Nhiều học sinh học tiếng Anh thời bấy giờ khó ai quên được bộ sách English For Today từ quyển 1 đến quyển 6 - Ảnh: Tác giả cung cấp

Lùm xùm chuyện thẩm định sách giáo khoa, nhà xuất bản và quản lý sở giáo dục bắt tay chung soạn sách giáo khoa, chung chi rồi giờ lại nghi vấn sách giáo khoa tiếng Anh lớp 1, người dân phân vân, còn nhà giáo, theo tôi biết, họ trăn trở lắm!

Ai cũng biết sách giáo khoa, hàng hóa cho lợi nhuận khủng! Khi có sự bắt tay cả ba nhà (nhà xuất bản, nhà biên soạn, nhà quản lý giáo dục) với thị trường giáo dục béo bở hiện nay có thể nói không ngoa, hơn hẳn các lĩnh vực kinh doanh khác.

Quy định xoay quanh việc tổ chức biên soạn, thẩm định, phát hành, phân phối sách giáo khoa dù kín kẽ đến đâu nhưng người thực hiện chăm chăm lợi ích nhóm thì khó ngăn chặn được hết. Những kẽ hở nhỏ bị đục khoét để thu về món lợi to, vào túi những đầu mối, đầu nậu núp danh quản lý, liên kết, đại lý và những khoản... hoa hồng.

Mùa tựu trường, cha mẹ khó khăn đến mấy cũng cố "giật gấu vá vai" để sắm cho con em bộ sách giáo khoa, với mong muốn các cháu học hành giỏi giang. Đánh vào tâm lý đó, không ít người đẩy sách giáo khoa xa mục tiêu nhân văn.

Thời chúng tôi học phổ thông, sách giáo khoa thầy trò thích sách nào chọn mua sách ấy; đám học trò thì em có, em không; mượn nhau đọc, chép hoặc xuống thư viện tìm sách giáo khoa. Học sinh có điều kiện hay học sinh khó khăn đều có sách giáo khoa cho học tập. 

Những sách giáo khoa quen thuộc như toán (tác giả nào), địa lý (nhóm tác giả nào)... có những bộ sách giáo khoa từ lớp 6 đến lớp 12 được biên soạn bởi ban giáo sư đông đảo, nổi tiếng khắp các tỉnh, thành. Tên gọi bộ sách giáo khoa cũng nhẹ nhàng, không hoành tráng như tên gọi bộ sách giáo khoa lớp 1 vừa công bố.

Sách giáo khoa tiếng Anh, tiếng Pháp cũng thế. Nhiều học sinh học tiếng Anh thời bấy giờ khó ai quên được bộ sách English For Today từ quyển 1 đến quyển 6. Học sinh theo học ban nào sẽ được học sách phù hợp (giai đoạn phân hóa). Bây giờ thay đổi nhiều về mục tiêu, nội dung chương trình, phương pháp, thiết bị dạy học nên việc dạy học tiếng Anh nói riêng và dạy học ngoại ngữ nói chung thay đổi theo cho phù hợp.

Xưa hơn, hồi tôi học tiểu học, bộ sách giáo khoa được in giấy trắng tinh, bìa cứng trình bày đẹp, học sinh không phải mua. Học tiểu học hồi đó nhẹ nhàng, không dạy thêm, học thêm, sách giáo khoa tặng không bán, học đường ấm áp biết bao, quan hệ thầy trò và phụ huynh sao không tốt đẹp được. 

Cách làm sách giáo khoa tác động lớn đến tình cảm thầy trò. Khi sách giáo khoa là những ồn ào, dị nghị quanh quẩn chuyện tiền bạc - cái được thuộc về số ít, còn mất mát - những giá trị tốt đẹp, mà gần đây chúng ta đang muốn xây dựng lại. Ai đó biết không?

Quản lý nhà nước về giáo dục mà dài tay ôm lấy sách giáo khoa thì xã hội hóa biên soạn sách giáo khoa chỉ là hình thức, không tạo ra động lực thực sự. "Lobby" sách giáo khoa, một số ít người đang ngộ nhận vì cho là đúng (trong thời kỳ kinh tế thị trường), thật ra đang làm cho nhũng nhiễu, tiêu cực phát sinh. Giáo dục quanh quẩn đó làm sao bước ra biển rộng, bay lên trời cao?  

Hãy trả sách giáo khoa về đúng theo quy luật vốn có - đặc thù của giáo dục; biên soạn sách giáo khoa nếu đủ điều kiện thì mua bản quyền, khi điều kiện chưa hội đủ, cần tính toán. Tất cả vì học sinh thân yêu, vì sự phát triển lành mạnh của một nền giáo dục vị nhân sinh, vì những khoản vay từ các nguồn của nước ngoài phục vụ cho giáo dục cần được sử dụng tiết kiệm, trong sáng, hiệu quả. Đừng để xảy ra sự cố (trong phạm vi hẹp là những hoạt động liên quan đến sách giáo khoa), khi đó, phân bua hay giải thích thế nào cũng chỉ là vụng về trong khuất tất.

Sách tiếng Anh, ta viết cũng tốt. Nếu có bộ sách giáo khoa tiếng Anh của các nước phát triển biên soạn phù hợp với điều kiện dạy học hiện nay, tầm nhìn mấy chục năm nữa, mua bản quyền được không?

Quanh câu chuyện tổ chức biên soạn, thẩm định, công bố các bộ sách giáo khoa lớp 1 và nghi vấn sách giáo khoa tiếng Anh lớp 1, hi vọng những tranh cãi sẽ ngã ngũ. 

Nhưng trong tôi, học sinh xưa - nhà giáo nay hoài niệm một thời... English For Today.