Hiện mức phạt đối với hành vi xả rác trên đường phố là 300.000-400.000 đồng, nhưng rất ít người bị xử phạt. Trong ảnh: vứt rác bừa bãi ở đường ven kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè (TP.HCM) - Ảnh: H.Khoa

Mới đây tôi có nghe về quy định tăng mức phạt tiền đối với những hành vi trên, nhưng dư luận lại lo ngại chỉ tăng mức phạt mà không có lực lượng đi kiểm tra, giám sát để xử phạt là không có hiệu quả...

Tăng mức phạt là chưa đủ

Những gì Việt Nam đang phải đối mặt thì hơn 20 năm trước Singapore cũng đã trải qua. Tôi vẫn

Bác sĩ Ong Kian Soon

nhớ hồi mình còn nhỏ, ở Singapore có rất nhiều chiến dịch kêu gọi giữ gìn thành phố sạch sẽ, cũng như quy định phạt những người làm bẩn môi trường.

Ban đầu, rất nhiều người phản đối và nghĩ rằng những chiến dịch đó sẽ không bao giờ có tác dụng.

Tuy nhiên, Chính phủ Singapore vẫn kiên định và cuối cùng mọi người bắt đầu nhận thức được làm bẩn môi trường là hành vi đáng xấu hổ.

Đã có thời, Singapore được gọi đùa là “thành phố phạt tiền” vì apphich được dán ở khắp mọi nơi, ghi rõ số tiền phạt cho từng hành vi làm bẩn môi trường như xả rác trong công viên, khạc nhổ trên mặt đất hoặc tiểu bậy trong thang máy...

Tại Singapore, khá nhiều người dân sống trong những khu nhà được chính phủ trợ giá, do Ủy ban Nhà ở và phát triển Singapore (HDB) xây dựng và quản lý, gọi là căn hộ HDB.

Tại các căn hộ này, máy cảm biến phát hiện nước tiểu được cài đặt trong nhiều thang máy để bắt những người tiểu bậy.

Một khi có người tiểu bậy, các cảm biến này được kích hoạt thì cửa thang máy không mở và cảnh sát sẽ bắt giữ được người vi phạm. Tôi còn nhớ chính xác số tiền phạt là 500 SGD (gần 8 triệu đồng).

Ở Singapore, khi phát hiện người vi phạm, cảnh sát sẽ lấy thông tin chi tiết của người đó và người vi phạm phải nộp tiền phạt tại cơ quan nhà nước. Nếu không đi nộp tiền phạt, người vi phạm có thể bị đưa ra tòa và thậm chí bị bỏ tù nếu nhiều lần từ chối nộp phạt.

Singapore có lực lượng cảnh sát mặc thường phục của cơ quan môi trường quốc gia thường xuyên theo dõi để bắt người xả rác trên đường phố.

Tôi nghe nói ở Việt Nam có nhiều đơn vị, nhiều cấp được ra quyết định xử phạt nhưng lại ít thấy lực lượng đi kiểm tra, giám sát để phát hiện người vi phạm.

Tôi nghĩ rằng quy định phạt người có hành vi ảnh hưởng đến môi trường là khả thi nếu chính quyền quyết tâm xử phạt, chứ không phải chỉ tăng mức phạt rồi thôi...

Gắn camera theo dõi

Thật sự mà nói đúng là khó có thể bắt được người vi phạm mọi lúc. Ở Singapore cũng vậy. Ngày xưa, những nơi như hẻm tối, đường nhỏ vắng vẻ hay bãi đậu xe là nơi người ta vứt rác rất nhiều.

Sau này, các khu này được gắn camera giám sát để ngăn tình trạng trên. Camera cũng thường được lắp trong các khu căn hộ cao tầng.

Tuy camera không thể hỗ trợ bắt người vi phạm nếu đó là người vãng lai vì khó mà xác định được danh tính họ qua video, nhưng camera giám sát sẽ rất hữu ích trong trường hợp người dân sống trong khu vực đó vi phạm.

Đặc biệt nếu họ vi phạm nhiều lần, ví dụ như ngày nào cũng mang rác tới những nơi đó vứt, sẽ dễ dàng bị ghi hình và truy ra danh tính.

Camera được lắp khi dân cư phàn nàn về một nơi nào đó trong khu họ ở bị nhiều người vứt rác, để giám sát và bắt người có hành vi vứt rác không đúng quy định. Chi phí lắp camera không quá mắc lại có thể giúp ngăn ngừa tội phạm.

Ở Việt Nam, tôi thấy những nơi như khu vực quanh chợ có nhiều người cứ mang rác ra để hết ngày này qua ngày khác. Trong trường hợp này, camera sẽ phát huy tác dụng bắt quả tang những người vi phạm “quen mặt”.

Phạt tiền thôi chưa đủ

Trong một bức tranh lớn hơn, tôi nghĩ rằng việc xử phạt chỉ ngăn được một bộ phận nhất định không vi phạm. Phương pháp thật sự hiệu quả là “name and shame” (chỉ đích danh và làm xấu hổ) những người vi phạm, tôi nghĩ thậm chí còn hiệu quả hơn phạt tiền.

Ở Singapore, một số người lo ngại rằng những người có tiền sẽ chẳng bận tâm tiền phạt nên vẫn tiếp tục xả rác.

Vì vậy, ngoài phạt tiền, Chính phủ Singapore còn quy định người xả rác phải phục vụ cộng đồng bằng cách quét dọn ở khu vực gần nơi mình sống.

Người vi phạm còn phải mặc một chiếc áo dạ quang màu xanh lá trong lúc quét dọn nhằm khiến cho người đó phải xấu hổ với hàng xóm của mình mà không vi phạm nữa. Thực tế ở Singapore cho thấy cách này đã rất thành công!

Một phương pháp khác để khuyến khích hành vi tốt của người dân là công nhận xứng đáng những ai có đóng góp để giữ cho môi trường sạch sẽ. Ví dụ, khi tôi còn đi học, nhà trường thường xuyên tổ chức các chuyến đi đến bãi biển để dọn rác.

Các sự kiện như vậy thường được phương tiện truyền thông đưa tin rộng rãi. Bằng cách này, những người tham gia sẽ học được những thói quen tốt để giữ môi trường sạch, đồng thời cũng là ví dụ tích cực cho những người khác noi theo.

Tất nhiên, cách tốt nhất vẫn là giáo dục người dân về tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường và giữ không gian chung sạch đẹp.

Và việc này phải bắt đầu từ người trẻ. Nhà trường cũng là nơi tốt nhất để bắt đầu. Một số trường học ở Singapore bắt buộc học sinh phải làm vệ sinh lớp học và các khu vực chung xung quanh mặc dù trường có nhân viên vệ sinh...

Bác sĩ Ong Kian Soon (người Singapore)