Má Thị Di: Trong ba ngày ấy, em chỉ nghĩ mình phải tự do!

Đi qua sương mù, tới bầu trời tự do

TTCT - Phim của Hà Lệ Diễm, bằng cách để nhân vật và cộng đồng tự kể câu chuyện của mình, chứng kiến những đòi hỏi tự do của cá nhân khi đối diện với ràng buộc truyền thống.

Chào Di, khi bạn trai kéo đi, em đã suy nghĩ gì và làm gì trong ba ngày đó?

- Khi bạn rủ đi chơi, em thấy đó là việc bình thường vì bạn ấy chở em đi chơi cũng như các bạn khác chở thôi. Vàng rủ em về nhà bạn chơi, nấu cơm ăn, mời bạn bè tới chơi cùng. Em chả suy nghĩ gì cả. Khi ăn cơm xong em thấy có rất nhiều người tới nhà bạn ấy, em mới chợt nghĩ mình bị lừa như chị gái rồi, ôi mình bị bắt rồi.

Nhưng em có cách tránh đi, em không uống rượu. Em rút kinh nghiệm từ chị gái em rồi - chị gái em bị lừa uống rượu ở nhà bạn trai, tỉnh dậy thì đã quá muộn. Em buộc thắt lưng của em vào thắt lưng em gái của Vàng, đi đâu cũng theo em gái của Vàng, để tránh bị mọi người lừa ngủ với Vàng.

Sáng hôm sau em thấy chán ngán quá liền gọi cho chị Diễm (đạo diễn Hà Lệ Diễm), anh Tủa (Khang A Tủa, thuộc mạng lưới Tiên phong vì tiếng nói của người dân tộc thiểu số). Anh Tủa nói anh có em gái đi lấy chồng rất sớm, rất khổ. 

Em thấy mình phải sống tự do, mình phải tìm cách. Lúc đó em nghĩ là phải đưa mẹ đi biển, đưa mẹ đi đến những nơi chưa từng đi vì cả đời mẹ chỉ ở trong thung lũng này. Khi mọi người mất dần cảnh giác thì em bỏ trốn.

Khi trốn đi, em gặp được một anh bạn, em kể rằng mình bị kéo về. Anh bảo để anh ấy lấy xe đưa về, nhưng em lên xe anh ấy, đi rồi mới thấy sai sai, em thấy sợ, có cảm giác bị bắt lại. Và đúng thế, chính anh ấy bắt tay với Vàng, vì hai người là bạn học.

Nhưng em vẫn kiên quyết phản đối. Mọi người ở nhà Vàng thấy em rất cứng đầu. Đến tối thứ ba, họ thấy là em sẽ không chịu nên mọi người giã bánh để mang sang nhà em. Em may mắn hơn chị gái của mình. Khi về nhà mẹ rồi, em chỉ có một suy nghĩ là mình phải tự do, phải có cuộc sống tự do.

Trong phim có một chi tiết em bỏ lên trường, tại sao em lại tìm đến trường?

- Vì bị bạn của Vàng lừa một lần nên lúc về nhà em không tin ai nữa. Ngay cả bạn bè và hàng xóm cũng bảo "Vàng đẹp trai, cư xử với Di dịu dàng, sao Di lại không cưới". Vì ai cũng nói thế nên em thấy mọi người đều không đáng tin.

Em giận mọi người và bỏ đi, nhưng không có chỗ nào để đi. Lúc đó chỉ có thầy cô ở trường, xã nói là Di chưa đủ tuổi, nếu Di đi học thì sau này sẽ có nhiều cơ hội hơn. Thế nên em nghĩ mình chỉ có thể chạy đến trường nhờ thầy cô giúp thôi.

Bà và mẹ của Di nghĩ gì về tục lệ này?

- Bà, bố mẹ Di là người rất tôn trọng truyền thống. Mẹ Di đi ra ngoài luôn mặc áo của người Mông, bà nói nếu không mặc áo người Mông thì ngượng lắm.

Phong tục kéo vợ là của tổ tiên xa xưa, họ tới kéo thì bố mẹ không được phép cấm. Nếu con gái và con trai đó có yêu nhau đi nữa thì cũng phải giả vờ bị kéo. Nếu mình bị kéo thì sẽ được mọi người tôn trọng. Nếu yêu nhau mà lấy luôn (không theo phong tục kéo vợ) thì cô gái sẽ bị nói là tham chồng, cuộc sống sau này sẽ không tốt. Đến giờ vẫn có nhiều người nghĩ như vậy.

Lúc Di chưa bị kéo đi, mẹ đã nhắc nhở truyền thống là khi bị kéo thì bố mẹ sẽ không được giúp, chỉ có anh chị em trong nhà mới giúp được. Mẹ cũng dặn là nếu không đồng ý thì phải tự phản kháng.

Bản thân Di nghĩ sao?

- Theo em thì phụ nữ nên có quyền tự chọn hạnh phúc của mình. Bây giờ Di lấy chồng rồi, chồng Di tên Bình, đã học hết đại học. Sau khi quen nhau được ba tháng, cảm thấy anh Bình chín chắn, có thể lo cho gia đình nên Di chọn. Hai đứa yêu nhau hỏi cưới chứ không kéo vợ. Di đang ở với bố mẹ chồng, đang may trang phục truyền thống để bán.

Em và anh Bình yêu nhau và tự lấy, không kéo, nên hàng xóm chỉ trích em rất nhiều. Họ nói em không nghe lời mẹ, lúc bị kéo thì cứng đầu, không theo phong tục truyền thống. Lúc đó em cảm thấy suy sụp nên em rất ít về nhà mẹ, vì về nhà mẹ thì nghe mọi người nói nhiều (khóc). 

Nhà chồng em chỉ cách nhà em có hơn 2km, nhưng phải tới khi em có con 4 tháng rồi em mới về nhà mẹ, vì em sợ về lại nghe mọi người nói là không tôn trọng tục kéo, tự theo chồng. Tuy nhiên giờ mẹ em cũng suy nghĩ tích cực hơn nhiều rồi, không nghĩ buộc phải theo phong tục kéo vợ nữa.

Qua bộ phim này, Di muốn nói với các bạn nữ là mình có sự lựa chọn của mình, không nhất thiết phải theo sự quản lý của bố mẹ, đừng sợ mọi người nói ra nói vào. Mình phải tự tin lên, mình có quyền, mình có bao nhiêu cơ hội ở ngoài kia.

Di đã nói với các bạn nữ trong làng là Tết sẽ có nhiều vụ kéo nên hãy cẩn thận. Đã có bạn nghe Di nên hai năm nay không đi chơi Tết, cuối cùng lại có người tới tận nhà kéo. Khi bị kéo bạn ấy rất bình tĩnh, ở nhà bạn nam một tháng, vẫn nấu cơm cho nhà bạn trai bình thường. Dần dà đến khi mọi người tin bạn ấy chịu ở lại rồi thì bạn trốn về. Khi trở về, dù mẹ bạn đồng ý nhận con rể nhưng bạn cương quyết từ chối, thà bạn chết còn hơn.

Người con gái Mông quan niệm hạnh phúc là gì?

- Hạnh phúc của người con gái Mông chỉ là lấy được người chồng tốt không uống rượu, không vũ phu, cả hai đứa đi làm ruộng nương, chồng phụ vợ làm việc nhà, đi đâu hai đứa đi cùng nhau. Đến những ngày như 8-3 các chú ở chỗ Di sẽ tổ chức cho các mẹ đi chơi, uống rượu, hôm đó là ngày sung sướng nhất.

Cảm ơn Di và chúc em hạnh phúc!

Những đứa trẻ trong sương (Children Of The Mist) ra mắt khán giả Việt Nam ngày 16-3 vừa qua. Bộ phim tài liệu này đã "thắng lớn" tại nhiều liên hoan phim quốc tế, vượt qua 143 tác phẩm từ nhiều nước để lọt vào danh sách Top 15 Oscar 2023 ở hạng mục Phim tài liệu dài xuất sắc. Nữ đạo diễn Hà Lệ Diễm đã đoạt giải "Đạo diễn xuất sắc nhất" tại Liên hoan phim tài liệu quốc tế Amsterdam" (IDFA) tháng 11-2021.