Ông Najib Razak (trái) khi còn là thủ tướng Malaysia bắt tay Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong một sự kiện diễn đàn về sáng kiến “Vành đai và con đường” năm 2017 - Ảnh: AFP

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và cựu thủ tướng Malaysia Najib Razak từng nghĩ họ đã đạt được một thỏa thuận hai bên cùng thắng.

Theo đó, Bắc Kinh cam kết các khoản đầu tư và cho vay trị giá hàng chục tỉ USD để hỗ trợ kinh tế Malaysia, đổi lại ông Najib hứa sẽ xúc tiến nhanh các dự án phát triển đường sắt và cảng biển cùng các dự án khác nằm trong sáng kiến "" (BRI) của Bắc Kinh tại Đông Nam Á.

Rà soát và thương thuyết lại

Ngay sau khi tuyên thệ nhậm chức, tân Thủ tướng Mahathir Mohamad cam kết sẽ rà soát lại toàn bộ các dự án của Trung Quốc và đàm phán lại mọi "thỏa thuận bất bình đẳng".

"Trung Quốc có kinh nghiệm lâu năm trong việc xử lý các hiệp định bất bình đẳng và Trung Quốc đã giải quyết lại chuyện đó bằng cách tái thương lượng. Do đó chúng tôi cảm thấy mình được quyền nghiên cứu và nếu cần thiết sẽ đàm phán lại những điều khoản" - ông Mahathir tuyên bố.

Dư luận vẫn nhớ chính trị gia 92 tuổi này từng có những chỉ trích rất gay gắt đối với các dự án của Trung Quốc mà theo ông là không đem lại lợi ích thực tiễn cho người dân, chỉ làm gia tăng gánh nặng nợ công.

Khi còn tại nhiệm, trong bối cảnh lọt giữa vòng vây của các bê bối tài chính, ông Najib đã hứa với ông Tập sẽ tạo điều kiện thực thi nhanh chóng các dự án hạ tầng, cảng biển, đường sắt với tổng trị giá hơn 30 tỉ USD của Trung Quốc.

Một "lộ trình" đúng y như cựu tổng thống Sri Lanka, ông Mahinda Rajapaksa, từng đi qua và ở "cuối con đường" ấy là việc Sri Lanka đã phải bàn giao cảng biển chiến lược Hambantota cho Trung Quốc vào tháng 12-2017 với thời hạn sử dụng 99 năm.

Theo các thành viên trong liên minh cầm quyền mới tại Malaysia, dự án xây dựng tuyến đường sắt kết nối bờ biển phía đông (ECRL) dài 688km trị giá 14 tỉ USD là một trong những dự án đáng ngờ nhất, cả về phương diện chi phí lẫn lợi ích thực tế với người Malaysia.

Ông Jomo Kwame Sundaram, nhà kinh tế học kỳ cựu người Malaysia, trong cuộc phỏng vấn trước khi chính thức được ông Mahathir bổ nhiệm vào hội đồng cố vấn cho thủ tướng cuối tuần qua, cho rằng: "Dự án này không khả thi về mặt kinh tế vì nó sẽ không thể thu hồi vốn được".

Trung Quốc sẽ phải thỏa hiệp?

Được khởi công năm ngoái, dự án ECRL khi hoàn thành sẽ kết nối vùng bờ biển phía đông kém phát triển hơn của Malaysia với khu vực miền nam Thái Lan và thủ đô Kuala Lumpur. Chính phủ của ông Najib từng nói dự án đó sẽ tạo ra thêm 80.000 việc làm và thúc đẩy phát triển công nghiệp.

ECRL có nhà thầu là công ty xây dựng quốc doanh Trung Quốc China Communications Construction (CCCC) và được rót vốn vay từ Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc, cũng là một doanh nghiệp nhà nước khác.

Trong giai đoạn tranh cử, ông Najib đã cố gắng tranh thủ cảm tình của nhóm cộng đồng gốc Hoa tại Malaysia (vốn chiếm 1/5 trong tổng số 31 triệu dân nước này), kêu gọi họ ủng hộ BRI. Tuy nhiên ngay chính những người Malaysia gốc Hoa như ông Lee và ông Wong Chen, nghị sĩ đang hoạt động dưới thời của chính quyền tân Thủ tướng Mahathir, cũng không đồng tình với các dự án đó, bất kể họ nói được tiếng Quan Thoại.

Mặc dù từng gặp ông Tập Cận Bình trước đây, song giới quan sát cho rằng chính trị gia kỳ cựu 92 tuổi Mahathir, nổi tiếng với chủ nghĩa thực dụng, cũng sẽ gặp rất nhiều khó khăn để có thể giành được những nhượng bộ quan trọng trong các cuộc đàm phán sắp tới với nhà lãnh đạo Trung Quốc.

Dẫu thế, theo ông Zhang Baohui, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Lĩnh Nam ở Hong Kong, có lẽ Bắc Kinh sẽ cân nhắc đưa ra một số nhượng bộ nhất định với ông Mahathir vì Malaysia thực sự đóng vai trò rất quan trọng với Bắc Kinh về mặt chiến lược.

Ông Anwar tuyên bố ủng hộ ông Mahathir

Chính trị gia Anwar Ibrahim phát biểu tại cuộc họp báo sau khi được phóng thích ngày 16-5 - Ảnh: REUTERS

Trong tuyên bố đầu tiên sau khi được phóng thích trưa 16-5, chính trị gia Anwar Ibrahim khẳng định ông hoàn toàn ủng hộ tân Thủ tướng Mahathir Mohamad và đã hoàn toàn bỏ lại những thù ghét trong quá khứ.

"Tôi không còn thù hằn gì với ông ấy. Chúng tôi đã gạt bỏ những xích mích và ông ấy hiện đang dốc sức cho kế hoạch cải tổ" - ông Anwar nói, mô tả chiến thắng của liên minh Pakatan Harapan (PH) là "bình minh mới cho Malaysia" và là động lực cho các cuộc đấu tranh dân chủ trên thế giới.

Cựu phó thủ tướng Malaysia năm nay 70 tuổi, được phóng thích sáng 16-5 sau nhiều năm bị giam vì các cáo buộc tham nhũng và quan hệ đồng giới. Sau cuộc bầu cử vừa qua, ông Mahathir đã vận động ân xá cho ông Anwar và tuyên bố sẽ chỉ nắm quyền trong hai năm trước khi trao lại ghế thủ tướng cho học trò cũ. Ông Anwar cho biết đã gặp ông Mahathir và thông báo rằng ông không vội gia nhập nội các mới mà muốn dành thời gian tới cho gia đình.

Sự nghiệp của ông Anwar bắt đầu từ những năm 1970 và gây chú ý với nhà lãnh đạo khi đó là ông Mahathir. Ông được chọn làm phó thủ tướng năm 1993 nhưng bất đồng với ông Mahathir về cách xử lý khủng hoảng kinh tế 1998.

Ông chịu 5 năm tù cho cáo buộc lạm quyền năm 1999 và thêm 15 năm cho cáo buộc quan hệ đồng giới năm 2000. Sau khi được phóng thích năm 2004, ông lãnh đạo lực lượng đối lập giành nhiều sự ủng hộ qua hai cuộc bầu cử 2008 và 2013 nhưng tiếp tục bị bỏ tù năm 2014 khi đảng của ông được dự đoán có thể giành chiến thắng trong cuộc bầu cử. (T. PHƯƠNG)

TTO - Các chuyên gia Mỹ đánh giá "Vành đai, Con đường" không hướng tới cái mác "có lợi cho đôi bên" như Bắc Kinh tuyên bố, mà đó là công cụ để mở rộng ảnh hưởng chính trị và hiện diện quân sự của Trung Quốc.