Cộng đồng này vốn là dân vạn đò sống nhiều đời lênh đênh trên sông Hương, TP Huế. Năm 2009, tỉnh Thừa Thiên - Huế có dự án đưa dân vạn đò lên bờ và hỗ trợ cấp đất làm nhà cửa, cấp lương thực trong những tháng đầu. Cư dân vạn đò nơi này đều nghèo khó và đông con, mỗi hộ bình quân 5-6 con, có hộ đến 7-8 con.

Căn nhà rộng chừng 50m² của ông Nguyễn Văn Sim (59 tuổi) hiện có đến 5 cặp vợ chồng và 27 nhân khẩu. Nhà quá chật, không đủ chỗ, gia đình người con trai đầu của ông là anh Nguyễn Văn Bé phải dựng cái chòi bằng tôn tạm bợ trên vạt đất công sát nhà bố để ở. Nếu ông Sim có tám người con thì anh Bé - con trai - không thua ông là mấy: bảy con nheo nhóc, đứa đầu 16 tuổi và đứa út chưa đến 4 tuổi. Anh Bé nhẩm tính: “Bình quân vợ tui cách một năm rưỡi là đẻ một đứa!”. Chị vợ Nguyễn Thị Nghên nói xen vào: “Cách năm rưỡi một đứa chớ mấy (ý nói đẻ vậy là thưa lắm rồi - PV), người ta chủ yếu đẻ năm một cả mà!”. Đẻ nhiều nên hai con lớn của anh Bé dù chưa đến tuổi thành niên vẫn được gửi vào miền Nam học may vá để tự kiếm tiền nuôi thân. Năm con còn lại lần lượt học lớp 6, lớp 4, lớp 2, lớp 1 và mẫu giáo. Vốn sống bằng nghề sông nước như làm cá, khai thác cát sạn, nay lên bờ cả vợ lẫn chồng không có việc ổn định, ai thuê gì làm nấy, rất bấp bênh.

Tình cảnh tương tự là vợ chồng anh Nguyễn Văn Cu và chị Trần Thị Lan, cùng 37 tuổi với năm mặt con ốm tong teo, lớn nhất 15 tuổi và đứa út hơn 20 tháng tuổi. Lên bờ từ năm 2009, nghề nghiệp lại không ổn nhưng theo chị Lan: “Khi đó mới có ba gái một trai thôi, nên vợ chồng nói kiếm thêm đứa con trai nữa, cho chắc. Đến cuối năm 2011 thì thằng út ra đời!”. Chồng làm phụ hồ việc không đều, vợ làm gia công hàng mã, cả hai kiếm được bình quân 100.000 đồng/ngày. Vì vậy, đầu năm học 2013, anh chị khuyên bé đầu là cháu Nguyễn Thị Mỹ Trinh chuẩn bị vào lớp 9 nghỉ học, đi học nghề hoặc làm thuê phụ cha mẹ nuôi em. Nhưng bé Trinh khóc, không chịu nghỉ học. Vợ chồng đành vay mượn để lo tiền trường cho bốn đứa lớn.

Ông Võ Văn Kèn, trưởng khu tái định cư xã Phú Mậu, cho biết toàn khu có 337 hộ thì có đến 2.896 nhân khẩu. Có đến chừng 200 cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ, cho nên trẻ em rất đông, từ 5-7 tuổi trở xuống lên đến hàng trăm cháu. Theo ông Kèn, kể từ khi lên bờ năm 2009 các cặp vợ chồng tỉ lệ sinh có giảm. Mỗi tháng, đại diện ngành dân số và chính quyền từ cấp thôn đến cấp huyện tổ chức họp dân một lần để tuyên truyền người dân nên chỉ có hai con để nuôi dạy cho tốt, kèm theo vận động các biện pháp tránh thai. Tuy nhiên, tình trạng “vỡ kế hoạch” mỗi năm cũng lên đến không dưới... 15 cặp vợ chồng.