Một hòm công đức lớn đặt ngay trước “mặt” trưởng lão hòa thượng Thích Thanh Tứ tại chùa Quán Sứ, Hà Nội - Ảnh: THIÊN ĐIỂU

ThS xã hội học Lê Minh Tiến (Đại học Mở TP.HCM):

Khó áp đặt quy định chung

Hiện nay, đối với các di tích có ban quản lý thì việc quản lý và chi tiêu thường là do ban quản lý chịu trách nhiệm với sự giám sát của chính quyền địa phương và công khai trước người dân theo quy định. Đối với các cơ sở tín ngưỡng tôn giáo thì chủ yếu là do các sư trụ trì quản lý và chi tiêu.

Theo tôi, đã gọi là tiền công đức thì việc sử dụng, chi tiêu nguồn tiền này phải phục vụ cho việc công. Với các di tích, Nhà nước phải nhanh chóng "quy chế hóa", tức là phải đặt ra các quy chế thu chi rõ ràng và giám sát được, thường xuyên tiến hành kiểm toán việc thu chi tại các di tích này.

ThS xã hội học Lê Minh Tiến

Đối với các cơ sở tôn giáo tín ngưỡng thì việc minh bạch hóa các khoản thu chi tiền công đức tương đối khó hơn vì phụ thuộc vào cái tâm cũng như mô hình tổ chức của các tôn giáo, chứ Nhà nước cũng khó áp đặt quy định chung.

Tuy nhiên, Nhà nước hoàn toàn có thể đặt ra yêu cầu các tổ chức tôn giáo phải ban hành quy chế thu và sử dụng tiền công đức có được.

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh (Học viện Tài chính):

Cần có cách thức quản lý nguồn thu chi tốt hơn

Về nguyên tắc, bất kể ai, dù là người nước ngoài hay người Việt Nam, dù theo tôn giáo nào, đã có nguồn thu trên lãnh thổ Việt Nam đều phải có trách nhiệm với cộng đồng người Việt Nam nói chung.

Trong lĩnh vực tâm linh hiện nay, có nhiều doanh nghiệp hoặc cá nhân bỏ tiền ra đầu tư và họ có nguồn thu. Trước nay việc thống kê, hoạch toán các nguồn thu chi chưa chặt chẽ, vì thế có những nhóm lợi ích lợi dụng lòng tin của người dân để mưu cầu lợi ích riêng.

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh

Rõ ràng việc công khai, minh bạch nguồn thu sẽ tạo cho người ta tin rồi sẽ tin hơn, đồng tiền đó sẽ được phát huy hiệu quả và đem lại lợi ích chung cho toàn thể cộng đồng.

Phải nghiên cứu kỹ để có cách thức quản lý nguồn thu chi tốt hơn hiện nay. Cần có sự tham gia giám sát của các cơ quan liên ngành. Khi đó toàn bộ nguồn thu từ hoạt động lễ hội, công đức... đều được kiểm đếm, tính toán phân chia theo tỉ lệ hợp lý.

Trong đó, cụ thể tỉ lệ đóng góp cho ngân sách địa phương và trung ương; bao nhiêu tiền giữ lại để sử dụng vào bảo tồn, trùng tu, hay chi tiêu... Tất cả những khoản chi tiêu phải được dự toán, báo cáo bằng hóa đơn.

Tuy nhiên, phải tùy thuộc vào nguồn thu, có nơi nguồn thu rất lớn, một ngày nhiều tỉ đồng, có nơi thu rất ít. Những nơi thu quá ít so với một ngưỡng quy định nào đó thì không phải đóng góp.

Đại biểu Nguyễn Huy Thái (Bạc Liêu):

Ý thức của người tu sẽ quyết định

Chúng ta không khái quát thành một hiện tượng chung nhưng rõ ràng đang có những méo mó trong việc quản lý tiền công đức ở một vài nơi. Nếu như có thể đề nghị một giải pháp thì cần có những chế định chặt chẽ, phù hợp với tính chất nhạy cảm của quỹ công đức.

Chúng ta nên phát huy vai trò của các nhà tu hành, cùng với sự giám sát của cộng đồng để làm sao những người trong cuộc tự điều chỉnh hành vi của mình. Ý thức của người tu hành sẽ quyết định tất cả.

Đại biểu Nguyễn Huy Thái

Trước những ý kiến của đại biểu Quốc hội nêu về sự méo mó trong quản lý quỹ công đức tại các cơ sở tôn giáo thì theo tôi, thời gian tới Nhà nước cần có sự rà soát, phân tích, đánh giá. Nếu xác định có hiện tượng méo mó thì phải có hình thức chế tài.

Nếu không thì sẽ có những tác động rất xấu cho niềm tin tín ngưỡng. Tuy nhiên, cũng phải nhấn mạnh rằng luật pháp dù có chặt tới đâu mà ý thức không tốt thì cũng rất khó. Cao hơn pháp luật là đạo đức, là ý thức.

Đại biểu Đặng Ngọc Nghĩa (Thừa Thiên Huế):

Lấy công đức chi tiêu cho cá nhân là "phạm giới"

Tôi nghĩ rằng đóng góp cũng là sự tự nguyện và người tiếp nhận quỹ đóng góp đó nếu là các bậc chân tu thì sẽ không lấy làm của riêng. Nếu chúng ta đòi hỏi sự công khai này thì rất khó vì khoản chi tiêu công đức giống như mình chi tiêu cho nhà cửa, chăm lo cho đền chùa hằng ngày để có nơi cho người ta đến lễ Phật.

Đại biểu Đặng Ngọc Nghĩa

Trong Luật tín ngưỡng tôn giáo thực ra cũng đã có điều cấm là không được lợi dụng tín ngưỡng để trục lợi, nhà chùa hay nhà thờ cũng đã có những quy định về việc quản lý công đức, giao việc quản lý đó cho các chức sắc đứng đầu.

Nếu làm sư sãi, người tu hành mà đi lấy công đức cho riêng mình thì cũng đồng nghĩa với việc đã phạm giới, là tham sân si. Như thế không thể gọi là người tu hành nữa.

Đại đức Thích Tuệ Minh (trưởng ban hướng dẫn phật tử Giáo hội Phật giáo tỉnh Nghệ An, trụ trì chùa Chí Linh - Di tích lịch sử văn hóa đền, chùa Gám):

Không nên can thiệp vào việc quản lý tiền công đức của đền, chùa

Đại đức Thích Tuệ Minh

Quản lý tiền công đức tại các đền, chùa di tích mà không có sư trụ trì là điều đương nhiên, vì tiền công đức đó là do bá tánh thập phương mong muốn dùng vào việc tu bổ, sửa chữa đền, chùa khi bị hư hỏng, xuống cấp và tổ chức lễ hội, sự kiện liên quan đến đền, chùa, cơ sở tâm linh mà họ tín ngưỡng.

Còn đối với đền, chùa, cơ sở tâm linh có sư trụ trì, vị được bổ nhiệm quản lý - tức vị này làm thay những điều mà chính quyền trước đây làm, nên chính quyền sẽ là người quản lý về mặt nhà nước đối với các hoạt động của đền, chùa sao cho đúng với hiến chương của giáo hội và quy định của pháp luật hiện hành.

Không nên can thiệp vào việc quản lý tiền công đức của đền, chùa, nếu làm không đúng sẽ có nhiều bất cập. Đâu phải đền, chùa, cơ sở tâm linh nào cũng có điều kiện về cơ sở khang trang và thu hút bá tánh công đức nhiều. Tuy nhiên, nguồn tiền công đức cũng nên được công khai, minh bạch và nguồn công đức này được sử dụng để phục vụ cho việc quản lý, tu bổ di tích, hoạt động tôn giáo tại cơ sở.

Ví dụ: đền - chùa Gám (Yên Thành, Nghệ An) từ khi có sư trụ trì, ban quản lý di tích xã đã giao hẳn việc quản lý các nguồn công đức cho nhà chùa quản lý, nhờ thế mà có thể huy động được nguồn xã hội hóa rất tốt, dân chúng đến lễ đền - chùa rất thoải mái, không có cảm giác nơi đây là thương mại hóa tâm linh.

Hiện nay, như đền - chùa Gám có hai trung tâm từ thiện: trung tâm dành cho người khuyết tật và trung tâm dưỡng lão, trong đó có phòng khám chữa bệnh theo y học cổ truyền miễn phí để phục vụ bà con nhân dân. Nếu không có nguồn thu đó thì nhà chùa không làm được những việc này.

KHÔI - TÌNH ghi

TT - Không chỉ cơ quan quản lý, các nhà nghiên cứu cũng bày tỏ sự bối rối trước việc minh bạch hóa tiền công đức.