Nhìn bàn tay nâng niu và ánh mắt thậm chí có phần thành kính anh dành cho những bó nhang, hộp nhang, một sản phẩm thường chỉ dành cho công việc thờ cúng, ít ai ngờ được chàng trai mới tròn 30 tuổi này xuất thân Tây học 100%...

Phóng to

Trần Phương Anh với cụ bà Nguyễn Thị Hiên ở Thường Tín - một cơ sở làm nhang của anh - Ảnh: Vi An

Trần Phương Anh từng làm một nghề rất thời thượng trong xã hội: thạc sĩ công nghệ thông tin và là trưởng đại diện của một trong những hãng bảo mật lớn nhất thế giới tại VN Bit Defender. Nhưng tất cả đã là quá khứ, giờ đây trong đầu óc và trái tim chàng trai chỉ còn một từ: “tâm nhang”.

Do một chữ “duyên”

Bố mẹ của Trần Phương Anh, một viên chức nhỏ hưu trí và một nông dân ở làng Lưu Xá, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình, nổi giận khi nghe tin cậu con trai út - niềm hi vọng của gia đình - quyết định bỏ việc ở một công ty Mỹ mà ông bà nghe nói “lương cao lắm, tính ra tiền Việt hơn trăm triệu đồng mỗi tháng”.

Thật ra công việc của con trai ông bà không chỉ đơn giản là lương cao, nó còn là vị thế của một chuyên gia bảo mật trong làng IT thế giới. Học Đại học Ngoại thương tốt nghiệp xuất sắc, Phương Anh lấy được học bổng sang Mỹ học cao học, anh chàng chuyển sang học công nghệ thông tin và tốt nghiệp cũng xuất sắc, ở lại lang thang làm việc cho mấy công ty ở Thung lũng Silicon để “lấy kinh nghiệm”.

Với “lưng vốn” ấy, về VN Phương Anh nhẹ nhàng vượt qua tất cả vòng xét tuyển khu vực để trở thành đại diện của một trong những công ty bảo mật hàng đầu tại VN. “Đến tận bây giờ gia đình, bạn bè vẫn không quen nổi với việc tôi xoay sang... làm nhang. Lên Google search thử toàn thấy Trần Phương Anh liên quan đến các vấn đề bảo mật hay lộ bí mật thông tin tài khoản hay doanh nghiệp trẻ thành đạt. Nhưng đó không phải mục đích của cuộc đời tôi”.

“Vậy tại sao tự nhiên Phương Anh lại đột ngột rẽ ngoặt như vậy? Chẳng lẽ bỏ ra hơn 10 năm để theo đuổi một nghề, thành đạt rồi mới biết mình chọn nhầm?”.

“Không, chẳng có gì đột ngột, tôi cũng chẳng chọn nhầm. Tất cả là do chữ duyên mà thôi. Từ bé, nhà gần chùa Keo (ngôi chùa nổi tiếng VN vì kiến trúc đẹp), tôi đã quen với không khí yên tĩnh, thanh thoát ở nhà chùa. Tôi hay sang chùa chơi, nghe tiếng chuông và... ngửi mùi thơm từ khói nhang. Mùi nhang ngày tôi còn bé ở làng quê VN ấm áp, nhẹ nhàng, vừa ngát vừa đượm chứ không thơm sực, gay gắt như khói nhang ở những chốn đông đúc sau này. Tôi lớn lên, đi học, cũng cố có sự nghiệp riêng cho mình và để có điều kiện vật chất báo hiếu bố mẹ, như tất cả người đàn ông trẻ khác. Tôi có khả năng, có quyết tâm, tôi muốn chứng tỏ bất kỳ việc nào “Tây làm được thì tôi cũng làm được”. Nhưng những ngày xa quê lập nghiệp bên trời Tây càng khiến tôi nhớ nhà. Tôi nhớ ngôi chùa Keo cổ kính gần nhà, nhớ mùi khói nhang đêm giao thừa, mà phải là mùi nhang của ngày thơ bé. Nhưng sức tôi lúc mới về không đủ để làm một cái gì đó ngay. Tôi phải đi học, học nghề làm nhang. Và phải dành dụm cho đủ một khoản không nhỏ để làm vốn liếng”.

Nhang nuôi tôi và tôi nuôi nhang

Các nhân viên của văn phòng VN thuộc Hãng bảo mật Bit Defender chắc hẳn không ai ngờ ông sếp trẻ của mình suốt ba năm trời cứ ngày lên văn phòng, tối về lọ mọ đọc sách, lân la tìm kiếm thầy thợ để hiểu biết về nguồn gốc, xuất xứ của các loại nhang ở VN. Và cứ thứ bảy, chủ nhật là sếp lại balô trên vai, lên núi, về quê, gặp những người già làm nhang, gặp những người thu mua trầm, hương liệu, gặp cả chủ xưởng cưa, cả người trồng rừng nứa... để tìm cho ra bí quyết làm những loại nhang thơm nhất và sạch nhất.

Phương Anh kể: “Mấy năm liền tôi tự mày mò, đặt xưởng làm nhang ở những vùng có truyền thống xe nhang, gần nguồn nguyên liệu. Tiền vốn không có, toàn bộ lương giám đốc văn phòng VN bên Mỹ trả, cũng không ít đâu, tôi dồn hết vào trả lương thợ và mua nguyên liệu. Mấy anh em bạn bè toàn đùa tôi: “Chả ai như mày, lấy tiền Tây nuôi du kích”. Nghe thì thấy ít, nhưng suốt 3-4 năm, chỉ với những gì tôi nhận bằng lao động của mình ở công ty bảo mật, tôi đã gầy dựng được gần chục cơ sở làm nhang nhỏ rải khắp Thái Bình, Bắc Giang, ngoại ô Hà Nội, cũng tạo được công ăn việc làm cho 30-40 hộ gia đình”.

Nhưng cách đó khó mà tồn tại lâu dài được, ông bà nói rồi, nhất nghệ tinh, nhất thân vinh mà? Trả lời câu hỏi này, Phương Anh nói: “Cũng không hẳn là như vậy, thời đại thế giới phẳng, nhất là tôi học ngoại thương và làm phần mềm, tôi biết lập mạng lưới quản trị thế nào cho công việc chạy đều mà tôi ít phải xuất hiện nhất, ở cả hai lĩnh vực công việc hoàn toàn riêng biệt này. Nhưng vấn đề chính là sau một thời gian dài chủ yếu làm nhang gia công cho các thị trường Ấn Độ, Hàn Quốc, Đài Loan, tôi cay đắng nhận ra là chúng tôi gần như làm không công: một container 14 feet, tức 25 tấn, sau khi trừ mọi chi phí chúng tôi chỉ còn... 10 triệu đồng. Biết bao mồ hôi, chất xám và nhất là những nguyên vật liệu tốt nhất, tinh khiết nhất của đất nước mình đã xuất đi, để có 25 tấn nhang và chúng tôi lời 10 triệu đồng. Có lúc cao điểm, nhân công tôi thuê lên đến gần 600 người. Nhưng nhang của chúng tôi không có tên VN, không có nhãn xuất xứ, không thương hiệu. Và người VN chẳng ai biết chúng tôi đã làm nhang thơm và sạch thế nào. Tôi thấy không thể tiếp tục như vậy được nữa. Tôi quyết định tập trung làm nhang Việt bán cho người Việt và để toàn tâm toàn ý với những cây nhang của mình, tôi bỏ việc. Không chơi kiểu lấy tiền Tây nuôi du kích nữa. Cuộc sống của tôi giờ chỉ có nhang nuôi tôi và tôi nuôi nhang”.

“Để nhang thơm nhất và sạch nhất”

Tâm niệm nén nhang thể hiện yếu tố tâm linh, hội tụ tinh hoa giao hòa âm dương, quá khứ - hiện tại - tương lai, giao hòa giữa chân - thiện - mỹ, Phương Anh đã mày mò đi tìm công thức hương nhang “không độc, ít khói, mùi hương tự nhiên, có số giờ cháy cao”.

Nguyên liệu là thảo mộc lấy vào mùa xuân để có nhiều tinh dầu và tạo nên hương thiên nhiên tốt nhất. Từ đại hồi lấy ở Lạng Sơn, quế ở Yên Bái, ngâu ở Thái Bình, trầm ở Quảng Nam..., cùng với các nghệ nhân cao tuổi ở mỗi vùng mà anh đặt xưởng làm nhang, Phương Anh đã sáng tạo ra chín công thức làm nhang với chín mùi khác nhau, như hương trám đặc trưng cho Bắc Ninh, hương bài ở đồng bằng Bắc bộ, xạ ở Hưng Yên, nhang trầm của Hà Nội, Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam...

Công thức làm nhang của anh cũng đặc biệt với nét độc đáo của từng vùng miền. Loại phổ biến tại Hà Nội (Thăng Long xưa) rất cầu kỳ và tinh tế, thể hiện triết lý Ngũ hành (Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ) được làm từ phần trầm tích của cây dó bầu, cây hương bài, hoa ngâu, bổ sung tổng hợp của bột các vị thuốc bắc phổ biến như đinh hương, đại hồi, hoắc hương, tiểu hồi, đại hoàng, bạch chỉ, địa liên, cam thảo, quế...

Loại hương trầm vùng miền Trung (Đà Nẵng - Quảng Nam - Hội An) chủ yếu làm từ trầm và hoa ngâu. Chịu ảnh hưởng của văn hóa hương đạo Nhật Bản vào thời kỳ giao thương mạnh mẽ giữa Nhật Bản và Việt Nam tập trung ở vùng phố cổ Hội An vào thế kỷ 15-16. Còn hương trầm phổ biến tại Sài Gòn - Gia Định chịu ảnh hưởng của triết lý Phật giáo Tiểu thừa Ấn Độ vào thời kỳ Phật giáo Ấn Độ phát triển ở vùng Nam bộ khoảng 300 năm trước, được làm chủ yếu từ cây đàn hương (vùng Nam bộ thường gọi là trầm Ấn Độ).

Quy trình làm nhang cũng đảm bảo những nguyên tắc bất di bất dịch, đó là nguyên liệu phải được xử lý thật kỹ lưỡng. Chân nhang được làm từ nứa ngâm dưới nước suối (nơi có dòng chảy) ba tháng rồi đem phơi khô để đảm bảo không còn mùi, không bị nứt, mọt. Thời gian quấn tà, làm hương chỉ kéo dài 5g-10g để khi nắng lên đem phơi.

Kỹ đến thế nên Phương Anh rất kén nơi để... bán nhang. Anh chỉ bán qua website và bán tại các đình chùa. “Mua hương nhang mà mua tại những nơi xô bồ như chợ búa, phố buôn bán quá đông, tâm không tĩnh thì cũng không cần mua làm gì. Mà thắp nhang cũng đừng thắp lấy nhiều, lòng thành đâu ở nhiều hay ít. Tôi sợ nhất những nhà giàu vào chùa đốt nguyên bó nhang cháy đùng đùng. Mỗi cây nhang là tinh hoa của trời đất, lòng thành thì thắp một nén cũng là đủ, còn có không gian cho hương thơm bình tĩnh lan tỏa”.

Những tên nhang của các dòng nhang khác nhau do Phương Anh tự đặt: Phụng Nghi, Phụng Tiên, An Quý với thiết kế trang nhã đủ nói lên sự chăm chút, nâng niu của người làm nhang.