Tạp chí Forbes dẫn thông tin từ nhà nghiên cứu tình báo nguồn mở người Canada Steffan Watkins cho biết Nga đang bị “che mắt” và cản trở trong quá trình giám sát không phận Ukraine, bằng chính những chiếc máy bay cảnh báo sớm trên không (AEW) A-50 của họ.

Lực lượng không quân Nga bắt đầu triển khai chiến dịch rộng lớn hơn với chín chiến A-50sM/Us - loại máy bay được xây dựng dựa trên phần khung của máy bay vận tải Ilyushin Il-76 bốn động cơ.

Máy bay A-50 của Nga giống như máy bay E-3 của không quân Mỹ, thường bay phía sau tiền tuyến để dò tìm máy bay và tên lửa của đối phương ở đường chân trời.

Những chiếc A-50 bay cao và có khả năng tái định vị khi cần thiết đã giúp các chỉ huy Nga theo dõi lực lượng không quân Ukraine, kịp thời phát hiện trước khi các tên lửa và máy bay không người lái (drone) của đối thủ lao tới vài phút. 

Theo phân tích của Forbes, sau khi các drone và tên lửa của Ukraine vô hiệu hóa một số radar trên mặt đất của Nga ở bán đảo Crimea hồi cuối năm 2023, lực lượng không quân Nga được cho là đã chuyển một số chiếc A-50 để bù đắp những khoảng trống đó.

Lực lượng không quân Nga đã không đạt được thành công đáng kể trong việc đánh chặn tên lửa hành trình của Ukraine.

Tuy vậy bất kể thành công nào phía Nga đạt được trong việc bảo vệ lực lượng đóng tại bán đảo Crimea, phần lớn nhờ khả năng phủ sóng radar linh hoạt của những chiếc A-50.

Khi Ukraine tấn công Crimea, chỉ huy Nga đã ra lệnh cho các “mắt thần” A-50 ngày càng tiến đến gần chiến tuyến phía nam.

Chính sự sai lầm này đã khiến một chiếc A-50 và máy bay chuyển tiếp vô tuyến Il-22 đối đầu với một khẩu đội tên lửa Ukraine, và có thể đã bị tên lửa Ukraine bắn hạ ở biển Azov hồi giữa tháng 1.

Trong khi chiếc Il-22 khập khiễng quay trở lại căn cứ với nhiều thiệt hại và thương vong thì chiếc A-50 bốc cháy, rơi xuống biển. Tất cả 15 người trên chiếc A-50 đều thiệt mạng, trong đó có một số sĩ quan cấp cao.

Sau vụ bắn hạ trên, lực lượng không quân Nga đã nỗ lực bảo vệ những chiếc A-50 còn sót lại bằng cách đưa những chiếc máy bay này ra xa mặt trận hơn.

“Các lực lượng Nga ngày càng triển khai máy bay A-50 về gần biên giới Nga và hướng đến phía Belarus”, Trung tâm Chiến lược quốc phòng Ukraine đưa tin hồi đầu tháng 2.

Tối 23-2, một chiếc A-50 khác đã phát nổ trên bầu trời vùng Krasnodar, phía đông biển Azov, khiến toàn bộ phi hành đoàn 10 người và chỉ huy chiến đấu thiệt mạng.

Theo phân tích của Forbes, phía Matxcơva chỉ còn lại bảy chiếc A-50M/U và một số chiếc A-50 được sản xuất từ những năm 1980. Tuy nhiên, không rõ hiện những chiếc máy bay cũ này có khả năng bay an toàn hay không và liệu còn khả năng chiến đấu hay không.

Trang Forbes nhận định Điện Kremlin cần ba quỹ đạo cảnh báo sớm để có thể bao quát toàn bộ chiến tuyến dài 600 dặm ở Ukraine. Như vậy, Nga cần chín chiếc A-50 để hỗ trợ ba quỹ đạo này.

Ai đã thực sự bắn hạ máy bay Il-76 của Nga?

Có nguồn tin cho rằng chiếc máy bay chở theo 65 tù nhân Ukraine bị Pháp bắn hạ, nhưng cũng có thông tin lại nói rằng Il-76 bị bắn bằng hệ thống tên lửa Patriot chỉ người Mỹ mới có thể vận hành.