Văn phòng Công ty luật Appleby trên đảo Jersey - Ảnh: AFP

Hồ sơ Paradise (nghĩa tiếng Anh là "Thiên đường") tiết lộ các nhân vật nổi tiếng, các nhà chính trị, các công ty và tập đoàn đa quốc gia đã tìm đến các "thiên đường thuế" để tránh phải nộp thuế cao ở nước sở tại.

Bảo mật tối đa

Nguồn gốc của hồ sơ Paradise xuất phát từ mùa thu năm 2016. Một nguồn tin nặc danh có thẩm quyền tiếp cận tài liệu nội bộ của Công ty luật Appleby ở quần đảo Bermuda (lãnh thổ hải ngoại thuộc Anh) và Công ty luật Asiaciti Trust tại Singapore đã bí mật chuyển tài liệu của hai công ty trên cho báo Süddeutsche Zeitung ở Đức. Hai văn phòng luật sư này chuyên tư vấn về đầu tư ngoài biên giới (offshore) và tối ưu hóa thuế.

Do số lượng tài liệu quá nhiều, phải đến hơn 13,5 triệu tập tin, báo Süddeutsche Zeitung liền chuyển cho Liên đoàn Nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ). Cũng như những lần xử lý tài liệu điều tra trước đây, ICIJ đã huy động 360 phóng viên thuộc 96 cơ quan báo chí của 67 quốc gia cùng tham gia xử lý dữ liệu.

Từ lúc tiếp nhận tài liệu đến khi công bố gồm năm giai đoạn. Giai đoạn 1 chú trọng giữ bí mật trong quá trình phân tích tài liệu. ICIJ đặt bí danh cho dự án này là Athena (tên nữ thần trí tuệ trong thần thoại Hi Lạp). Các nhà báo tham gia dự án phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về bảo mật thông tin.

Nhà báo Cécile Schillis-Gallego, đặc phái viên ICIJ tại văn phòng Paris, nhớ lại: "Mọi phóng viên phải biết mã hóa thư từ và tuân thủ các quy định về cách dùng mật khẩu, phương pháp xác nhận hai lần. Cách tác nghiệp này cách đây năm năm không bắt buộc như thế".

Nhà báo Benoît Collombat ở Đài phát thanh France Inter giải thích: "Chúng tôi phải sử dụng tin nhắn và hộp thư mã hóa. Chúng tôi hạn chế tối đa gọi điện thoại. Trong lúc nói chuyện chúng tôi không bao giờ nói chi tiết... Trong loại hình điều tra này, bảo đảm an ninh 100% là điều không bao giờ có. Bởi vậy điều cần thấm nhuần là cứ giữ an ninh cho máy tính ở mức cao nhất có thể".

Cuộc gặp bí mật tại Munich

Giai đoạn 2 là bố trí cho khoảng 120 nhà báo tham gia dự án Athena gặp nhau lần đầu tiên tại tòa soạn báo Süddeutsche Zeitung ở Munich (Đức) trong hai ngày 27 và 28-3-2017.

Mọi phát biểu được gửi trước cho văn phòng ICIJ ở Washington. Trong quá trình tập trung, các nhà báo phải tuân thủ yêu cầu bảo mật, không được tiết lộ mục đích cuộc gặp. Từ sân bay Munich về đến địa điểm họp có khi họ phải đổi xe taxi nhiều lần. Nhà báo Jacques Monin làm việc cho Đài France Inter kể khi tài xế taxi ngạc nhiên hỏi sao hôm đó có nhiều người đến cùng một chỗ như thế, anh vờ vịt trả lời là ICIJ tổ chức hội nghị để sửa đổi nội quy.

Trong cuộc họp bí mật, các nhà báo và chuyên viên lập trình cùng thảo luận về cách thức tăng cường phối hợp trong khai thác dữ liệu bởi dữ liệu lần này phức tạp hơn và có hình thức đa dạng hơn các dự án điều tra trước, bao gồm thư điện tử, tài liệu PDF, bảng kê Excel, thư file Word, báo cáo PowerPoint.

Cuộc họp ở Munich cũng quyết định ngày công bố hồ sơ. Các nhà báo ở khu vực Bắc Mỹ nôn nóng muốn công bố sớm vì vào thời điểm đó Tổng thống Donald Trump mới cầm quyền sáu tháng và Thủ tướng Justin Trudeau ở Canada đã cầm quyền 18 tháng. Các nhà báo Đức lại muốn hoãn thời gian công bố đến cuối tháng 9-2017 sau kết quả bầu cử Đức. Các nhà báo Pháp đề nghị công bố trễ lắm vào đầu tháng 9-2017 trước mùa tựu trường vì trước đó Pháp chuẩn bị mùa bầu cử tổng thống và quốc hội, như vậy tháng 7 và tháng 8 là thời điểm không thuận lợi.

Cuối cùng do hồ sơ Paradise chủ yếu liên quan đến châu Âu nên ngày công bố hồ sơ được chốt lại vào chủ nhật 5-11-2017 lúc 13h - giờ Washington hay 19h - giờ Pháp.

Bộ trưởng Thương mại Mỹ Wilbur Ross có tên trong hồ sơ Paradise - Ảnh: ZeroHedge.com

Chọn tên cho hồ sơ

Sau cuộc họp ở Munich, các nhà báo và chuyên viên lập trình bắt đầu mở rộng hợp tác. Nhóm này khai thác dữ liệu, lập định dạng và xác định nguồn tin; nhóm khác lập biểu đồ lợi ích của các nhân vật liên quan. Ví dụ: tên của Bộ trưởng Thương mại Mỹ Wilbur Ross xuất hiện trong nhiều tài liệu liên quan đến nhiều công ty đầu tư ngoại biên, do đó phải lập biểu đồ mới hình dung được toàn cảnh quan hệ của ông với công việc kinh doanh.

Ngày qua ngày, các nhà báo đã xây dựng cơ sở dữ liệu có hệ thống, sau đó trích dẫn thông tin dưới hình thức văn bản, băng ghi âm, băng ghi hình.

Cuối tháng 5-2017 đến giai đoạn 4 - những người tham gia bàn suốt mùa hè về tên gọi của tài liệu điều tra. Cuối cùng tên "Paradise Papers" (hồ sơ Paradise) được chọn.

Hai tháng trước ngày công bố, các nhà báo tham gia dự án Athena được phép tiếp xúc với các cá nhân và doanh nghiệp liên quan đến hồ sơ. Để giữ bí mật, họ khoanh vùng nhân vật, nghĩa là điều tra ai thì chỉ có người đó biết. Chuyện tiếp xúc với các chuyên gia về thuế cũng được giữ bí mật. Họ cũng sẵn sàng đối chiếu thông tin và tôn trọng ý kiến phản biện rồi gửi thư đến hai công ty luật Appleby và Asiaciti Trust cùng các khách hàng lớn của hai công ty này để phỏng vấn hoặc đề nghị giải thích về thông tin trong hồ sơ Paradise sắp công bố.

Giai đoạn cuối cùng là công bố hồ sơ Paradise. Các nước tham gia dự án Athena phải công bố cùng ngày, cùng giờ. Các nhà báo phải căn theo múi giờ để tuân thủ nguyên tắc này. Qua dự án Athena, báo chí điều tra đã hướng đến mục tiêu: "Muốn đánh mạnh, tất cả phải cùng đánh".

________

Kỳ tới: Công nghệ điều tra