Luigi Mangione: Chân dung một 'phản anh hùng' hiện đại

Luigi Mangione, 26 tuổi, người Mỹ gốc Ý, bị bắt ở quê nhà Pennsylvania hôm 9-12, 5 ngày sau khi nã súng giết chết ông Thompson ở New York. Mangione bị cảnh sát New York khởi tố tội giết người cùng 4 tội danh khác.

Nhiều người đã "ăn mừng" cái chết của Thompson, xuất phát từ nỗi hờn căm với chuyện ngành bảo hiểm liên tục từ chối thanh toán. Và khi Mangione - một thanh niên da trắng thuộc dạng "con nhà người ta: điển trai (bụng sáu múi), nhà giàu (ông nội là đại gia bất động sản), học giỏi (có bằng cử nhân và thạc sĩ tại Đại học Pennsylvania thuộc nhóm Ivy League) - bị bắt, người ta lại thêm phát cuồng.

Đời thay đổi khi ta đau lưng

Năm 2023, Mangione từng công khai chia sẻ mình bị trượt đốt sống thắt lưng (spondylolisthesis), một chứng đau lưng hiếm gặp, làm ảnh hưởng cả chuyện chơi thể thao lẫn hẹn hò yêu đương. Tháng 7-2023, Mangione viết trên Reddit rằng mình đã quyết định phẫu thuật. Những bài tiếp theo cho thấy ca phẫu thuật đã thành công.

Trên Reddit, Mangione ủng hộ phương pháp phẫu thuật cột sống, liên tục động viên những người có tình trạng tương tự, khuyến khích họ phản bác nếu bác sĩ khuyên phải sống chung với cơn đau. Tính đến lần cập nhật cuối cùng (17-5-2024), tuyệt không có bài nào Mangione nói về chuyện bảo hiểm y tế hay lòng tham của các tập đoàn trong ngành. 

Những suy nghĩ đó dường như chỉ xuất hiện sau này. Trong một bức thư viết tay được tìm thấy sau khi bị bắt, Mangione đề cập đến "những ký sinh trùng" trong hệ thống y tế, chỉ trích quyền lực cũng như lợi nhuận của các công ty bảo hiểm, theo AP.

Theo Jason Pittman, đồng giám đốc Trung tâm cột sống tại Trung tâm Y tế Beth Israel Deaconess (Mỹ), bác sĩ thường ưu tiên điều trị duy trì như vật lý trị liệu hoặc sử dụng thuốc trước khi tính đến phẫu thuật, do chi phí lên tới hàng ngàn đô la kể cả khi có bảo hiểm. Một quan chức cấp cao của Sở Cảnh sát New York nói với NBC không có dấu hiệu cho thấy Mangione từng mua bảo hiểm UnitedHealthcare.

Gia đình báo cáo Mangione mất tích với cơ quan chức năng vào tháng 11. Trong thời gian học đại học, Mangione từng đăng trên Reddit về tình trạng sương mù não nghiêm trọng và ngủ không ngon. 

Theo chuyên gia, cơn đau lưng mạn tính cũng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần nếu có sẵn các vấn đề về tâm lý như lo âu hay trầm cảm. Không có nhiều thông tin về tình trạng tinh thần của Mangione trong những tháng gần đây.

Kỷ nguyên mới của sự tôn sùng kẻ ác

Ngay sau khi Thompson bị bắn chết, cộng đồng mạng đã bắt đầu thần thánh hóa nghi phạm, tôn vinh và ca ngợi Mangione như một kiểu "anh hùng dân gian". Trên TikTok, người ta chia sẻ các video về tour du lịch "tham quan vụ ám sát CEO" quanh New York. Trên Spotify, các danh sách nhạc phát dành riêng cho Mangione cũng bắt đầu xuất hiện. Trang bán hàng Etsy tràn ngập các sản phẩm quần áo có hình y.

Tài khoản X của Mangione đã tăng thêm hơn 400.000 người theo dõi kể từ sau vụ nổ súng, và trên mạng này hashtag #FreeLuigi (trả tự do cho Luigi) cùng các biến thể của nó đã được đăng hơn 50.000 lần. 

Theo NCRI, một tổ chức nghiên cứu về cực đoan hóa qua các nội dung lan truyền trên mạng, mức độ tương tác với các bài đăng về vụ giết ông Thompson trên X, Reddit và những nền tảng khác thậm chí còn vượt qua mức tương tác với vụ ám sát hụt cựu tổng thống Donald Trump hồi tháng 7.

Dường như chưa đủ phi lý, nhân viên cửa hàng McDonald's, người báo cảnh sát khi thấy Mangione ngồi ăn trong tiệm, đã trở thành mục tiêu của làn sóng thù ghét trên mạng, trong khi chuỗi nhà hàng này cũng bị "giội bom" review (đánh giá) xấu. 

Sở Cảnh sát ở Altoona (Pennsylvania), nơi bắt giữ Mangione, còn bị dọa giết. Cộng đồng mạng cuồng nhiệt còn thu thập và chỉnh sửa hình ảnh Mangione trong các mốc thời gian nhằm tạo chứng cứ ngoại phạm cho "thần tượng".

Người ta còn gây quỹ cộng đồng (crowdfund) để đòi tự do cho Mangione. GoFundMe, nền tảng crowdfund phổ biến nhất, cấm tuyệt đối mở chiến dịch quyên góp cho Mangione, song một trang tương tự là GiveSendGo lại thả giàn. 

Đến 15-12, chiến dịch do nhóm December 4th Legal Committee mở trên GiveSendGo đã thu được hơn 111.000 USD, vượt 50% chỉ tiêu 200.000 USD để lo chi phí tư pháp cho Mangione, theo Forbes.

Felipe Rodriguez, một cựu sĩ quan điều tra của Sở Cảnh sát New York, bày tỏ sự thất vọng trước phản ứng của dư luận. "Họ biến hắn thành một biểu tượng tử vì đạo cho tất cả những rắc rối mà người dân gặp phải với các công ty bảo hiểm - Rodriguez, hiện là giảng viên thỉnh giảng tại Trường Tư pháp hình sự John Jay, nói với Reuters - Ai mà chưa từng có rắc rối với bảo hiểm của mình? Nhưng hắn là một kẻ sát nhân máu lạnh".

Có thật là phản anh hùng?

Vụ án mạng của Brian Thompson không chỉ phơi bày tâm lý bất mãn của người Mỹ với ngành y tế và bảo hiểm, mà còn nhắc thế giới nhớ người Mỹ thích những kẻ sát nhân thế nào. Những tội phạm giết người khét tiếng của Mỹ như Ted Bundy hay Jeffrey Dahmer đều có hàng tá sản phẩm khắc họa chân dung, kể chuyện cuộc đời với đủ hình thức (podcast, phim, sách)*

Không kể tới "công trạng" của Mangione, phần lớn cơn cuồng trên mạng tập trung vào ngoại hình của thanh niên này. Họ đặt cho anh ta biệt danh "sát thủ nóng bỏng", lan truyền ảnh cởi trần do chính chủ đăng trên Instagram (một người còm: "Chắc chắn anh ta là người Ý, vì bụng sáu múi kia đủ bén để bào phô mai parmesan"). Theo nhà phê bình văn hóa Blakely Thornton, người Mỹ gần như "được lập trình" để thấy tin cậy và đồng cảm với những người đàn ông có ngoại hình như Mangione.

Sự hâm mộ dành cho những người đàn ông đẹp trai bị buộc tội phạm tội không phải là hiện tượng mới. Thornton lấy ví dụ: Jeremy Meeks - bị bắt vào năm 2014 vì tàng trữ vũ khí nhưng lập tức nổi tiếng vì quá đẹp trai, dù qua ảnh cảnh sát chụp trước khi vào tù. Sau khi ra tù, Meeks trở thành người mẫu và gặt hái thành công trong ngành thời trang. 

"Internet đã làm mờ ranh giới giữa sự nổi tiếng và tội phạm" - Tanya Horeck, chuyên gia về văn hóa số và tội phạm thực từ Đại học Anglia Ruskin (Anh), nói với BBC. Horeck nói thêm rằng khi mọi người nhìn thấy một người đẹp trai xuất hiện trên bản tin thời sự, phản ứng đầu tiên của họ là khao khát, chứ không phải phê phán đạo đức.

Hơn 40 năm trước, học giả Richard E. Meyer, trong nghiên cứu về văn hóa dân gian Mỹ, đã phân biệt giữa người ngoài vòng pháp luật (outlaw) và tội phạm đơn thuần. Anh hùng ngoài vòng pháp luật kiểu Mỹ là người của quần chúng, "gắn bó mật thiết với tầng lớp bình dân, và vì thế, thường được nhìn nhận là đứng lên chống lại các hệ thống kinh tế, dân sự và pháp lý áp bức đặc thù trong bối cảnh lịch sử Mỹ" - Meyer viết.

Anh hùng ngoài vòng pháp luật là một hình tượng độc đáo - một người tốt sa ngã, như nhân vật Walter White trong Breaking Bad, chế ma túy chỉ vì bảo hiểm không chi trả chi phí điều trị ung thư. 

Meyer chỉ ra rằng để được quần chúng giúp đỡ, ủng hộ và ngưỡng mộ, người hùng ngoài vòng pháp luật phải chọn lọc mục tiêu, "chỉ nhắm vào những biểu tượng được xem là áp bức với cộng đồng". Lịch sử Mỹ từng có những "phản anh hùng" theo cách đó: Jesse James (1847 - 1882), một "Robin Hood miền viễn Tây" chuyên cướp ngân hàng và tàu hỏa (biểu tượng của nhóm người gây ra áp bức kinh tế và xã hội) và chia cho dân nghèo, hay tay cướp nhà băng Charles Arthur Floyd (1904 -1934) - chuyên xé nát giấy nợ ngân hàng ngay tại hiện trường.

Viết trên The New Yorker ngày 13-12, tác giả Jessica Winter cho rằng sự ủng hộ dành cho nghi phạm nổ súng chính là bắt nguồn từ truyền thống tôn vinh những kẻ ngoài vòng pháp luật như vậy. Nhưng Luigi Mangione có giống như Jesse James hay Charles Arthur Floyd?

Dù sớm bị bắt và không phân phát lại bất kỳ khoản doanh thu nào của UnitedHealthcare cho quần chúng, Mangione vẫn đáp ứng tiêu chí của Meyer, nhất là khoản chọn mục tiêu. Hệ thống bảo hiểm y tế Mỹ không dành cho toàn dân, và một CEO như Thompson - có thể kiếm 10 triệu USD mỗi năm - rõ là kẻ thù của nhân dân. 

Trong một ghi chú được cảnh sát thu được sau này, Mangione cũng nói rõ sẽ hành động mà không gây hại cho "quần chúng" của mình: "Ta sẽ làm gì? Xử lý CEO tại hội nghị thường niên của những kẻ hút máu. Nó có mục tiêu rõ ràng và không gây rủi ro cho người vô tội".

Điều đáng lo nhất từ những phản ứng của dư luận trong vụ CEO ngành bảo hiểm bị giết chết là sự bình thường hóa bạo lực, vốn chỉ giới hạn trong các nhóm cực đoan bên lề, theo Alex Goldenberg, cố vấn cao cấp tại NCRI. 

"Hiện tượng mà chúng tôi đang quan sát tương tự một cách đáng ngại với các hoạt động trên những nền tảng như 4chan, 8chan, Discord và những góc tối khác của Internet, nơi các vụ xả súng hàng loạt thường được chào đón với sự hân hoan" - ông nói.

Giờ thì mọi thứ diễn ra công khai, trên những nền tảng phổ biến nhất thế giới. Ăn mừng một vụ giết người đã là điều tồi tệ; biến nghi phạm thành một "anh hùng dân gian" quyến rũ thậm chí còn tồi tệ hơn cả hệ thống chăm sóc sức khỏe đang bị phá vỡ ở Mỹ.