Toàn cảnh Nhà máy giấy và Nhà máy nhiệt điện Lee & Man - Ảnh: TIẾN TRÌNH - VÂN TRƯỜNG

Trong quá trình thanh tra Nhà máy giấy Lee & Man ở tỉnh Hậu Giang, Bộ Tài nguyên và môi trường đã đưa ra nhiều yêu cầu khắt khe: Phải đầu tư thêm nhiều hạng mục xử lý nước thải; chỉ khi nào bộ thẩm tra, cho phép thì mới được chạy thử; 

Lắp đặt thiết bị quan trắc tự động tất cả các công đoạn sản xuất và xử lý nước thải, rồi ngay cả khi được phép hoạt động mà lén lút xả nước thải chưa qua xử lý hoặc xử lý chưa đạt tiêu chuẩn thì sẽ bị đóng cửa ngay lập tức.

Một thành viên đoàn thanh tra kể rằng hành trang họ mang vào Hậu Giang làm việc với Lee & Man là bài học cay đắng từ vụ Formosa Hà Tĩnh.

Bên cạnh đó là sự tồn vong của con sông Hậu với triệu triệu người sống cạnh nó. Đương nhiên là có cả hệ thống luật pháp VN.

Nhờ vậy mà đoàn đã thắng trong cuộc đấu căng thẳng với những nhà quản lý có máu mặt của một tập đoàn sản xuất giấy hàng đầu thế giới như họ tự nhận. Nguy cơ “bức tử” sông Hậu tạm thời được ngăn chặn.

Bất cứ nhà đầu tư nước ngoài nào khi đặt vấn đề đầu tư vào VN đều muốn được cấp phép nhanh nhất.

Muốn vậy, họ sẽ chìa ra một chiếc bánh được phủ đầy mật: đầu tư trang thiết bị hiện đại nhất, giải quyết nhiều việc làm với thu nhập cao, nộp ngân sách nhiều tiền.

Nếu là những dự án có nguy cơ gây ô nhiễm thì họ sẽ hứa hẹn xử lý chất thải, nước thải đạt tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật VN.

Thậm chí họ còn “sáng tác” ra những bản báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) rất hay, toàn lý thuyết suông.

Một chuyên gia đầu ngành có mặt trong nhiều hội đồng thẩm định ĐTM nói rằng ông gặp khá nhiều bản ĐTM giống như “rau ăn kèm”, tức là chỉ làm chiếu lệ, đối phó. Đơn giản bởi đây là một trong số các thủ tục bắt buộc phải có nhưng lại không hề quan trọng!

Mới đây, ông Nguyễn Hữu Thiện (chuyên gia môi trường) trần ai mới xin được một chồng ĐTM của các dự án nhà máy điện than, nhà máy giấy ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long.

Khi tới các nhà máy này để đối chiếu, ông mới giật mình khi phát hiện rất nhiều thông tin, số liệu trong ĐTM không có trong thực tế. Đó là chưa kể nhiều số liệu hoàn toàn không có căn cứ khoa học, không được thẩm định.

Các ĐTM này đều được phê duyệt và cất kỹ trong ngăn kéo. Sau khi phê duyệt cũng không có ai theo dõi, kiểm tra, giám sát xem doanh nghiệp có thực hiện đầy đủ cam kết ghi trong ĐTM hay không.

Hiện trạng nhà máy giấy và hệ thống xử lý nước thải của Lee & Man hiện nay khác xa những gì thể hiện trong ĐTM được Bộ Tài nguyên và môi trường phê duyệt năm 2008. Khi vụ Formosa lùm xùm thì công ty này mới thuê tư vấn làm lại, đến nay cũng chưa xong.

Rõ ràng là chuyện “mất bò mới lo làm chuồng” sau sự cố nghiêm trọng của Formosa ở Hà Tĩnh. Ai lạc quan thì tặc lưỡi, thôi thế cũng được, còn hơn bò cứ mất mà chẳng lo làm chuồng.

Nhưng ai hay tiếc nuối thì cũng tặc lưỡi, giá như chính quyền tỉnh Hà Tĩnh hay Bộ Tài nguyên và môi trường giám sát chặt chẽ và có thái độ nghiêm khắc với Formosa ngay từ đầu thì có lẽ người dân vùng ven biển miền Trung không phải khốn khổ như bây giờ.