Phóng to

KTS Nguyễn Văn Tất - Ảnh: Hoài Trang

* KTS Nguyễn Văn Tất:

Không nên tiếp tục phổ biến

Trước tiên, tôi khẳng định rằng ở đây không phải việc tranh luận đúng sai mà là tìm ra được sự vừa phải, hiệu quả cao cho nhiều mặt giá trị của vấn đề xây dựng công sở. Và để làm được điều đó, các luồng ý kiến nên có sự kiềm chế cũng như công bằng trong trao đổi quan điểm. Theo tôi, phải xác định giá trị cốt lõi của các trụ sở công quyền của một chính quyền của dân, do dân, vì dân.

Đầu tiên phải nói đến mục đích công năng và quy mô, cũng như may cái áo thì phải mặc vừa. Thứ hai là vận hành hiệu quả, nhanh chóng, tiết kiệm. Thứ ba, phải tính đến giá trị của một công trình kiến trúc ở góc độ văn hóa, chính trị... như sự thân thiện với tình cảm của người dân, sự tương thích, cân đối trong không gian đô thị... Và cuối cùng là tính khả khi và phù hợp về điều kiện kinh tế - xã hội, có định hướng tương lai.

* Ông có nói tới việc phân loại các trụ sở công quyền, đây là một vấn đề không thiếu tính nhạy cảm và phức tạp. Vậy làm thế nào để phân biệt, chưa kể việc dồn chung các trụ sở này vào một tòa nhà hay một trung tâm như nhiều nơi đang làm?

- Có thể phân loại theo chuyên ngành và cấp bậc địa phương. Ví dụ, một trụ sở UBND, HĐND, tòa án... thì tính chất pháp quyền, giá trị biểu trưng quyền lực trong kiến trúc chắc chắn không thể thiếu, trong khi trụ sở cơ quan văn hóa - thể thao và du lịch thì hẳn mọi người chờ đợi ở đó cảm giác thư giãn hơn... Điểm thứ hai của vấn đề phân loại này là cũng cùng một ngành chuyên môn, một thể loại công trình nhưng ở cấp khác nhau, tính biểu trưng cũng có thay đổi.

Ngay trụ sở UBND cũng có cấp trực tiếp hằng ngày với đại chúng, cấp thì không, chưa kể những vấn đề tế nhị. Ví dụ ở một cấp quận, HĐND và UBND ở chung, HĐND là quyền lực (lớn hơn, có quyền bổ nhiệm UBND) nhưng lại có quy mô làm việc khiêm tốn hơn. Vậy thì cơ quan công quyền này về mặt hình thức sẽ rất tế nhị khi giải quyết tính biểu trưng phù hợp.

Hay trụ sở hành chính tập trung cho cấp quận huyện có vẻ rất hợp lý để vừa đủ chỗ làm việc cho các phòng ban chuyên môn vừa đủ bề thế của một trụ sở công quyền mà vẫn đảm bảo một cự ly phục vụ tương đối đều cho địa bàn nhỏ. Nhưng chuyển lên trung tâm hành chính cấp tỉnh, TP thì có vẻ không còn thuận tiện nữa vì nó chiếm không gian quá lớn, công việc giao tiếp đặc thù của từng sở cũng xuất hiện sự không tương thích trong giải pháp bố trí không gian làm việc cho cả các ngành.

* Nhưng ngay khi đưa ra mô hình một trung tâm hành chính, nhiều người đã nhắc tới mô hình một dấu một cửa. Cũng không ít người hồ hởi với việc bán hàng loạt công trình phân tán đơn lẻ khác để tập trung về tòa nhà hành chính tập trung và tiết kiệm?

- Về tính hiệu quả, việc tập trung hành chính ngoài mục tiêu “một cửa một dấu” còn có ý tiết kiệm đất đai mà Q.10 (TP.HCM) là một trong những mô hình được đánh giá rất tốt, từ chủ trương cho tới giải pháp kiến trúc (tòa nhà này được bình bầu là một trong 20 công trình tiêu biểu của 20 năm đổi mới - PV). Nhưng cũng mô hình này ở quy mô cấp tỉnh thành thì liệu còn phù hợp? Nên có tổng kết minh bạch qua các trụ sở hành chính tập trung cấp tỉnh thành đã xây dựng.

Về vấn đề hiệu quả, đối với những cơ sở kiến trúc lớn và siêu lớn, quản trị và điều phối vận hành là một kỹ năng chuyên nghiệp. Trong đó, nếu các công năng chung như sảnh, hội trường lớn, phòng họp, kho, đội xe... được vận hành để chạy với công suất cao nhất là việc nhất thiết phải đạt được, nếu không tòa nhà hay khu hành chính tập trung sẽ là một con số cộng các tổ hợp nhỏ, vừa cồng kềnh vừa thiếu hiệu quả.

* Có phải ông cho rằng chúng quá lãng phí? Nhưng có ý kiến cho rằng nếu chúng ta cứ ngồi tính toán chi li thì làm gì có những trụ sở UBND TP.HCM (dinh xã Tây)?

- Dinh xã Tây nguyên là trụ sở công quyền của chính quyền thực dân, có nhiều giá trị lịch sử, công năng đáng tự hào. Nhưng nó có bao gồm trong đó tất cả sở ngành của TP.HCM không? Nói về lãng phí cũng có hai mặt, đó là chi phí vật chất vừa hay quá cao cho 1m2 xây dựng thì dễ tính, nhưng chi phí cho những giá trị phi vật thể có tính biểu trưng nghệ thuật kiến trúc cao, tính bền vững trong chuyển đổi công năng, tác động tích cực về tình cảm cộng đồng... cũng cần thiết có đầu tư cụ thể. Cho nên ở đây, vấn đề không phải chi nhiều hay ít, lấy ở đâu chi mà là sự đầu tư của toàn xã hội để mang lại giá trị sử dụng hiệu quả nhất, phù hợp tâm tư tình cảm lẫn mục tiêu chính trị nói chung.

Nói về giá trị quy hoạch kiến trúc, trên thế giới suất đầu tư của trụ sở công quyền thường vẫn cao hơn so với thị trường công trình dân dụng nói chung, vì trụ sở công quyền là tài sản của toàn xã hội có tuổi thọ dài lâu nên được cân nhắc và đầu tư về kiến trúc lẫn quy hoạch có hiệu quả cao nhất.

Một trong những cân nhắc cho việc đầu tư các trụ sở công quyền là nên có chủ trương cụ thể về việc cho và không cho phép xây dựng theo chủng loại và phân cấp như đã nêu trên. Đặc biệt, việc tập trung tất cả cơ sở công quyền cấp tỉnh, TP về chính quyền lẫn ban ngành đoàn thể vào các khu hành chính tập trung có quy mô quá lớn vài chục hecta trong đô thị rất cần cân nhắc lại bằng các tổng kết đầy đủ và nghiêm túc. Bằng cảm nhận và phân tích cá nhân, tôi vẫn nghiêng về đề nghị không tiếp tục phổ biến chủ trương xây dựng các khu hành chính tập trung khổng lồ ở cấp tỉnh, TP.