Mất việc: Sự khốc liệt của thị trường lao động

Ảnh: Flex Jobs

Trong những ngày tháng còn tốt đẹp, một công ty sản xuất có khách hàng liên quan đến yếu tố nước ngoài sẽ nhận được các dự báo sản xuất từ 2-3 tháng. Các dự báo này là cơ sở cho nhà máy chuẩn bị nhân lực, nguyên vật liệu, tồn kho... với độ chính xác cộng trừ 20-30%.

Nửa đầu năm 2022, quy trình này vẫn chạy đều với mức tăng có khi quá số dung sai dương, cho các ngành giày da, may mặc, gia công linh phụ kiện. 

Cho đến khi kết thúc quý 3, đơn hàng giảm không theo đúng quy trình, tức giảm dần 10-20%, mà đột ngột giảm hơn một nửa, bất chấp các quy định, hợp đồng nguyên tắc đã ký, đơn hàng đã phát hành - khách hàng hủy ngang luôn, không thương lượng, bàn bạc.

Nỗi lo ở các ngành chủ lực

Sự khốc liệt của tình hình sụt giảm tổng cầu thế giới thể hiện rõ: các quy tắc giao dịch thông thường bị bỏ qua một cách thô bạo. 

Khách hàng chỉ thông báo hủy bỏ đơn hàng, giảm thiểu khối lượng giao dịch, và đơn phương tiến hành mà không cần sự đồng ý của nhà cung cấp. Điều này đang xảy ra phổ biến ở hàng loạt ngành thâm dụng lao động.

Vì nhiều lý do, hàng trăm triệu người trên thế giới không coi việc mua thêm một đôi giày là ưu tiên so với đảm bảo nguồn khí đốt sưởi ấm mùa đông hay để dành thêm tiền bù vào lãi ngân hàng phải trả, hiện đang tăng theo từng tháng. 

Một cái Tết không mong đợi có lẽ là sự thật khó tránh khỏi với hàng chục ngàn gia đình, vốn đã từng không có Tết từ năm ngoái.

Cứ 10 đôi giày xuất khẩu trên thế giới thì có một được gia công sản xuất tại Việt Nam, tương đương số lượng tuyệt đối khoảng 1,2 tỉ đôi. Có khoảng 1,8 triệu nhân công lao động trong ngành giày da, tức phải xấp xỉ tối thiểu 5 triệu người sống nhờ một phần vào 1,2 tỉ đôi giày dép xuất đi hằng năm.

Hàng chục ngàn người trong đó đang mất việc làm, thậm chí có người đã bị cho nghỉ Tết, điều mà ngay cả thời điểm dịch bệnh căng thẳng nhất cũng ít xảy ra. Cũng như cái cách mà khách hàng cắt đơn của nhà máy, việc buộc phải nghỉ việc của công nhân cũng diễn ra tức thì. 

Giới chủ hầu như cũng không có cách nào khác, trong bối cảnh giá đầu vào tăng, đơn hàng giảm, và rất ít dấu hiệu phục hồi sớm trong tương lai gần, khác hẳn tình hình cũng thời điểm này cuối năm ngoái, khi sự lạc quan phục hồi hậu dịch là xu hướng chủ đạo, của cả chủ lẫn người làm công.

Một bức tranh ảm đạm khác là ngành gỗ: sản phẩm nội thất xuất khẩu lay lắt, thay vào đấy là cuộc đua tìm nguồn mua dăm gỗ để sản xuất phục vụ nhu cầu... củi đốt cho châu Âu. 

Mùa đông đến, viên nén dùng cho việc sưởi ấm quan trọng hơn đi văng, nên máy móc tinh xảo chuyên dụng để làm set bàn ghế gỗ sang trọng trong phòng khách nếu có thể biến thành máy băm gỗ thành dăm để đùn viên nén được thì cũng không ngại ngùng gì trong thời buổi này, kể cả khi làm viên nén, dăm gỗ chúng ta cũng chưa kịp chuẩn bị gỗ sạch để người châu Âu khi cho vào lò sưởi không cảm thấy thấy ân hận vì đã góp phần tàn phá môi trường!

Sự đứt gãy và chuyển đổi thị trường một cách đột ngột làm phát sinh rất nhiều chi phí mới, đồng thời ảnh hưởng ngược đến việc phát triển công nghệ của công ty. Ở thời điểm này mà nói đến phát triển công nghệ xanh, ưu tiên bảo vệ môi trường, e không còn là ưu tiên nữa.

Chuyển dịch lao động

Lấy trường hợp một công ty gia công chi tiết cho ngành lắp ráp cụm chi tiết điện và xe hơi, vốn là khách hàng của người viết. 

Chỉ một ngày sau khi nhận được thông báo điều chỉnh giảm đơn hàng, công ty này lập tức cắt ngày làm để giảm chi quỹ lương, thứ bảy nghỉ không lương. Rồi chỉ ba ngày sau, toàn bộ công nhân thời vụ - thuê ngoài được cho nghỉ, không một khoản bồi thường hay hỗ trợ.

Tính bấp bênh của thị trường lao động từ mấy năm nay đã tạo ra một cơ chế thuê ngoài vô cùng linh hoạt: thời gian thông báo nhận việc và nghỉ việc chỉ là ba ngày. 

Hệ thống dịch vụ cho thuê nhân lực hiện tại đảm bảo được điều đấy và công ty lớn nhất nhì trong lĩnh vực này có khả năng cung cấp xấp xỉ 50.000 nhân công cho các công ty FDI chuyên gia công, lắp ráp khắp Đông Nam Bộ.

Nhân viên thời vụ trở thành một nghề và dần dà họ cũng có những kỹ năng cơ bản nhất định để với những công việc đơn giản, họ không mất nhiều thời gian là có thể đạt mức năng suất chấp nhận được. 

Với doanh nghiệp, họ bớt đi nỗi lo tuyển dụng, đào tạo và các chi phí bảo hiểm xã hội vốn là ác mộng của cả doanh nhân lẫn sở thuế. Với người lao động tự do, họ có được sự linh hoạt tương đối. Với xã hội, một nguồn lực lao động được tận dụng hiệu quả.

Nhưng tất nhiên cái giá phải trả không hề rẻ. Với những người chuẩn bị bước vào thị trường lao động, họ phải chấp nhận một viễn cảnh thực tế: có thể mất việc bất cứ lúc nào, không phải vì họ làm gì sai trái.

Trong danh sách những ngành nghề có số lượng người bị cho nghỉ việc nhiều nhất trong 3 quý đầu năm 2022 của Sở Lao động, Thương binh và Xã hội TP.HCM, có cả ngành mà nhu cầu hiện tại và tương lai rất sáng sủa: IT. 

"Hầu hết chuyển sang làm free-lancer [lao động tự do theo hợp đồng ngắn hạn hoặc dự án]", một chủ doanh nghiệp trong ngành này chia sẻ. Free-lancer có thể hiểu là công nhân thời vụ đã nói ở trên.

Ở mức độ toàn cầu, sự kiện 50% nhân viên Twitter, công ty công nghệ hàng đầu thế giới, nhận quyết định sa thải từ ông chủ mới trong vòng một tuần lễ, bất chấp mọi phản đối và hậu quả tổn hại hình ảnh doanh nghiệp cho thấy sự khốc liệt của thị trường lao động đã là điều phổ biến trong thế giới hiện đại. ■