2007).

Mưa dầm kéo dài từ khoảng cuối tháng 11 đến tháng 4 năm sau thì tiếp nối bằng những cơn mưa dông mùa hạ sấm chớp đùng đùng. Mùa hè đến với những cơn nắng gay gắt (do Thừa Thiên - Huế cũng nằm trong vùng bức xạ nhiệt dồi dào và nền nhiệt cao), dân gian gọi là “nắng bể đầu”, nhưng chỉ cần một cơn mưa lớn là có thể xảy ra lũ lụt. Dân gian Huế đã truyền tụng hai câu thơ bất hủ về đất trời xứ Huế: Tứ thời giai hạ thị - Nhất vũ biến vi đông (Bốn mùa đều là mùa hạ - Chỉ một cơn mưa là biến thành mùa đông).

Cũng theo Địa chí Thừa Thiên - Huế, trung bình mỗi năm ở vùng núi có từ 200-220 ngày mưa, ở đồng bằng có 150-170 ngày mưa. Cao điểm mùa mưa, mỗi tháng mưa đến 24 ngày. Đó chính là những tháng mưa dầm dề não nề như lúc này, riêng tháng 11 năm nay đã mở màn bằng 19 ngày mưa liên tục. Mùa nào ít mưa thì cũng có từ 8-15 ngày mưa mỗi tháng.

Ông Nguyễn Văn Hùng, giám đốc Trung tâm Khí tượng - thủy văn Thừa Thiên - Huế, cho biết lượng mưa trung bình của toàn tỉnh là 2.700mm. Khu vực núi Bạch Mã - Hải Vân là trung tâm mưa lớn nhất nước (hơn 4.000mm).

Riêng năm 1980, ở Bạch Mã mưa đến 8.664mm (bằng lượng mưa trung bình ba năm cộng lại). Mưa Huế cũng đạt cường độ vào loại dữ dội nhất, lượng mưa lớn nhất trong ngày khoảng 970mm (năm 1999), vượt khá xa so với quy phạm thiết kế về lượng mưa là 770mm/ngày (tham số để thiết kế các công trình xây dựng).

Cá biệt chỉ trong 24 giờ (từ 6g ngày 2 đến 6g ngày 3-11-1999), lượng mưa tại vùng Truồi (huyện Phú Lộc) đã lên đến 1.630mm, bằng lượng mưa của gần tám tháng, gây nên trận đại hồng thủy lịch sử năm 1999.

Kỹ sư Nguyễn Việt, một chuyên gia Huế về khí hậu học, cho biết Huế chính là nơi chuyển tiếp của hai vùng khí hậu Bắc - Nam. Hình ảnh có thể thấy rõ nhất là vào mùa đông, khi cửa hầm đường bộ Hải Vân phía nam (Đà Nẵng) khô ráo thì cửa hầm phía bắc (Lăng Cô) lúc nào cũng ướt dầm dề. Xe vừa ra khỏi cửa hầm là đụng phải màn mưa mù mịt. Nếu đứng trên đỉnh Hải Vân nhìn qua phía bắc sẽ thấy từng đám mây trùng trùng kéo lên, trong khi phía nam trời quang mây tạnh.

Mưa Huế: “đặc sản” hay “lực cản”?

Hơn 40 năm trước, tôi đã nghe bà nội than thở: “Mưa mãi như ri thì lấy chi mà ăn?”. Nay tôi vẫn nghe mẹ tôi ta thán: “Mưa chi mà mưa mãi mưa miết!”. Suốt mùa đông, ruộng đồng bỏ không, nhà nông ngồi bó gối và ăn dần những hạt lúa dự phòng. Việc kinh doanh, sản xuất của các doanh nghiệp bị chậm lại, thậm chí đình đốn cả tháng trời, nhất là các doanh nghiệp chuyên về xây dựng, giao thông. Báo cáo tổng kết mỗi năm của Thừa Thiên - Huế vẫn thường thấy nhắc đến khó khăn của thời tiết, mà chủ yếu là mưa gió bão lụt làm ảnh hưởng sản xuất, kinh doanh.

“Cả tháng rồi tui đạp xích lô chỉ được 70.000 đồng, trời mưa mời ai người ta cũng không đi. Người ta chọn taxi, xe ôm đi cho đỡ ướt, lại mau. Có nhiều mùa mưa dầm dề hai ba tháng, lạnh cắn móng tay không ra máu cũng phải ra đường. Không ra thì đói cả nhà. Dạo ni mưa có đỡ hơn, không như mấy chục năm trước, nhưng cũng kéo dài đến tháng rưỡi. Nhưng đó là chuyện của ông trời, than vãn cũng rứa thôi” - ông Nguyễn Văn Trắc (85 tuổi, làm nghề đạp xích lô ở chợ Bến Ngự, TP Huế) nói.

Trong khi đó, giới văn nghệ sĩ lại xem mưa Huế như một quà tặng đặc biệt của đất trời. Nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng đã viết: “Mưa Huế là một cách chơi đàn của trời (thiên vũ cầm), phép cộng của những sự va đập tinh tế và vô thường. Có lúc lặng lẽ như tiếng nói thầm trên mái lá, có lúc xa xôi như một câu chuyện xưa, hay có lúc cười nắc nẻ. Mưa Huế bí ẩn như một con người”.

Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường nói đại ý rằng: phải ngắm Huế trong màn mưa mờ ảo mới thấy tận cùng nội tâm của người Huế. Nhà thơ Phùng Quán đã dành hẳn một chương trong truyện thơ Trăng hoàng cung để viết về mưa Huế: “Ôi cái mưa khùng điên - Mưa không còn biết gì tới chừng mực!”, khiến: “Nắng thì bùn hóa đá - Mưa thì đá hóa bùn”.

Với các họa sĩ, mưa Huế vừa là cảm hứng vừa là nỗi nhọc nhằn. Tranh lụa, sơn dầu, màu nước, tranh giấy và cả sơn mài dễ bị mốc, bong tróc, hư hại trong mùa mưa và cả sau mưa do độ ẩm không khí quá cao. Các tác phẩm lụa của Tôn Thất Đào được xem là quý hiếm nhưng gần như hư sạch, nhiều tranh đẹp của họa sĩ Huế danh tiếng bị hỏng. Mưa cũng ngăn cản việc vẽ ngoài trời...

Nhưng “cấu trúc, sự nhòe mờ không ranh giới trong tranh tôi là ảnh hưởng vô thức của mưa Huế. Nhiều nghệ sĩ khác của Huế cũng vậy, mưa Huế cũng là chất xúc tác cho sáng tác, gợi liên tưởng tạo hình. Không có những đợt mưa dai dẳng, Huế lúc đó sẽ không còn là Huế nữa” - họa sĩ Võ Xuân Huy - giảng viên Trường ĐH Nghệ thuật Huế - chia sẻ. Âm nhạc cũng vậy, đây có lẽ là lĩnh vực thừa hưởng nhiều nhất cảm hứng do mưa Huế mang lại, giai điệu thiết tha sâu lắng đặc trưng của âm nhạc Huế rất gần với âm thanh trầm buồn của những cơn mưa dầm xứ này. Và đó chính là “vẻ đẹp Huế chẳng nơi nào có được”, làm mê đắm du khách gần xa.

Vậy thì mưa Huế có phải chỉ là nỗi niềm nghèo khổ của Huế hay không?

Khi mưa Huế được nhìn bằng đôi mắt khác, những bất lợi có thể trở thành cơ hội cho thành phố festival này và những cánh cửa mới cho ngành du lịch có thể nhờ vậy mà được mở ra.

Mưa có thể thành sản phẩm du lịch độc đáo của Huế Điều kiện tự nhiên bất lợi luôn luôn là nỗi ám ảnh đối với bất kỳ điểm du lịch nào ở VN. Với cách nhìn thông thường, mưa Huế là một hiện tượng thiên nhiên rất bất lợi, vì vào mùa mưa lụt, số lượng khách đến Huế sụt giảm, gây thất thu nhiều cho du lịch Huế. Phóng to Các nghệ sĩ của Nga biểu diễn trong mưa Huế (ảnh chụp vào đêm khai mạc Festival Huế 2010) - Ảnh: Hoàng Thạch Vân Hãy nhìn mưa Huế dưới những khía cạnh khác sẽ thấy rất nhiều giá trị tiềm ẩn từ mưa mà từ trước đến nay chúng ta chưa khai thác. Những cơn mưa triền miên lại là một phần không thể thiếu trong bức tranh trầm mặc, hoài cổ của cố đô. Mưa Huế là nguồn cảm hứng vô tận đối với những người làm nghệ thuật, kích thích đời sống nội tâm của con người (hoài niệm, chiêm nghiệm, triết lý). Mưa làm các hoạt động vui chơi ngoài trời bị chậm lại, thì lại giúp các hoạt động giải trí trong nhà phát triển, tạo điều kiện cho khách du lịch giao lưu, chia sẻ và gần gũi nhau hơn. Mưa nhỏ thích hợp với nhu cầu tĩnh tâm, thiền định, thưởng thức âm nhạc, thơ ca, uống trà hay cà phê... Trên cơ sở phân tích nhiều khía cạnh thuận lợi từ mưa Huế, các chuyên gia nghiên cứu của Liên hiệp Khoa học phát triển du lịch bền vững (STDe) đã bước đầu đề xuất một số ý tưởng về hệ thống sản phẩm du lịch có thể khai thác thích ứng với mưa. Đó là tổ chức các tuyến, điểm du lịch tham quan phù hợp với việc thưởng thức cảnh quan cố đô Huế trong những ngày mưa. Các tuyến đi dạo dọc sông Hương với nhiều điểm ngắm mưa lý tưởng như đồi Vọng Cảnh, lầu Ngũ Phụng (Ngọ Môn), đỉnh núi Ngự Bình, tầng cao các khách sạn dọc sông Hương... Xây dựng các điểm dừng trú mưa trên các tuyến đường đi dạo với phong cách kiến trúc phù hợp với cảnh quan của thành phố di sản. Cần quy hoạch và thiết kế hệ thống khách sạn và quán cà phê mang chủ đề về mưa. Các không gian để ngắm mưa, nghe mưa và thưởng thức nhiều giá trị tinh tế khác của mưa cần phải trở thành chủ đề trong việc thiết kế nội ngoại thất của các khách sạn và quán cà phê theo phong cách lãng mạn Huế. Cũng nên phát triển mạnh các loại hình vui chơi giải trí trong nhà như biểu diễn thơ ca, âm nhạc, triển lãm, giao lưu văn hóa thông qua các lớp dạy nấu ăn, dạy vẽ tranh... Khai thác hệ thống chùa và nhà vườn ở Huế để trở thành các không gian lý tưởng cho du khách có nhu cầu tĩnh tâm, thiền định trong những ngày mưa, đồng thời tổ chức hệ thống nhà hàng phục vụ các món ăn phù hợp với ngày mưa. Mưa sẽ giúp khách du lịch có thêm thời gian để thưởng thức sự tinh tế của các món ăn cầu kỳ của Huế. Bên cạnh đó là thiết kế, tạo dáng đa dạng và hấp dẫn cho các loại hàng hóa và đồ lưu niệm mang đặc thù mưa Huế như nón, ô, áo mưa..., thiết kế, tạo dáng cho các phương tiện vận chuyển khách du lịch mang đặc thù của mưa Huế như xích lô, thuyền rồng... Đối với chính quyền Thừa Thiên - Huế, để các sản phẩm dịch vụ du lịch từ mưa mà chúng tôi nêu ra trên đây được xâu chuỗi bài bản thành một hệ thống sản phẩm du lịch đặc sắc, hấp dẫn và có chất lượng cạnh tranh cao, UBND tỉnh cần nhanh chóng xây dựng một đề án nghiên cứu tổng thể để phát triển sản phẩm du lịch đặc thù này. Tránh tình trạng phát triển manh mún, không hiệu quả do thiếu tri thức, thiếu tầm nhìn và thiếu sự phối hợp liên kết đồng bộ giữa các doanh nghiệp, nhà quản lý và cộng đồng dân cư.

Phóng to

Ông Ngô Hòa - Ảnh: Thái Lộc

* Khi bàn luận về việc sống và làm ăn dưới cơn mưa dầm xứ Huế, nhiều ý kiến đã tựu trung: phải tận dụng mặt thuận lợi của nó, để sống và làm ăn một cách chủ động. Lãnh đạo chính quyền tỉnh chia sẻ quan điểm này tới đâu, thưa ông?

- Trước hết phải thừa nhận rằng mưa dầm là nỗi khó nhọc cho sinh hoạt của người dân và là sự bất lợi cho kinh doanh, sản xuất, nhất là nông nghiệp và các hoạt động sản xuất ngoài trời. Nhưng nhiều người vẫn nói nếu Huế không có mưa dầm thì không phải là Huế.

Cũng chính do điều kiện tự nhiên khắc nghiệt mà sinh ra đức tính cần cù, chịu khó, làm ăn căn cơ của người dân miền Trung nói chung, người Huế nói riêng. Khí hậu mưa nhiều đã sinh ra một vùng rừng xanh quý giá Bạch Mã - Hải Vân, những cơn mưa dầm dề ấy cũng góp phần tạo ra những di sản phi vật thể độc đáo của Huế, đó là âm nhạc, thi ca đậm màu sắc thơ mộng, lãng mạn... Điều đó cho thấy mưa không chỉ là bất lợi của Huế. Vấn đề là người quản lý, các nhà kinh doanh, các đơn vị sản xuất phải biết cách thích nghi với điều kiện tự nhiên để làm ăn một cách bền vững.

Trách nhiệm của UBND tỉnh là định hướng, còn các doanh nghiệp và người dân phải biết cụ thể hóa cách làm ăn thích nghi với tự nhiên. Tất nhiên, chính quyền phải lo đầu tư xây dựng hạ tầng cơ sở để phục vụ việc làm ăn của người dân và các nhà đầu tư. Đến nay, tỉnh đã đầu tư rất lớn cho hệ thống đường giao thông, kết nối giữa trung tâm với miền núi, đầm phá, ven biển, đảm bảo thông suốt trong mọi điều kiện thời tiết, không chỉ cho dân sinh mà còn đảm bảo cho phát triển kinh tế.

* Nhiều ý kiến cho rằng du lịch là ngành kinh tế duy nhất có thể biến mưa - cái bất lợi - thành sản phẩm độc đáo của Huế. Là phó chủ tịch phụ trách du lịch của tỉnh, ông nghĩ sao về nhận định này?

- Tôi nghĩ nhận định như thế về cơ bản là đúng. Trong trận lụt lớn năm 2007, tôi đi kiểm tra ở khách sạn Century, thấy du khách vẫn vô tư bơi trong hồ và ngồi trên bờ ngắm sông trong mưa. Họ nói với tôi rằng được nhìn cảnh dòng nước sông Hương dữ dội như thế cũng thú vị lắm.

Mùa mưa Huế cũng là mùa cao điểm đón du khách quốc tế, các khách sạn cao cấp ở Huế vẫn đông khách từ nay đến tháng 4 năm sau. Họ từ các nước xứ lạnh đến đây để nghỉ đông, để tránh cái rét và băng giá. Nhiệt độ 14-15°C của Huế đối với họ là ấm áp và nhiều du khách nói họ rất thích cái mưa rất thú vị này. Điều đó cho thấy nếu người làm du lịch Huế biết cách khai thác thì mưa sẽ là một sản phẩm thú vị. Nhà lữ hành phải xây dựng tour, tuyến phù hợp với mùa mưa.

Các khách sạn, nhà hàng phải biết tạo ra sản phẩm mùa mưa khác với mùa nắng. Hướng dẫn viên phải biết cách thuyết minh cho khách nhìn thấy vẻ đẹp thơ mộng, sâu lắng của Huế trong mưa. Phải có các phương tiện che mưa cho khách như áo mưa, ô, hành lang, xe chuyên chở... Làm như thế thì quanh năm lúc nào cũng có khách.

* Nhưng UBND tỉnh đã có định hướng cụ thể nào cho các doanh nghiệp về vấn đề này chưa, thưa ông?

- Chúng tôi sẽ yêu cầu Sở Văn hóa - thể thao và du lịch nghiên cứu về vấn đề này, lấy ý kiến của các doanh nghiệp du lịch để tham mưu cho UBND tỉnh nhằm có những định hướng cụ thể hơn về cách làm du lịch trong mùa mưa. Tôi rất muốn Sở Văn hóa - thể thao và du lịch năng động hơn trong vấn đề này. Tất nhiên, điều quan trọng là Nhà nước phải chăm lo hoàn thiện cơ sở hạ tầng, còn việc tạo ra sản phẩm du lịch là vai trò của nhà đầu tư.

* Có người đưa ra ý tưởng tổ chức festival mưa Huế vào mùa mưa dầm cuối năm, coi đó là cách để thành phố festival này quanh năm đều có lễ hội. Ông nghĩ sao về ý tưởng này?

- Đó là một ý tưởng rất lãng mạn, đầy suy tư và chia sẻ với Huế. Nhưng quả thật là không đơn giản chút nào. Muốn làm được sản phẩm này, cần phải có sự đồng cảm từ các doanh nghiệp du lịch và du khách. Họ phải thật sự nhìn thấy được vẻ đẹp cũng như giá trị của mưa Huế. Tuy nhiên, tôi đồng ý là đã đến lúc phải đặt vấn đề khai thác du lịch mùa mưa Huế, quảng bá cho du khách về vẻ đẹp thâm trầm sâu lắng của Huế trong mưa.

* Xin cảm ơn ông.