Hình ảnh vệ tinh qua nhiều thập kỷ cho thấy các hồ nước tại Tây Tạng, nơi được mệnh danh là "nóc nhà của thế giới", đang gia tăng nhanh chóng. Sự gia tăng này đã làm thay đổi địa hình, kéo theo những tác động tiềm tàng đối với hệ sinh thái, cơ sở hạ tầng và đời sống con người.

Nơi diện tích hồ tăng nhanh nhất thế giới

Sự gia tăng số lượng và diện tích hồ nước đã được ghi nhận tại các huyện Nyima và Qiemo, thuộc vùng Changtang, Tây Tạng.

Máy quét Thematic Mapper (TM) trên vệ tinh Landsat 5 đã ghi lại một hình ảnh vào ngày 1-8-1994, trong khi thiết bị Operational Land Imager-2 (OLI-2) trên Landsat 9 chụp một ảnh khác vào ngày 11-8-2024.

Sự so sánh giữa hai bức ảnh cho thấy sự mở rộng đáng kể của các hồ trong khu vực.

Từ những năm 1970, vệ tinh Landsat đã cung cấp hình ảnh thường xuyên về cao nguyên Tây Tạng, giúp giới khoa học có bộ dữ liệu dài hạn để nghiên cứu.

Một nghiên cứu toàn cầu dựa trên dữ liệu Landsat, được công bố trên tạp chí Science, đã xác định khu vực phía bắc cao nguyên Tây Tạng là nơi có tốc độ gia tăng diện tích hồ nước nhanh nhất thế giới trong giai đoạn 1992-2020.

Trong một nghiên cứu khác được công bố vào năm 2024, các nhà khoa học ước tính rằng vào năm 1991, cao nguyên Tây Tạng có tổng cộng 4.385 hồ có diện tích trên 0,1km², với 4,2% trong số đó có diện tích từ 10-50km² và 2,9% có diện tích trên 50km².

Tổng diện tích các hồ trên cao nguyên khi đó là 37.471km², lớn hơn diện tích hồ Erie. Đến năm 2023, số lượng hồ tăng lên hơn 6.159, với tổng diện tích đạt 53.267km² - gần bằng diện tích hồ Michigan.

Vì sao hồ nước đang mở rộng?

Hầu hết các hồ trên cao nguyên Tây Tạng nằm trong các lưu vực nội lục, tức là nước chảy vào nhưng không có lối thoát tự nhiên. Do đó, diện tích hồ bị chi phối bởi lượng mưa, tốc độ bốc hơi, mức độ tan băng theo mùa và sự tan chảy của các sông băng.

Nhiều nghiên cứu được công bố trên các tạp chí khoa học như Scientific Reports, Journal of Hydrology và Science of the Total Environment đã phân tích hàng thập kỷ hình ảnh vệ tinh Landsat và xác nhận sự mở rộng đáng kể của các hồ tại khu vực phía bắc cao nguyên Tây Tạng.

Một số nhóm nghiên cứu cho rằng lượng mưa tăng là nguyên nhân chính khiến các hồ mở rộng. Trong khi đó, nhiều nghiên cứu khác nhấn mạnh sự gia tăng nhiệt độ không khí, dẫn đến băng vĩnh cửu và sông băng tan chảy, cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình này.

Ngoài ra, các nhà khoa học cũng cảnh báo về những tác động lâu dài của tình trạng này. Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Nature Geoscience dự báo đến năm 2100, sự mở rộng hồ nước có thể gây ra "những tác động xã hội và sinh thái trên diện rộng".

Hàng trăm km đường giao thông, hàng trăm khu dân cư và khoảng 10.000km² đồng cỏ, đất nông nghiệp và vùng đất ngập nước có nguy cơ bị nhấn chìm.

"Diện tích hồ nước tăng mạnh đang nhấn chìm nhà cửa, buộc người dân phải di dời gia súc, đồng thời khiến một số hồ sông băng dễ bị vỡ đột ngột, gây ra lũ quét", Fangfang Yao - nhà nghiên cứu tại Đại học Colorado Boulder và là tác giả chính của nghiên cứu đăng trên tạp chí Science - cho biết.

Ông cho biết thêm: "Cao nguyên Tây Tạng là một môi trường khắc nghiệt và xa xôi. Vệ tinh như Landsat là công cụ duy nhất giúp chúng tôi quan sát sự thay đổi của các hồ nước trong thời gian dài".

Phát hiện hồ nước bí ẩn ‘treo’ lơ lửng trong hang Thung

Một hồ nước bí ẩn nằm cao hơn hệ thống sông ngầm khoảng 15m vừa được phát hiện trong nhánh phụ của hang Thung (Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng).